دعای ۲۳ صحیفه سجادیه/ شرح‌ها و ترجمه‌ها (بخش اول)
دعای طلب سلامتی در دنیا و دین؛
وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ علیه‌السلام إِذَا سَأَلَ اللَّهَ الْعَافِیةَ وَ شُکرَهَا:
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْبِسْنِی عَافِیتَک، وَ جَلِّلْنِی عَافِیتَک، وَ حَصِّنِّی بِعَافِیتِک، وَ أَکرِمْنِی بِعَافِیتِک، وَ أَغْنِنِی بِعَافِیتِک، وَ تَصَدَّقْ عَلَی بِعَافِیتِک، وَ هَبْ لِی عَافِیتَک وَ أَفْرِشْنِی عَافِیتَک، وَ أَصْلِحْ لِی عَافِیتَک، وَ لَا تُفَرِّقْ بَینِی وَ بَینَ عَافِیتِک فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ عَافِنِی عَافِیةً کافِیةً شَافِیةً عَالِیةً نَامِیةً، عَافِیةً تُوَلِّدُ فِی بَدَنِی الْعَافِیةَ، عَافِیةَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ.
ترجمه‌ها
ترجمه انصاریان
وقتی که عافیت و شکر آن را از خداوند می‌خواست:
خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و لباس عافیت بر من بپوشان، و سراپایم را به عافیت فراگیر، و به عافیت محفوظم دار، و به عافیت گرامی‌ام دار، و به عافیت بی‌نیازم کن، و عافیتت را بر من صدقه ده، و مرا عافیت بخش، و و برایم بستر عافیت بگستر، و عافیت را برایم از هر مانعی پیراسته ساز، و در دنیا و آخرت بین من و عافیت جدایی مینداز.
خداوندا بر محمد و آلش درود فرست، و مرا عافیت بخش عافیتی کافی و شفابخش، و برتر و روزافزون، عافیتی که در بدنم عافیت تولید کند، و در یک کلمه: عافیت دنیا و آخرت.
ترجمه آیتی
دعای آن حضرت است به هنگامی که از خدا طلب عافیت می کرد و شکر بر عافیت:
توضیح آنکه «عافیت» معنی وسیع تری از تندرستی دارد. و آن عبارت است از سلامت از بیماری و مکروهات در بدن و باطن و دین و دنیا و آخرت.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و جامه عافیت خویش بر تن من بپوش و مرا در عافیت خود فروپوشان و در حصار عافیت خود جاى ده و به عافیت خود گرامى دار و به عافیت خود بى نیاز فرماى و عافیت خود به من بخش و عافیت خود به من ارزانى دار و عافیت خود براى من بگستران و عافیت خود در خور من گردان و میان من و عافیت خود در دنیا و آخرت جدایى میفکن.
بار خدایا، درود بفرست بر محمد و خاندان او و مرا عافیت ده عافیتى کفایت کننده و شفابخش و عالى و افزاینده، عافیتى که از آن در تن من تندرستى زاید عافیت این جهانى و آن جهانى.
ترجمه ارفع
درخواست سلامتى و شکر آن:
خدایا بر محمد و آل او درود فرست، سلامتیت را بر من بپوشان و مرا به سلامتیت زیور بخش و به سلامتیت حراستم فرما و به سلامتیت گرامى ام بدار و به سلامتیت بى نیازم کن و به سلامتیت بر من تصدیق ده و سلامتیت را به من ببخش و سلامتیت را برایم گسترش ده و سلامتیت را برایم شایسته گردان و بین من و بین سلامتیت در دنیا و آخرت جدایى نینداز.
خدایا بر محمد و آل او درود فرست و چنان سلامتى بر من عنایت فرما که بى نیازکننده و شفا بخش، بالا مرتبه و افزون شونده باشد، سلامتى آنچنانه ای که بدنم در دنیا و آخرت در عافیت و تندرستى کامل باشد.
ترجمه استادولی
از دعاهاى آن حضرت است آن گاه که عافیت و شکر بر آن را از خداوند درخواست مى کرد:
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و لباس عافیتت را بر من بپوشان، و مرا به عافیتت درپوشان، و به عافیتت محفوظ بدار، و به عافیتت گرامى دار، و به عافیتت بى نیاز گردان، و عافیتت را بر من صدقه ده، و عافیتت را به من ببخش، و بستر عافیتت را برایم بگستر، و عافیتت را برایم سامان ده، و در دنیا و آخرت میان من و عافیتت جدایى مینداز.
