دعای ۴۵ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش چهارم)
اللَّهُمَّ وَ أَنْتَ جَعَلْتَ مِنْ صَفَایا تِلْک الْوَظَائِفِ، وَ خَصَائِصِ تِلْک الْفُرُوضِ شَهْرَ رَمَضَانَ الَّذِی اخْتَصَصْتَهُ مِنْ سَائِرِ الشُّهُورِ، وَ تَخَیّرْتَهُ مِنْ جَمِیعِ الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ، وَ آثَرْتَهُ عَلَى کلِّ أَوْقَاتِ السَّنَةِ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ النُّورِ، وَ ضَاعَفْتَ فِیهِ مِنَ الْإِیمَانِ، وَ فَرَضْتَ فِیهِ مِنَ الصِّیامِ، وَ رَغَّبْتَ فِیهِ مِنَ الْقِیامِ، وَ أَجْلَلْتَ فِیهِ مِنْ لَیلَةِ الْقَدْرِ الَّتِی هِی خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.
ثُمَّ آثَرْتَنَا بِهِ عَلَى سَائِرِ الْأُمَمِ، وَ اصْطَفَیتَنَا بِفَضْلِهِ دُونَ أَهْلِ الْمِلَلِ، فَصُمْنَا بِأَمْرِک نَهَارَهُ، وَ قُمْنَا بِعَوْنِک لَیلَهُ، مُتَعَرِّضِینَ بِصِیامِهِ وَ قِیامِهِ لِمَا عَرَّضْتَنَا لَهُ مِنْ رَحْمَتِک، وَ تَسَبَّبْنَا إِلَیهِ مِنْ مَثُوبَتِک، وَ أَنْتَ الْمَلِیءُ بِمَا رُغِبَ فِیهِ إِلَیک، الْجَوَادُ بِمَا سُئِلْتَ مِنْ فَضْلِک، الْقَرِیبُ إِلَى مَنْ حَاوَلَ قُرْبَک.
وَ قَدْ أَقَامَ فِینَا هَذَا الشَّهْرُ مُقَامَ حَمْدٍ، وَ صَحِبَنَا صُحْبَةَ مَبْرُورٍ، وَ أَرْبَحَنَا أَفْضَلَ أَرْبَاحِ الْعَالَمِینَ، ثُمَّ قَدْ فَارَقَنَا عِنْدَ تَمَامِ وَقْتِهِ، وَ انْقِطَاعِ مُدَّتِهِ، وَ وَفَاءِ عَدَدِهِ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
خداوندا تو از خالص‌ترین آن وظایف، و برگزیده‌ترین آن فرائض، ماه رمضان را قرار دادی که آن را از میان سایر ماهها برگزیدی، و از میان همه زمانها و عصرها اختیار کردی، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادی، به خاطر آنکه در آن قرآن و نور نازل نمودی، و ایمان را در این ماه چند برابر ساختی، و روزه گرفتن را در آن واجب فرمودی، و به شب زنده داری در آن ترغیب کردی، و شب قدر را در آن که از هزار ماه با ارزش‌تر است بزرگ داشتی،
پس ما را محض این ماه بر سایر امم برتری دادی و در پرتو فضل آن، ما را از میان همه ملتها برگزیدی، پس به فرمانت روزش را روزه گرفتیم، و در شبش به کمک تو به عبادت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش طالب رحمتی که برای ما مهیا فرمودی شدیم، و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو قرار دادیم، و تو بر آنچه بندگانت بدان رغبت دارند قادری، و آنچه را که از احسانت خواسته شود بخشنده‌ای، و به آن که جهت رسیدن به قرب تو بکوشد نزدیکی.
و همانا این ماه در نزد ما ستوده زیست، و با ما همنشینی پسندیده بود، و برترین منفعت جهانیان را برای ما به ارمغان آورد، پس به هنگام پایان‌گرفتن وقت، و سرآمدن مدت، و کامل شدن روزهایش از ما جدا شد.
ترجمه آیتی
بار خدایا، یکى از این برگزیده ترین وظایف و خاص ترین واجبات، ماه رمضان را قراردادى. ماهى که آن را از میان دیگر ماهها ویژگى دیگرى بخشیده اى و از میان همه ى زمانها و روزگارها اختیارش کرده اى و بر همه ى اوقات سال برترى اش نهاده اى، زیرا که در آن قرآن و نور نازل کرده اى و بر تکالیف مومنان چند برابر افزوده اى و روزه را در آن واجب داشته اى و مردمان را به برپاى خاستن براى عبادت خود ترغیب کرده اى و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است تجلیل فرموده اى.
و چون رمضان را به ما عطا کردى، ما را بر دیگر امتها فضیلت نهادى و از میان پیروان دیگر کیشها برگزیدى. پس ما به فرمان تو روزش را روزه داشتیم و شبش را به نماز برخاستیم، و با روزه داشتن و نماز خواندن در این ماه به رحمتى که ما را ارزانى داشته بودى روى نهادیم و آن را وسیله ى نیل به ثواب تو قرار دادیم. تویى که هر چه از تو خواهند توانى داشت و آنچه از فضل و احسان تو طلبند توانى داد و به خواستاران مقام قرب خود نزدیک هستى.
اى خداوند، ماه رمضان در میان ما بس ستوده زیست و ما را مصاحب و یارى نیکو بود و گرانبهاترین سودهاى مردم جهان را به ما ارزانى داشت. اما چون زمانش به سر رسید و مدتش و شمار روزهایش پایان گرفت، آهنگ رحیل کرد.
ترجمه ارفع
پروردگارا تو از بین وظایف تعیین شده و واجبات مخصوص، ماه مبارک رمضان را معین فرمودى همان ماهى که بر سایر ماهها امتیاز دادى و آن را از تمامى زمانها و روزگاران انتخاب نمودى و بر تمامى اوقات سال به خاطر آنکه قرآن و نور را در آن نازل فرمودى برگزیدى. ماهى که در آن ایمان را فزونى بخشیدى و روزه را در آن واجب کردى و عبادت در آن را تشویق نمودى و شب قدر را که از هزار ماه برتر است در آن بزرگ گردانیدى.
