دعاهای قرآنی
| این مقاله حاصل همکاری و مشارکت جمعی از اعضای دانشنامه اسلامی در نسخه پیشین دانشنامه است. به هنگامی که اطلاعات دانشنامه از نرم افزار پیشین به نرم افزارکنونی منتقل شد آخرین ویرایش آنجا به عنوان اولین نسخه در نرم افزار جدید ثبت شد.
چنانچه علاقه مندید نام کاربری که تدوین کننده این مقاله در نسخه پیشین بوده یا بیشترین مشارکت را در تهیه آن داشته است را بدانید به صفحه مشارکت کنندگان در نسخه پیشین مراجعه کنید |
منبع: شهاب الدین عباسی، مقاله «نجواهای توحیدی، تأملی بر نیایشهای قرآن»
دعا و نیایش در قرآن و سنت اسلامی نقش اساسی و بنیادین دارد. پیامبر اسلام دعا را مغز و گوهر عبادت برشمرده است.
در وحی نامه اسلام- قرآن- خداوند خطاب به انسانها می‌گوید:
«وَ قَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ»
"مرا بخوانید تا اجابت کنم شما را و کسانی‌که از پر ستش و عبادت من کبر می‌ورزند بزودی خوار در دوزخ درمی‌آیند"(سوره غافر،60).
در جهان‌نگری قرآن، همه موجودات بنده و فرمانبردار خدا هستند و او را تسبیح و ستایش می‌کنند(سوره مریم،39 و سوره انبیاء،91).
بدین ترتیب دعا و نیایش،عبادت و پرستش،و تسبیح و ستایش پروردگار از ارکان عالم هستی‌اند.در این میان،انسان رابطه ویژه و منحصر به فردی با خدا دارد.
آیه‌ای در قرآن هست که این ارتباط ویژه را به روشنی نشان می‌دهد: «و اذا سألک عبادی عنّی فإنّی قریب أجیب دعوة الدّاع اذا دعانِ...»
"هرگاه بندگان من،از تو درباره من بپرسند،من نزدیکم و دعای دعاکننده را به هنگامی‌که مرا بخواند اجابت می‌کنم،پس باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند باشد که راه یابند"سوره بقره، آیه 186)
این تنها آیه‌ای است که خدا هفت بار بصورت متکلم وحده و بدون بکار بردن ضمیر جمع که شیوه رایجی در زبان قرآن است، با انسان سخن می‌گوید.
دعاهای قرآنی بنابر ساختار کلی قرآن،در سوره یا بخش خاصی از قرآن گرد نیامده‌اند. حضور آنها در قرآن به شکل گسترده و پاره پاره و در متن زندگی و تاریخ است؛ بسان روحی که در سراسر کلام وحی سریان دارد.
برخی ویژگیهای دعاهای قرآن
1. از نظر ظرف وقوع، دعاهای قرآن با عالم قبل از دنیا، عالم برزخ، قیامت، بهشت و دوزخ ارتباط دارند. بنابراین دعاهای قرآن از حیث وقوع دارای کیفیتی فرازمانی‌اند و به دوره خاصی محدود نمی‌شوند؛ گرچه بخش عمده دعاها در بستر دنیا و از زبان پیامبران بیان می‌شود.
2. از این ادعیه بخوبی معلوم می‌شود که از دیدگاه قرآن دعا در همه ادیان حضور دارد و شمول و گستردگی آن بقدری است که می‌توان آن‌را از ابعاد وجود آدمی شمرد.
در قرآن پیامبرانی چون ابراهیم، موسی، نوح، زکریا، سلیمان، یوسف، عیسی، لوط، صالح و شعیب دعا می‌خوانند یا خداوند دعاهایی به ایشان آموزش می‌دهد.
اصحاب کهف، همسر فرعون، مؤمنان، خردمندان و سایر مردمان را هم می‌بینیم که به درگاه پروردگار دعا می‌کنند. این حس وجودی دعا، حالت و مقام پیامبران الهی است که حتی در شکوه و جلال نیز دارای همین درک عمیق‌اند و همه‌چیز را از خدا و بسوی خدا می‌دانند.
3. بیشترین درخواست‌ها در دعاها، درخواست آمرزش و بخشش گناهان و طلب رحمت الهی است.
4. بر دعاهای قرآن اصل توحید، که مهمترین رکن اسلام است، حاکم است. همه موجودات حتی شیطان و یا گناهکارانی که با عذاب دوزخ روبه‌رو می‌شوند سر رشته همه امور را در دست خدا می‌بینند و از او درخواست و تمنا می‌کنند.
5. در قرآن فرشتگان و حاملان عرش الهی نیز دعا می‌کنند:"پروردگارا،رحمت و دانش تو بر هرچیز احاطه دارد،کسانی‌را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‌اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاهدار. پروردگارا،آنان‌را در باغ های جاوید که وعده‌شان داده‌ای با هرکه از پدران و همسران و فرزندانشان که به صلاح آمده‌اند،داخل کن زیرا تو ارجمند و حکیمی، و آنان‌را از بدی ها نگاهدار. و هر که را در آن روز از بدی ها حفظ کنی رحمتش کرده‌ای و این همان کامیابی بزرگ است"(سوره غافر،9-7).
به یک اعتبار دعاهای قرآن را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
- ادعیه‌ای که خود کلام وحی آموزش می‌دهد،
- ادعیه‌ای که بر زبان آفریدگان بیان می‌شود،
دعاهای بخش نخست عمدتا شامل حمد و ستایش و ثنای خداوند است، و نیز از این امور سخن می‌گویند: طلب هدایت و حفظ از گناه و گمراهی،افزایش دانش، مصونیت از وسوسه‌های شیاطین، طلب آمرزش و استغفار، ورود و خروج درست در کارها، نیکی به پدر و مادر، توبه و تسلیم.
دعاهای بخش دوم نیز عمدتا شامل توصیف و ستایش خداست. در این دعاها جهت اصلی، طلب آمرزش و بخشش و رستگاری اخروی و حفظ از عذاب الهی است و خواسته‌های دنیوی نیز(از جمله امنیت شهر مکه، طلب روزی، خوش نامی در میان آیندگان، همسر و فرزند صالح، نیکی دنیا، قبول نذر، پایداری در نبرد با کافران،آسان شدن کارها، قدرت بیان، افزایش علم)در همین جهت قرار دارد.