خدایا، بر محمد و آل او درود فرست، و مرا عافیت ده عافیتى کامل و شفابخش و والا و روزافزون، عافیتى که در بدنم عافیت زاید، عافیت دنیا و آخرت را.
ترجمه الهی قمشه‌ای
در این دعا امام سجاد در راز و نیاز با خداى متعال از خدا عافیت و شکر عافیت مى طلبد:
پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاکش و بر (تن و جان) من به لطف خود لباس عافیت بپوشان (یعنى همیشه صحت و سلامتى جسم و جان و رستگارى دنیا و آخرت به من عطا فرما) اى خدا و عافیتت را بر تمام شئون وجودم شامل گردان و مرا در سنگر و پناه عافیت و رستگارى خود (از هر رنج و درد و آلام عالم) محفوظ و از شر و فتنه و فساد دشمنان در امان دار) و به عافیت و رستگارى مرا گرامى و مستغنى و بى نیاز ابد (از ما سواى خود) گردان و به من فقیر درگاهت عافیت را صدقه و موهبت فرما و عافیتت را بر من وسیع و منبسط گردان و به آن عافیت امور دو عالمم را اصلاح کن و میان من و عافیتت هرگز در دنیا و آخرت جدائى مینداز.
پروردگارا درود فرست بر محمد و آل پاکش و مرا عافیتى (که سلامتى جسم و جانست و سعادت هر دو جهان) به حد کافى و شافى و مرتبه عالى آن عطا فرما که دائم در افزایش نشو و نما باشد و آن عافیت پیوسته در جسم (و جان) من سلامت و آسایش دنیا و آخرت بیفزاید.
ترجمه سجادی
و از دعاى امام علیه السلام بود، هنگامى که تندرستى و سپاس گزارى بر آن را، از خداوند درخواست مى فرمود:
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست و لباس عافیتت را بر من بپوشان و مرا با عافیتت فراگیر و به عافیتت حفظم کن و به عافیتت گرامى ام دار و مرا به عافیتت بى نیاز فرما و عافیتت را به من صدقه ده و عافیتت را به من ببخش و عافیتت را برایم بگستران و عافیتت را بر من سامان ده و در دنیا و آخرت بین من و عافیتت جدایى نینداز.
خداوندا بر محمّد و خاندانش درود فرست و به من عافیت ده. عافیتى کافى، بهبودى بخش، عالى و روزافزون. عافیتى که در جسمم عافیت زاید، عافیت دنیا و آخرت.
ترجمه شعرانی
و از دعاهاى آن حضرت (علیه السلام) است چون از خداى تعالى تندرستى و بهبودى مى خواست و توفیق شکرگذارى بر عافیت مى طلبید:
خدایا درود بر محمد و آل او فرست و جامه عافیت در من پوشان که سراپاى مرا فراگیرد و مرا در حصار عافیت جاى ده و به عافیت گرامى دار و بى نیاز کن و بر من صدقه ده و مرا عافیت بخش، بستر عافیت براى من بگستر و آن را شایسته من گردان و میان من و عافیت در دنیا و آخرت جدائى میفکن
خدایا درود بر محمد و آل او فرست و مرا از رنج دور دار و بهبودى کامل عطا کن، موجب تندرستى که پیوسته در فزونى بود و برومند گردد، عافیتى که از آن در تن و جان من در دنیا و هم در آخرت عافیت دیگر خیزد.
ترجمه فولادوند
عافیت جویى و شکرگزارى براى آن:
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى، و تشریف «عافیت» بر من در پوشان و با عافیت خود شکوهم بخش و با عافیت خویش مرا در دژ خویش پناه ده و با عافیت خود مرا بنواز و با عافیت خویش بى نیازم ساز و با عافیت خود بر من انفاق فرما و عافیت خود را کرم فرما، و عافیت خود را در راهم بگستران و عافیت خود را بر من کار ساز فرما و میان من و میان عافیت خود در دنیا و آن سرا جدایى میفکن!
بار خدایا! درود بر محمد و خاندان وى، و مرا عافیتى بسنده و درمان بخش و والا و افزاینده که در تنم نیز عافیت زا و آنچه مایه ى عافیت در دنیا و آخرت باشد.