و بعد ما را به خاطر این ماه گرانقدر بر سایر امتها امتیاز دادى و به فضل و برترى آن، ما را بر ملت هایى که محروم از رمضان هستند برگزیدى آنگاه به فرمانت روز آن ماه را روزه داشتیم و به یارى ات شبش به عبادت پرداختیم و با روزه دارى و شب زنده دارى خود را در معرض رحمتت قرار دادیم و آن را وسیله رسیدن به ثواب تو گردانیدیم و تو به آنچه در این ماه به سویت رغبت و شوق نشان داده شود مایلى و به آنچه از فضل و کرمت درخواست شود بخشنده ای و به آنکه قصد تقرب به تو را داشته باشد نزدیکى.
خداوندا این ماه عزیز در بین ما خوب گذشت و با ما هم صحبت شایسته ای بود و بالاترین سودى که مردم عالم مى برند نصیب ما کرد و بعد وقتى که عرش به پایان رسید و شماره اش تکمیل گردید از ما جدا شد.
ترجمه استادولی
خدایا، و تو از گزیده ترین آن وظایف و ویژه ترین آن واجبات، ماه رمضان را قرار دادى که آن را در میان دیگر ماه ها ویژگى بخشیدى، و از میان دیگر زمان ها و روزگاران برگزیدى، و بر سایر اوقات سال ترجیح دادى، زیرا که در آن قرآن و نور را نازل کردى، و ایمان (اعمال یا امان بخشى) را در آن دو چندان نمودى، و روزه را در آن واجب کردى، و ترغیب به نماز و شب زنده دارى نمودى، و شب قدر را که هزار ماه بهتر است در آن بزرگى بخشیدى.
سپس ما را بر سایر امت ها به این ماه برترى دادى، و به فضیلت آن ما را -نه اهل آیین هاى دیگر را- برگزیدى، پس به فرمان تو روزش را روزه داشتیم، و به یاریت شبش را به نماز و نیاز برخاستیم، و با روزه دارى و نمازگزارى در آن خود را در معرض رحمتت که ما را در معرض آن قرار داده اى قرار دادیم، و رشته اتصالى به پاداش تو پیدا کردیم، و تو دارنده آن چیزى هستى که از درگاهت خواستار شوند، و بخشنده هر فضلى هستى که از پیشگاهت طلب کنند، و نزدیک به هر کسى هستى که جویاى قرب تو باشد.
و همانا این ماه در میان ما در مقام ستوده اى قرار داشت، و چون یارى نیکوکار همراه ما بود، و برترین سود جهانیان را به ما رساند، آن گاه با پایان یافتن وقتش و سپرى شدن مدتش و کامل شدن تعداد روزهایش از ما جدا گردید.
ترجمه الهی قمشه‌ای
و اى پروردگارا تو یکى از برگزیده هاى آن وظائف (شریعت و تکالیف عبودیت) و فریضه هاى مخصوص ماه مبارک رمضان را مقرر داشتى که این ماه شریف را بین دیگر ماهها امتیاز و اختصاص دادى و از تمام زمانها و دوران روزگاران اختیار کردى و از جمیع دوران سال این ماه (عزیز) را برگزیدى (و برترى بخشیدى) چون در این ماه (شریف) قرآن کتاب آسمانى (عظیم) را نازل فرمودى (شرح باید دانست که قرآن در مدت بیست و سه سال بر پیغمبر اکرم (ص) نازل گردید و مراد از نزول آن در ماه رمضان و لیله القدر یا نزول سوره ى اول و آیات اولیه قرآن است یا مراد نزول قرآنى و جمعى اجمالى بر روح مقدس رسول در این ماه بوده و نزول فرقانى تفصیلى آن تدریجا و نجوما نجوما در ظرف بیست و سه سال بوده یا نزول آن به واسطه ى روزه ى ماه رمضان که رسول به واسطه ى روزه استعداد بیشترى بر اخذ وحى یافت بوده یا مراد از رمضان و لیله القدر که فرمود عز من قائل (انا انزلناه فى لیله القدر) قلب مقدس رسول «ص» است) و آن قرآن را با نور (علم و حکمت) فرستادى (که بشر را در راه نظم معاش و معاد روشن سازد و تربیت جسمانى و روحانى او را به حد کمال رساند.) و در این ماه مبارک نور ایمان بندگان را (به واسطه روزه که صفاى باطن مى بخشد) مضاعف و کاملتر گردانیدى و روزه را بر مردم فرض و واجب فرمودى و (بیش از سایر ماهها) ترغیب و تشویق به اقامه نماز در شبهاى این ماه فرمودى و به واسطه شب قدر که بهتر از هزار ماه است جلال و شرافت به ماه رمضان بخشیدى
آنگاه این ماه با فضل و شرف را به ما امت تخصیص دادى و به فضیلت روزه اش بین اهل ملل عالم ما امت مرحومه را برگزیدى ما هم به فرمان تو روز را روزه داشتیم و شب را به یارى تو به اقامه نماز شب قیام کردیم و از انجام روزه و نمازش منظور ما این بود که در معرض رحمتت درآئیم و سببى انگیزیم تا قابل مثوبت و لطف و احسان حضرتت شویم چنانکه منظور تو هم (از نماز و روزه بندگان) همین بود (که بندگان به واسطه این دو عبادت صفاى قلب یافته و شایسته رحمت و لطف بى پایانت شوند بلکه به دیده قلب لایق شهود جمالت گردند و الا از نماز و روزه بندگان حضرتت بى نیاز است و از فعل و ترکش تو را سود و زیانى نیست) و تو اى خدا به طاعاتى که (رسولانت براى اینکه رو به سوى تو آریم) ما را ترغیب و تشویق کردند از آن طاعات بى نیازى و آنچه بندگان از فضل و کرمت درخواست مى کنند بخشنده ى بى عوضى (یعنى عبادات و طاعاتى که به وحى تو انبیا بر امت واجب کردند بر تو نفع و فائده ئى نداشت بلکه براى آنکه بندگان به آن عبادات از رحمت نامنتهایت بیش منتفع شوند و از لطف احسان تو بهره ى کامل یابند ما را به عبادتت تشویق کردند) و تو (اى سلطان ملک وجود) بهر بنده اى که تقرب به حضرتت مى جوید بسیار نزدیکى (و هیچ میانه تو با بندگان خداجو حجابى و بعدى نخواهد بود و به مردم غافل هم که جویاى تو و طالب قرب حضرتت نیستند باز تو نزدیکى آنها از تو دورند.
(دوست نزدیکتر از من به من است * این عجبتر که من از وى دورم)
اى خداى من (لطف خاص حضرتت) مرتبه این ماه را در میان ما (امت ختمى مرتبت) با مقام محمود و رتبه شرافت اقامه فرمود و ما هم با این ماه عزیز رفیق و هم صحبت نیکو شدیم و بهترین و عالیترین سود را بین اهل عالم از این ماه شریف بهره یافتیم (که این ماه عطاى خاص تو بر این امت بود نه امم دیگر) و پس از آنکه مدت این ماه به اتمام رسید و زمانش سپرى شد و عدد ایام شریفش به پایان آمد ما ازو مفارقت کردیم.
ترجمه سجادی
خداوندا و تو از کارهاى برگزیده و واجبات مخصوصه، ماه رمضان را قرار دادى. همان که آن را از بقیه ماه ها مخصوص داشتى و از همه زمان ها و روزگارها برترى اش دادى. و آن را بر همه زمان هاى سال برگزیدى. به سبب آنچه در آن ماه از قرآن و نور نازل کردى و ایمان را در آن چندین برابر نمودى و روزه را در آن واجب کردى و در آن به برپا خاستن (شب) ترغیب نمودى و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است، در آن بزرگ داشتى.
سپس ما را بر بقیه امّت ها به وسیله آن (ماه)، برترى دادى و به فضیلت آن ما را -نه اهل آئین هاى دیگر را- برگزیدى. پس به فرمان تو روزش را روزه گرفتیم و به یارى تو شبش را به پا خاستیم. در حالى که در معرض روزه داشتن و به پا خاستن (شبانه) بودیم، از رحمتت -بدان خاطر- به ما عرضه داشتى. و آن را وسیله پاداش تو قرار دادیم و تو دارنده هر آنچیزى هستى که از درگاهت خواسته شود. بخشنده هر آنچیزى هستى که از فضلت درخواست گردد. و نزدیک به هر آن کسى هستى که براى قرب به تو کوشد.
و این ماه در بین ما (در) مقام پسندیده اقامت کرد و با ما همچون یارِ نیکو همراه شد و ما را به برترین سودهاى جهانیان، سودمند نمود. سپس هنگام تمام شدن وقتش و به سر آمدن مدّتش و پایان یافتن عدد (روزهاى)ش، از ما جدا شد.
ترجمه شعرانی
خدایا! تو ماه رمضان را از بزرگترین تکالیف و عظیمترین واجبات قرار دادى و از ماههاى دیگر به برکتش مخصوص داشتى و از سایر اوقات برگزیدى و بر همه ى ازمنه برترى دادى، چون قرآن و نور هدایت را در این ماه فرستادى، ثواب ایمان را در آن چند برابر کردى و روزه را فریضه گردانیده و شب زنده دارى را مرغوب شمردى و شب قدر را بزرگ داشتى که بهتر از هزار ماه است.
و ما را بر امم دیگر برگزیدى و رمضان را مخصوص ما گردانیدى و فضل این ماه را به ما عنایت کردى نه به اصحاب شرایع دیگر، پس به فرمان تو روز آن را روزه گرفتیم و به یارى تو شب بپا خاستیم، بدین روزه و شب زنده دارى ما را در معرض بخشایش خویش آوردى و ما به ریسمان ثواب تو چنگ فرا بردیم، هر کس روى سوى تو آرد امیدش را بر مى آورى و آنکه از فضل تو چیزى خواهد بى دریغ مى بخشى و هر کس به تو تقرب جوید تو هم بدو نزدیک شوى.
این ماه در میان ما چندى بماند و خوب همنشینى بود و بهترین سودهاى جهان را براى ما آورد و چون وقت او بسر آمد و مدتش به انجام رسید و شماره ى روزهایش پایان یافت آهنگ جدائى کرد.
ترجمه فولادوند
بار خدایا! تو ماه رمضان را از جمله ى وظایف و فرایض ویژه در میان سایر ماهها، در میان همه ى ازمنه و روزگاران قرار داده اى و آن را بر همه ى اوقات سال برترى بخشیده اى، به سبب آنکه در این ماه قرآن و نور را به جانب ما فرو فرستاده اى و ایمان را در این ماه دو چندان فرموده اى و روزه را در آن واجب ساختى و قیام براى عبادت را در آن ترغیب کردى و شب قدر را در آن تجلیل فرمودى، همان شب قدرى که خود از هزار ماه بهتر است،
و ما را بدان بر سایر امتها برترى دادى و ما را بر دیگر امتها فضیلت نهادى و از میان دیگر کیشها برگزیدى، پس ما به فرمان تو روزش را روزه داشتیم و شب آن را، به یارى تو، به عبادت برخاستیم و با مبادرت به این صیام و قیام ما خود را در معرض رحمت تو قرار دادیم و بدینگونه آن را مایه ى وصول ثواب یافتن خویش گردانیدیم و تو به دادن آنچه مراد ماست قادرى و به آنچه از فضل و احسانت خواسته شود دهشمندى و به هر کس که مرادش نزدیک شدن به تو باشد، تو خود نزدیکى.