ترجمه فیض الاسلام
از دعاهاى امام علیه السلام است هنگامى که تندرستى و سپاس بر آن را از خدا درخواست مى نمود:
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و تندرستیت را بر من بپوشان، و مرا به تندرستیت فروبر، و به تندرستیت نگاهدار، و به تندرستیت گرامى ام فرما، و به تندرستیت بى نیازم گردان، و تندرستیت را به من عطا کن، و تندرستیت را به من ببخش، و تندرستیت را برایم بگستران، و تندرستیت را به من شایسته نما، و میان من و تندرستیت در دنیا و آخرت جدائى میانداز
بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست، و مرا تندرستى ده تندرستى که (از پزشکان یا از درخواست) بى نیازکننده و (بیماریهاى ظاهرى و باطنى را) بهبودى دهنده و بالاتر و برتر (از بیماریها به طورى که بر هر مرض تسلط داشته) و افزون شنونده باشد، تندرستى که در تنم تندرستى دنیا و آخرت بیاورد.شرح‌ها
دیار عاشقان (انصاریان)
به هنگام درخواست عافیت و شکر بر آن:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ أَلْبِسْنِی عَافِیتَک وَ جَلِّلْنِی عَافِیتَک
وَ حَصِّنِّی بِعَافِیتِک وَ أَکرِمْنِی بِعَافِیتِک وَ أَغْنِنِی بِعَافِیتِک
وَ تَصَدَّقْ عَلَی بِعَافِیتِک وَ هَبْ لِی عَافِیتَک وَ أَفْرِشْنِی عَافِیتَک
وَ أَصْلِحْ لِی عَافِیتَک وَ لاَ تُفَرِّقْ بَینِی وَ بَینَ عَافِیتِک فِی الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ
اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّد وَ آلِهِ وَ عَافِنِی عَافِیةً کافِیةً شَافِیةً عَالِیةً نَامِیةً عَافِیةً تُوَلِّدُ فِی بَدَنِی الْعَافِیةَ عَافِیةَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ»:
"الهى بر محمد و آل محمد درود فرست، و لباس سلامتى کامل را بر من بپوشان، و این بنده ات را به تندرستى فرو بر، و به عافیت نگاهدار و به عافیت گرامى دار، و به عافیت بى نیازم گردان، و عافیت را بر من صدقه بده و عافیت را به من ببخش، و عافیت را برایم بگستران و عافیت را بر من شایسته ساز، و میان من و عافیت در دنیا و آخرت جدائى مینداز.
بارالها بر محمد و آل محمد درود فرست، و به من عافیتى بخش که بى نیاز کننده، شفادهنده، والا و روزافزون باشد، عافیتى که در تمام بدنم تولید عافیت کند، عافیتى در جنبه هاى دنیوى و اخروى."
تندرستى کامل در تمام شئون مادى و معنوى:
معارف اسلامى به ما مى گوید سلامتى ظاهر و باطن، و عافیت در دین و دنیا و آخرت در صورتى که بنحو صحیح از آن بهره بردارى شود از اشرف و اجلّ و اعظم نعمتهاى حضرت حق به انسان است.
عافیت در تمام امور نعمتى زیبا و موهبتى بزرگ است که وجود مقدس حضرت محبوب به عبدش عنایت مى فرماید:
اگر بدن علیل باشد، و زبان از گویائى و گوش از شنوائى، و چشم از بینائى و قدم از راه رفتن و دست از کار کردن محروم باشد، چگونه مى توان کسب سعادت دنیا و آخرت کرد؟
اگر قلب از نظر اعتقادى مریض، و سینه دچار تنگى، و باطن گرفتار تاریکى، و روح دچار گرفتگى و انقباض باشد، به چه صورت مى توان به تأمین خیر دنیا و آخرت برخاست.
سلامت در بدن، صحت در دین، عافیت در دنیا و آخرت نعمتى است که ارزشش براى احدى از مردم دنیا روشن نیست.
من بجاى توضیح بیشتر به متن برخى از روایات که در جلد ششم "میزان الحکمة"باب ۲۷۷۱ به بعد به آن اشاره شده اکتفا مى کنم، باشد که بیش از پیش قیمت این نعمت عظیم الهى بر همه ما روشن شود.
على علیه السلام مى فرماید:
نَسْأَلُهُ الْمُعافاةَ فِى الْاَبْدانِ:
از حضرت حق درخواست عافیت دردینمان مى کنیم چنانچه درخواست سلامتى کامل در بدنهایمان مى نمائیم.