و در میان ما، این ماه در خور سپاس گزارى زیست و با ما مصاحبتى پسندیده و خوش داشت و بهترین سودهاى مردم زمین را نصیب ما کرد و آنگاه که زمانش به سر رسید و مدتش منقضى شد و شمارش کامل گردید از ما جدا شد.
ترجمه فیض الاسلام
بار خدایا و تو از کارهاى برگزیده و واجبات مخصوصه، ماه رمضان را قرار داده اى همان ماهى که آن را از همه ى ماهها اختصاص داده، و از همه ى زمانها و روزگارها برترى داده، و بر همه ى وقتهاى سال برگزیده اى به سبب قرآن و نورى که (قرآنى که نور و روشنائى از ضلالت و گمراهى است) در آن فروفرستادى، و به سبب آنکه ایمان را در آن ماه چندین برابر نمودى (از بسیارى عبادت و بندگى در آن آن را کامل گردانیدى) و روزه را در آن واجب، و برپا شدن (براى عبادت) را در آن ترغیب نمودى، و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است در آن بزرگ گردانیدى
سپس ما را به وسیله ى آن ماه بر همه ى امتها برگزیدى، و به فضل و برترى آن ما را نه اهل ملتها و کیشها برترى دادى (این بیان صریح و آشکار است در اینکه ماه رمضان از خصائص پیروان دین اسلام است، چنانکه در شرح جمله ى سوم از دعاى چهل و چهارم به آن اشاره شد) پس به فرمان تو روزش را روزه داشتیم، و به یارى تو شبش را ( براى بندگى) برخاستیم در حالى که به روزه داشتن و برخاستن آن خود را براى رحمتت که ما را بر آن خواسته اى درآوردیم، و آن را وسیله ى پاداش تو گردانیدیم، و تو به آنچه از درگاهت خواسته شود توانائى، به آنچه از فضل و احسانت درخواست گردد بخشنده اى، به کسى که قصد تقرب به (رحمت) تو کند نزدیکى
و این ماه در میان ما پسندیده زیست نمود، و با ما مصاحب و یار نیکو بود (چون در آن ثواب و پاداش و برکات و نیکیها و وسائل رحمت و آمرزش بسیار بود) و به بهترین سودهاى جهانیان ما را سودمند نمود، سپس هنگام پایان یافتن وقتش و به سر رسیدن زمانش و تمام شدن شماره اش (روزهایش) از ما جدا شد.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
بارالها تو از برگزیده ترین آن وظایف، و ویژه ترین آن واجبات ماه رمضان را قراردادى که آن را بر سایر ماهها برترى بخشیدى، و آن را از بین همه زمانها و عصرها برگزیدى، و بر تمام اوقات سال ترجیح دادى، به خاطر آنچه فرو فرستادى در آن از قرآن و نور، و ایمان را در این ماه مضاعف ساختى، و روزه را در آن واجب کردى، و برخاستن را براى نماز در آن ترغیب نمودى، و شب قدر را در آن عظمت گذاردى، آن شب که از هزار ماه بهتر است، پس ما را به سبب آن بر سایر امت ها برترى دادى و در سایه آن ما را از بین همه ملت ها برگزیدى، پس به فرمان تو روزش را روزه کرفتیم، و شبش را به یاریت برخاستیم، و به وسیله روزه و نمازش خواهان رحمتى که بر ایمان آماده ساختى شدیم، و آن را وسیله ثواب تو قرار دادیم.
خواسته بندگان در خزانه سرشار توست، و به آنچه از فضلت مسئلت شود بخشنده اى، و به کس که کوششى جهت نزدیک شدن به تو کند نزدیکى. این ماه در میان ما ستوده زیست، و با ما پسندیده مصاحبت کرد، و بهترین سودهاى جهانیان را نصیب ما ساخت.
در باب ارزش روزه و منافع و بهره هاى آن روایات زیادى از اهل بیت عصمت و طهارت رسیده که به گوشه اى از آن توجه مى کنید:
رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) به یارانش فرمود:
شما را خبر دهم به چیزى که اگر انجام دهید به اندازه فاصله مشرق تا مغرب، شیطان از شما دور مى شود؟ عرضه داشتند آرى، فرمود: روزه رویش را سیاه مى کند، صدقه پشتش را مى شکند، دوستى و حبّ فى الله و مسارعت بر عمل شایسته به خاکش مى نشاند، و استغفار از گناه رگش را قطع مى نماید، و براى هر چیزى زکاتى است و زکات بدنها روزه است.(۱)
امام صادق از پدرانش از رسول حق روایت مى کند:
اَلصّائِمُ فِى عِبادِةَ اللهِ وَ اِنْ کانَ نائِماً عَلى فِراشِهِ مالَمْ یغْتَبْ مُسْلِماً:(۲)
روزه دار در عبادت خداست اگر چه در بسترش خواب باشد در صورتى که از مسلمانى غیبت نکند.
حضرت صادق((علیه السلام)) فرمود:
کسى که در روز گرم و پرحرارت روزه بگیرد، خداوند هزار ملک بر او مى گمارد تا صورتش را مسح کنند و وى را تا افطار کند بشارت دهند. خداوند مى فرماید: چه پاکیزه است بویت و روحت، اى ملکوتیان شاهد باشید او را مورد مغفرت قرار دادم.(۳)
رسول حق فرمود:
نَوْمُ الصّائِمِ عِبادَةٌ وَ نَفَسُهُ تَسْبیحٌ:(۴)
خواب روزه دار عبادت، و نَفش تسبیح خداست.
امام صادق((علیه السلام)) فرمود:
لِلصّائِمِ فَرْحَتانِ: فَرْحَةٌ عِنْدَ الاِْفْطارِ، وَ فَرْحَةٌ عِنْدَ لَقاءِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ:(۵)
براى روزه دار دو خوشحالى است: یکى وقت افطار، و دیگر زمان لقاء الهى.
على((علیه السلام)) به وقت وفاتش فرمود:
عَلَیک بِالصَّوْمِ، فَاِنَّهُ زَکاةُ الْبَدَنِ، وَ جُنَّةٌ لاَِْهْلِهِ:(۶)
بر تو باد به روزه، که این واجب الهى زکات بدن، و براى اهلش مانع از عذاب الهى است.
رسول الهى فرمود:
اِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً یدْعَى الرَّیانَ، لایدْخُلُ مِنْهُ اِلاّ الصّائِمُونَ:(۷)
براى بهشت درى است به نام سیراب، جز روزه داران از آن وارد نشوند.
رسول خدا((صلى الله علیه وآله)) فرمود:
مَنْ صامَ یوْماً فى سَبیلِ اللهِ کانَ کعْدِلِ سَنَة یصُومُها:(۸)
کسى که یک روز روزه بگیرد و نیتش در راه حق باشد، روزه آن روزش برابر با یک سال روزه است.
و نیز آن حضرت فرمود:
اِنَّ اللهَ وَکلَ مَلائِکةً بِالدُّعاءِ لِلصّائِمینَ:(۹)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۴۶ ـ ۲۴۷.
۲ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۴۶ ـ ۲۴۷.
۳ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۴۷.
۴ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲.
۵ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲.
۶ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲.
۷ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲.
۸ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۳.
۹ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۳.
خداوند پاره اى از ملائکه را ور دعا براى روزه داران کرده است.
رسول الهى فرمود: خداوند فرموده:
اَلصَّوْمُ لى وَ اَنَا اُجْزى بِهِ:(۱)
روزه براى من است و من جزاى آن هستم (یا من به آن جزا مى دهم، زیرا احدى جز من توان حساب کردن بهره آن را ندارد.
امام ششم از پدرانش از على((علیه السلام)) از رسول خدا روایت مى کند:
چهار طائفه دعایشان مستجاب است، زیرا درهاى آسمان به روى آنان باز مى باشد و دعا تا عرش حق مى رسد:
دعاى پدر براى فرزندش، دعاى مظلوم علیه ستمگر، دعاى حج رفته، و دعاى روزه دار تا وقت افطار.(۲)
الهى این روزها و شبهاى مبارک با این همه سود دهى، هنگام پایان رفتن وقت و سرآمدت مدت و کامل شدن شماره اش از ما جدا شد،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۳.
۲ ـ "بحار" ج۹۶، ص ۲۵۶.
شرح صحیفه (قهپایی)
«اللهم و انت جعلت من صفایا تلک الوظائف و خصائص تلک الفروض شهر رمضان الذى اختصصته من سائر الشهور، و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور».
الصفایا: جمع الصفى، و هو ما یصطفیه الرئیس من المغنم. و اصطفیت الشىء: اخترته.
یعنى: بار خدایا، و تو گردانیدى از برگزیده هاى آن وظایف و عبادات مقرر که امر کرده اى و خاصهاى آن فریضه ها که فرض کرده اى، ماه مبارک رمضان، آنچنان ماهى که خاص کرده اى آن را از باقى ماهها و اختیار کرده اى آن را از جمیع زمانها و روزگارها.
«و آثرته على کل اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور».
آثرته، اى: فضلته. و منه: (لقد آثرک الله علینا)، اى: فضلک.
و النور عطف تفسیرى للقرآن.
یعنى: و تفضیل و زیادتى دادى او را بر همه ى وقتهاى سال به اینکه فروفرستادى در آن ماه قرآن که نور است- که منور قلوب مومنین است که از تاریکى کفر و نفاق و شک به روشنى ایمان و اخلاص و یقین مى رساند.
«و ضاعفت فیه من الایمان».
و دو چندان کردى در آن ماه ثواب عباداتى که ناشى مى شود از ایمان.
«و فرضت فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام، و اجللت فیه من لیله القدر التى هى خیر من الف شهر».
و فرض کردى در این ماه از روزه داشتن، و ترغیب نمودى مردمان را در این ماه از برخاستن به نماز- که مراد نوافل شهر رمضان بوده باشد- و بزرگ گردانیدى در او از شب قدر، آنچنان شبى که بهتر است از هزار ماه. یعنى عبادتى که در این شب عابد به جاى مى آورد مکافى عبادت هزار ماه است.
«ثم آثرتنا به على سائر الامم، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل».
یعنى: پس تفضیل و زیادتى دادى ما را به سبب این ماه بر باقى امتان دیگر، و برگزیدى ما را به فضل این ماه نه اهل ملتهاى دیگر.
«فصمنا بامرک نهاره، و قمنا بعونک لیله، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک، و تسببنا الیه من مثوبتک».
پس روزه داشتیم به فرمان تو در روزهاى آن، و برخاستیم به نماز به مددکارى تو در شبهاى آن، در حالتى که خود را در عرضه ى صیام و قیام آن درآوردیم از براى آن چیزى که تو در معرض آن درآورده بودى ما را که آن چیز رحمت تو است و سبب و وسیله ساخته بودى از براى ما به سوى آن چیز از ثواب و پاداش تو.
«و انت الملىء بما رغب فیه الیک».
الملىء: الغنى المقتدر. قاله المطرزى فى المغرب.
و رغبت فى الشىء، اذا اردته.
و لفظه «الیک» بمعنى عندک، و فى المعنى حال.
یعنى: تو توانایى به آنچه خواسته شده در حالتى که آن خواسته شده حاصل است نزد تو. یا: منته الیک. یعنى: تو توانایى به آنچه خواسته شده در حالتى که منتهى مى شود به سوى تو.