حضرت صادق علیه السلام مى فرماید:
اَلْعافِیةٌ نِعْمَةٌ خَفِیةٌ اِذا وُجِدَتْ نُسِیزتْ، وَ اِذا عُدِمَتْ ذُکرَتْ:
سلامتى و عافیت نعمت پنهانى است، قدرش بر همگان مجهول است، چون یافت شود فراموش گردد، و زمانى که از دست برود با آه و حسرت از آن یاد کنند.
على علیه السلام مى فرماید:
اَلْعافِیةُ اَهْنَأَ النَّعِیمِ:
سلامتى و تندرستى خوشگوارترین نعمت است.
اَلْعافِیةُ اَشْرَفُ اللَّباسَینِ:
تندرستى شیرف ترین دو لباس است.
لالِباسَ اَجْمَلُ مِنَ الْعافِیةِ:
لباسى زیباتر از عافیت نیست.
اَیهَا النّاسُ سَلُوا اللّهَ الَیقینَ،وَ ارْغَبُوا اِلَیهِ فِى الْعافِیةِ، فَاِنَّ اَجَلَّ النَّعْمَةِ الْعافِیةُ:
اى مردم از حضرت حق طلب یقین کنید، و در تحقق عافیت به او رغبت نمائید، که بزرگترین نعمت عافیت است.
اِنَّ الْعافِیةَ فِى الدَّینِ وَ الدُّنْیا لَنِعْمَةٌ جَمیلَةٌ، وَ مَوْهِبَةٌ جَزیلَةٌ:
به حقیقت که سلامتى دردین و دنیا، هر آینه نعمت زیبا و موهبت بزرگى است.
بِالْعافِیةِ تُوجَدُ لَدَّةُ الْحَیاةِ:
با عافیت وتندرستى لذّت زندگى یافت مى شود.
اِنْ اَتاکمُ اللّهُ بِعافِیة فَاقْبَلُوا، وَ اِنِ ابْتُلیتُمْ فَاصْبِرُوا، فَاِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقینَ:
اگر حضرت حق شما را عافیت داد از آن استقبال نمائید، و اگر به آزمایش و ابتلا و رنج و محنت دچار شدید استقامت ورزید که عاقبت خوش براى پرهیزکاران است.
کلُّ نَعِیم دُونَ الْجَنَّةِ فَهُوَ مَحْقُورٌ، وَ کلُّ بَلاء دُونَ النّارِ عافِیةٌ:
هر نعمت و عنایتى منهاى بهشت کم و کوچک است، و هر بلائى منهاى آتش جهنمّ عافیت و سلامت است.
حضرت باقر علیه السلام مى فرماید:
لا نِعْمَةَ کالْعافِیةِ، وَلا عافِیةَ کمُساعَدَةِ التَّوفِیقِ:
هیچ نعمتى چون سلامت و عافیت نیست، و هیچ عافیتى مانند مساعدت نمودن توفیق با انسان نیست.
امیر المؤمنین علیه السلام مى فرماید:
الْعافِیةُ عَشَرَةُ اَجْزاء، تِسْعَةٌ مِنْها فِى الصَّمْتِ اِلاّ بِذِکرِ اللّهِ، وَ واحِدٌ فِى تَرْک مُجالةِ السُّفَهاءِ:
عافیت و سلامتى ده جزء است، نه جزء آن خاموشى است مگر ذکر خدا در میان باشد، و یک جزء دیگر آن ترک همنشینى با نادانان است.
رسول الهى صلّى اللّه علیه و آله فرمود:
مَنْ صَلَّى عَلَىَّ مَرَّةً فَتَحَ اللّهُ عَلَیهِ باباً مِنَ الْعافِیةِ:
هر کس بر من یک بار صلوات فرستد، خداوند درى از عافیت به روى او باز مى کند.
سَمِعَ النبَّبِىُّ صلّى اللّه علیه وآله رَجُلا یقُولُ:اللَّهُمَّ اِنّى اَسْألُک الصَّبْرَ، فَقالَ: سَأَلْتَ الْبَلاءَ فَاسْأَلْهُ الْعافِیةَ:
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله شنید که مردى مى گوید:خدایا از تو طلب صبر مى کنم. حضرت فرمود:از خدا بلا خواستى، طلب عافیت کن.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله بر مریضى وارد شد و از او احوال پرسید، عرضه داشت: نماز مغرب را خواندم و در نماز سوه قارعه را قرائت کردم سپس بحضرت حق عرضه داشتم: الهى اگر براى من نزد تو گناهى است و مى خواهى مرا در آخرت به آن گناه عذاب کنى، آن را در دنیا مکافات کن، یا رسول اللّه این شدم که مى بینید!