«الجواد بما سئلت من فضلک».
اى: انت الجواد. فیکون خبرا آخر.
یعنى: و تو بخشنده اى به آنچه سوال کرده شده اى از فضل خود.
«القریب الى من حاول قربک».
اى: انت القریب.
یعنى: تو نزدیکى به سوى آن کسى که اراده نماید قرب و نزدیکى به جناب تو.
«و قد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد، و صحبنا صحبه مبرور، و اربحنا افضل ارباح العالمین».
قوله علیه السلام: «ارباح» مفتوح الحاء المهمله فى النسخ العتیقه المقروه على الشیخ الشهید اعلى الله مقامه. و هو جمع ربح و صوابه الکسر بالاضافه. و جعله بدلا من «افضل» تعسف بین.
یعنى: و به تحقیق که مقام کرده در میان ما این ماه، مقامى پسندیده، و مصاحبت نمود ما را مصاحبتى نیکو، و سودمند کرد ما را به فاضلترین و بهترین سودها که عالمیان کنند.
«ثم قد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده.
یعنى: پس به تحقیق که جدا شد از ما نزد تمامت وقت او و به نهایت رسیدن مدت او و تمام شدن عدد او.
شرح صحیفه (مدرسی)
اى خداى من گردانیدى تو از پسندیده هاى آن چیزهائى که رسیده است و خالصهاى آن واجبات ماه مبارک رمضان است آن چنان ماهى که اختیار فرمودى او را از تمام ماهها، و اختیار نمودى او را از جمیع زمانها و روزگارها و اختیار فرمودى او را بر هر اوقات سال به سبب چیزى که نازل فرمودى تو در آن از قرآن و نور، و مضاعف فرمودى تو در آن ماه از ایمان، واجب فرمودى در آن ماه روزه را، و ترغیب نمودى در آن ماه از شب زنده دارى.
تکمله:
مراد به ایمان که مضاعف شود در این ماه یا عبارت از اصول دین است یا فروع دین و على کلا التقدیرین تضاعف ایمان و اکمال ایمان است به واسطه ى عبادات اگر مراد به ایمان اصول دین باشد یا تضاعف ثواب است اگر فروع دین بوده باشد.
جلیل و بزرگ نمودى تو در این شهر از شب قدر آن شبى که بهتر از هزار ماه است بعد اختیار نمودى تو ما را به این ماه بر سایر امتها و مردمها، و برگزیدى تو ما را به فضل و بزرگى این ماه غیر ملتهاى دیگر.
پس روزه گرفتیم ما به امر تو روز او را، و اقامه نمودیم ذکر و طاعت تو را در شب او در حالى که مرتکب مى شدیم به صیام و قیام او، امید داشتیم ما مر آنچه را که بیان و تعریف نمودى از براى ما او را از رحمت تو، و متوسل شدیم به سوى آن از ثواب تو.
توئى ملىء و غنى به چیزهائى که رغبت شده است در آن چیز به سوى تو توئى نزدیک به سوى کسى که قصد نموده قرب تو را.
بوده است این شهر در میان ما بودن خوبى، مصاحبت نمودیم ما او را مصاحبت نیکو، و منفعت بردیم ما افضل ربحهاى عالمیان.
یعنى: پس به تحقیقى که مفارقت نمود ما را نزد تمام شدن وقت او، و قطع شدن مدت او و تمام شدن ایام او.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
در سومین فراز به فضائل ماه رمضان پرداخته عرضه مى دارد: (بار خداوندا ماه رمضان را از جمله ى آن وظائف ممتاز، و از فرائض خاص قرار داده اى) (اللهم و انت جعلت من صفایا تلک الوظائف و خصائص تلک الفروض شهر رمضان).
(ماه رمضانى که آن را از میان همه ى ماهها اختصاص بخشیده اى) (الذى اختصصته من سائر الشهور).
(از بین تمام زمانها و روزگاران انتخاب فرموده اى) (و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور).
(آن را بر تمام اوقات سال به خاطر نزول قرآن و نور در آن برترى داده اى) (و آثرته على کل اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور).
(ایمان را در آن مضاعف فرموده اى) (و ضاعفت فیه من الایمان).
(روزه را در آن واجب و فرض شمرده و در قیام براى عبادت در این ماه تشویق نموده اى، (و فرضت فیه من الصیام، و رغبت فیه من القیام).
(و شب قدرى که در آن قرار دارد و از هزار ماه بهتر است تجلیل کرده بزرگ داشته اى) (و اجللت فیه من لیله القدر التى هى (خیر من الف شهر).
(آنگاه ما را به خاطر این ماه بر سایر امتها مقدم داشته اى) (ثم آثرتنا به على سائر الامم).
(و به خاطر فضل و ارزش این ماه ما را بر سایر ملتها برگزیده اى) (و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل).
بنابراین ما (طبق فرمانت روز آن را روزه داشتیم) (فصمنا بامرک نهاره).
(با کمک تو شبش را به عبادت برخاستیم) (و قمنا بعونک لیله).
با روزه داشتن و عبادت در آن خود را در معرض (رحمت قرار دادیم) زیرا تو خود ما را در این ماه در معرض رحمتت قرار داده اى (متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک).
(و آن را وسیله ى رسیدن به ثواب و پاداش تو گردانیده ایم) (و تسببنا الیه من مثوبتک).
و خوب مى دانیم تو نسبت به آنچه در این ماه مورد تشویق به سویت قرار گرفته، قادرى (و انت الملى ء بما رغب فیه الیک).
و نسبت به آنچه از فضل و بخششت مورد درخواست قرار گیرد و جواد و بخشنده اى (الجود بما سئلت من فضلک).
و نسبت به کسى که براى تقرب به تو تلاش کند قریب و نزدیکى (القریب الى من حاول قربک).
باید اعلام کنیم این ماه در بین ما (همچون مسافرى نیک) در مقامى ستودنى اقامه گزید (و قد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد).
با ما به خوبى مصاحبت فرمود (و صحبنا صحبه مبرور).
برترین سودهاى جهانیان را به ما ارزانى داشت (و اربحنا افضل ارباح العالمین).
سپس در پایان وقت (ماموریتش) و نهایت مدتش و وفاى به ایامش، از ما جدا شد (ثم قد فارقنا عند تمام وقته، و انقطاع مدته و وفاء عدده).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۶، ص:۱۵۸-۱۵۲
«اللّهمّ و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف، و خصائص تلک الفروض، شهر رمضان الذی اختصصته من سائر الشّهور، و تخیرته من جمیع الأزمنة و الدّهور، و آثرته على کلّ أوقات السّنة بما أنزلت فیه من القرآن و النور و ضاعفت فیه من الإیمان، و فرضت فیه من الصّیام و رغّبت فیه من القیام، و أجللت فیه من لیلة القدر الّتی هی خیر من ألف شهر».
الصفایا: جمع صفیه کعطیه و عطایا و هى مونث الصفى و هو الخیار و الخالص من کل شىء، و منه الصفى و الصفیه لما یصطفیه الرئیس لنفسه من المغنم قبل القسمه، اى یختاره کالفرس و السیف و الجاریه.
و الوظائف: جمع وظیفه: و هى ما یقدر من عمل و رزق و نحوه.
یقال: وظف له وظیفه، و علیه کل یوم وظیفه من عمل، و وظف علیه العمل، و هو موظف علیه.
و «اللام» فى الوظائف و الفروض: للعهد، و الاشاره الیها ب«تلک» للتعظیم تنزیلا لبعد درجاتها و رفعه محلها منزله بعد المسافه.
و الخصائص: جمع خصیصه بمعنى مخصوصه، من خص الشىء اذا افرده بما لا یشارکه فیه الجمله.
و الفروض: جمع فرض بمعنى المفروض من فرض الله الاحکام فرضا: اوجبها، و حد بانه ما امر الله عباده ان یفعلوه کالصلاه و الزکاه و الصوم و الحج.
و قیل: هو ما ثبت بدلیل مقطوع به کالکتاب و الاجماع فهو اخص من الواجب.
و اختصصته: اى: خصصته.
و سائر الشهور: اى: جمیعها بشهاده ما بعده، و فیه شاهد لاستعمال «سائر» بمعنى الجمیع و هى لغه صحیحه ذکرها الجوهرى، و وافقه علیها ابومنصور الجوالیقى فى اول کتابه شرح ادب الکاتب.
فلا عبره بقول صاحب الکشف: لم یذکر ذلک غیر الجوهرى.
و قد تقدم الکلام على ذلک بما لا مزید علیه فى اواخر الروضه الاولى.
و تخیرته: اى: اخترته بمعنى فضلته، و منه قوله تعالى: «و لقد اخترناهم على علم» اى: فضلناهم.
و آثرته بالمد: بمعنى فضلته ایضا، و مصدره الایثار.
و «الباء» من قوله «بما انزلت» سببیه.
و من القرآن: بیان ل«ما».
و ضاعفت الشىء: ضممت الیه مثله فصاعدا.
قال بعضهم: مضاعفه الایمان فیه اما بمعنى اکماله بسبب زیاده العبادات فیه، او هى عباره عن زیاده العبادات و الاعمال.
قال الراغب: یقال لکل واحد من الاعتقاد و القول الصدق و العمل الصالح ایمان.
قلت: و یحتمل ان یکون المراد بالایمان هنا ضد الاخافه مصدر آمنه اذا ازال خوفه.
و منه اسمه تعالى: «المومن» لان الله سبحانه جعله جنه من النار کما ورد فى الصحیح، عن رسول الله صلى الله علیه و آله.
و لما کان اعظم الخوف خوف النار کان اعظم الامن الامن منها.
فصح اضعاف الایمان فیه.
مع ماورد انه تغلق فیه ابواب النار و تفتح فیه ابواب الجنان.
و ان لله فى کل لیله منه عتقاء و طلقاء من النار، و الله اعلم.
و «اجللت فیه من لیله القدر»: اى عظمت قدرها من الجلاله و هى عظم القدر، و قد تقدم الکلام على لیله القدر و معنى کونها خیرا من الف شهر.
«آثرتنا به» اى اکرمتنا و فضلتنا به.
«و اصطفیتنا»: اى اخترتنا بسبب فضیلته دون اهل الملل اى متجاوزا اهل الملل فى اصطفائنا به فهو ظرف مستقر وقع حالا من ضمیر المخاطب و قد تقدم الکلام علیه مستوفى.
و هاتان الفقرتان صریحتان فى ان صوم شهر رمضان من خصائص هذه الامه، خلافا لما ذهب الیه بعض اهل السنه مستندا الى ما ذکره ابن ابى حاتم عن ابن عمر: صیام رمضان کتبه الله على الامم قبلکم.
قال القسطلانى: و اسناده مجهول.
و قد تقدمت الروایه عن الصادق جعفر بن محمد علیهماالسلام: فى شرح الدعاء السابق على هذا ان شهر رمضان لم یفرض الله صیامه على احد من الامم قبلنا.
و اختلفوا فى التشبیه الذى دلت علیه «الکاف» فى قوله تعالى: «کتب علیکم الصیام کما کتب على الذین من قبلکم».
فعن ابى عبدالله علیه السلام: ان المراد بقوله: «الذین من قبلکم» الانبیاء فانه کان مفروضا علیهم دون الامم ففضلت به هذه الامه و فرض صیامه على رسول الله صلى الله علیه و آله و على امته.
و قیل: المراد بالتشبیه فى اصل الوجوب دون الوقت و المقدار.
و المعنى: ان الصوم عباده قدیمه ما اخلى الله امه من ایجابها علیهم و لم یوجبها علیکم وحدکم.
و عن امیرالمومنین علیه السلام: فى قوله «الذین من قبلکم» اولهم آدم علیه السلام.
و الغرض من ذلک تاکید الحکم و الترغیب فیه و تطییب انفس المخاطبین به فان الشاق اذا عم سهل عمله.
و قیل: کان صوم رمضان مکتوبا على الیهود و النصارى اما الیهود: فترکته و صامت یوما من السنه زعموا انه یوم غرق فرعون و کذبوا فى ذلک فانه کان یوم عاشوراء.
و اما النصارى: فانهم صاموا رمضان حتى صادفوا حرا شدیدا فاجتمعت آراء علمائهم على تعیین فصل واحد بین الصیف و الشتاء فجعلوه فى الربیع و زادوا علیه عشره ایام کفاره لما صنعوا فصار اربعین، ثم مرض ملکهم و وقع فیهم الموت فزادوا عشره ایام فصار خمسین.
و «الفاء» من قوله علیه السلام: «فصمنا بامرک نهاره» عاطفه سببیه.
و «متعرضین» حال من ضمیر المتکلم مع غیره و العامل فیها الفعلان من قوله: «صمنا وقمنا» على طریق التنازع.
یقال: عرضه لکذا فتعرض: اذا تصدى له و طلبه.
و منه «تعرضوا لنفحات الله».
و تسبب الى الشىء توصل الیه.
و «الواو» من قوله «و انت الملى» ابتدائیه و الجمله استیناف تذییل لما قبلها مقرر لمضمونه من استحقاق التعرض لرحمته و التسبب لمثوبته مفید لاهلیته سبحانه لذلک و الملى مهموز على «فعیل»: الغنى المقتدر.
یقال: هو ملیى بذلک: اى مضطلع به قادر علیه و قد ملا بالضم ککرم ملاه و هم ملیئون به و ملاء.
و جاد یجود من باب -قال- جودا بالضم: تکرم فهو جواد، و جاد بماله: بذله.
و القرب: خلاف البعد و یستعملان فى الزمان و المکان و هما من عوارض الجسمیه، و الله تعالى منزه عن ذلک، فالمراد بقربه سبحانه: دنوه بجوده من قابل فضله.
قال الراغب: قرب الله تعالى من العبد: هو الافضال علیه و الفیض لا بالمکان.
و لهذا روى ان موسى علیه السلام قال: «الهى اقریب انت فاناجیک، ام بعید فانادیک؟ فقال: لو قدرت لک البعد لما انتهیت الیه، و لو قدرت لک القرب لما اقتدرت علیه. و قرب العبد من الله فى الحقیقه التخصص بکثیر من الصفات التى یصح ان یوصف الله تعالى بها و ان لم یکن وصف الانسان به على الحد الذى یوصف به تعالى نحو الحکمه و العلم و الرحمه و نحو ذلک، و ذلک یکون بازاله الاوساخ من الجهل و الطیش و الغضب و الحاجات البدنیه بقدر طاقه البشر و ذلک قرب روحانى لابدنى.
و على هذا القرب نبه علیه السلام: فیما ذکر عن الله «من تقرب منى شبرا تقربت منه ذراعا».
و قوله عنه: «ما تقرب الى عبد بمثل ما افترضت علیه و انه لیتقرب الى بعد ذلک بالنوافل حتى احبه فاذا احببته کنت له سمعا و بصرا فبى یسمع وبى یبصر» الخبر.
و حاولت الشىء محاوله: طلبته.
و قیل: المحاوله طلب الشىء بحیله.
اقام بالمکان اقامه: مکث فیه.
و المقام بالضم: مصدر میمى بمعنى الاقامه و نصبه على المصدریه و اضافته الى الحمد للملابسه کما صرح به الرضى اى مقاما محمودا.
قال: و هم کثیرا ما یضیفون الموصوف الى مصدر الصفه نحو: «رجل سوء» و «رجل صدق».
و صرح بعضهم انه من باب اضافه الموصوف الى الصفه على ان المصدر صفه وصف به للمبالغه سواء کان بمعنى الفاعل نحو: «رجل صدق» اى صادق او بمعنى المفعول نحو: «مقام رضى» اى مرضى.
و صحبت الشى اصحبه من باب -علم- صحبه: لازمته.
قال ابن فارس: کل شىء لازم شیئا فقد صحبه.
و المبرور: اسم مفعول من بره اذا احسن الیه و رفق به و تحرى ما یحبه و اضافه الصحبه الیه من باب اضافه المصدر الى المفعول لیکون الشهر هو البار و مصحوبه هو المبرور و ذلک لکثره ما فیه من المثوبات و الخیرات و اسباب الرحمه و المغفره.
و فى نسخه: صحبه مبروره اى مقبوله، من بر الله حجه اى: قبله.
و اربحته ارباحا من باب -اکرم-: اى اعطیته ربحا بالکسر و هو الزیاده الحاصله فى المبایعه، ثم یتجوز به فى کل ما یعود من ثمره عمل و جمعه ارباح کجذع و اجذاع.
و فارقته مفارقه و فراقا: انفصلت عنه و الاسم الفرقه بالضم.
و عند هنا: ظرف زمان نحو: «عند طلوع الشمس».
و تمام الشىء: انتهاوه الى حد لا یحتاج الى شىء خارج عنه فان احتاج الى شىء خارج عنه فهو ناقص.
و انقطع الشىء انقطاعا: ذهب، و منه قولهم: «انقطع الحر و البرد».
و مده الشىء بالضم: وقته و زمانه.
و الوفاء: بلوغ التمام، و منه: «درهم واف» اى تام الوزن.
و «عدده» اى کمیته و هى ایامه المعدوده.