حضرت فرمود درخواست بدى کردى، چرا اینگونه دعا نکردى؟:
«رَبَّنا آتِنا فِى الدُّنْیا حسنَةً وَ فِى الْآخِرَةِ حسنَةً وَقِنا عَذابَ النّارِ».(بقره، ۲۰۱)
سپس حضرت براى او دعا کرد تا از بیمارى خلاص شد.
رسول خدا مى فرماید:
ما سُئِلَ اللّهُ شَیئاً اَحَبَّ اِلَیهِ مِنْ اَنْ یسْأَلَ الْعافِیةَ:
درخواستى از حضرت حق محبوبتر از درخواست عافیت از او نشده است.
مردى نزد رسول خدا آمد و گفت: یا رسول اللّه چه دعائى برتر است؟ فرمود:درخواست عفو و عافیت در دین و دنیا و آخرت از خدا، فردا آمد همان سؤال را کرد و همان جواب را شنید، روز سوم آمد همان را پرسید و همان را شنید روز چهارم آمد عرضه داشت: چه درخواستى از حق از همه درخواستها برتر است؟ حضرت فرمود:از خدا عفو و عافیت در دنیا و آخرت بخواه، که اگر این دو در دنیا به تو عطا شود، سپس در آخرت هم از آن نصیب ببرى به رستگارى و فلاح رسیدى.
رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله فرمود:
سَلُوا اللّهَ الْمُعافاةَ فَاِنَّهُ لَمْ یؤْتَ اَحَدٌ بَعْدَ الْیقِینِ خَیراً مِنَ الْمُعافاةِ.
از خداوند درخواست عافیت کنید، به حقیقت که احدى را بعد از یقین به حقایق بهتر از عافیت عنایت نکرده اند.
امیر المؤمنین علیه السلام بفرزندش حضرت مجتبى این دعا را تعلیم داد:
لا تُفَرَّقْ بَینِى وَ بَینَ الْعافِیةِ اَبَداً ما اَبْقَیتَنى:
خداوندا بین من و عافیت تا هستم جدائى مینداز.
حضرت موسى بن جعفر علیه السلام به پیشگاه حق عرضه مى داشت:
اَللَّهُمَّ اِنَّى اَسْأَلُک الْعَافِیةَ،وَ اَسْأَلُک جَمیلَ الْعافِیةِ، وَ اَسْأَلُک شُکرَ الْعافِیةِ، وَ اَسْأَلُک شُکرَ شُکرِ الْعافِیةِ:
خداوندا از تو درخواست عافیت مى کنم و عافیت زیبا مى خواهم و توفیق شکر بر عافیت و شکر بر شکر عافیت مى طلبم.
رسول خدا بدینیگونه دعا مى کرد:
اَسْأَلُک تَمامَ الْعافِیةِ. ثُمَّ قالَ: تَمامُ الْعافِیةِ: الْفُوْزُ بِالْجَنَّةِ، وَ النَّجاةُ مِنَ النّارِ:
الهى از تو تمام عافیت را مى خواهم، سپس فرمود: تمام عافیت رستگارى به بهشت ونجات از آتش جهنم است.
امام صادقت علیه السلام مى فرماید: براى ابوذر دعائى بود که در آسمان معروف بود:
اَللَّهُمَّ اِنّى اَسْأَلُک الْایمانَ بِک، وَ التَّصْدیقَ بِنَبِیک، وَ الْعافِیةَ مِنْ جَمیعِ الْبَلاءِ، وَ الشُّکرَ عَلَى الْعافِیةِ، وَ الْغِنى عَنْ شِرار النّاسِ:
الهى از تو طلب ایمان بتو، و تصدیق به پیغمبرت، و عافیت از تمام بلاها،و شکر بر عافیت، و بى نیازى از شرار خلق مى کنم.
حضرت باقر علیه السلام مى فرماید:
اِنَّ لِلّهِ عَزَّوَجَلَّ صَنائِنَ یصُنُّ بِهِمْ عَنِ الْبَلاءِ فَیحْییهِمْ فِى عافِیة، وَ یرْزُقُهُمْ فِى عافِیة، وَ یمیتُهُمْ فِى عافِیة، وَ یبْعَثُمْ فِى عافِیة، وَ یسْکنُهُمْ الْجَنَّةَ فِى عافِیة:
براى خداوند بندگان باارزش و خاصى است که آنان را از بلا حفظ مى کند، آنان را در عافیت و سلامت همه جانبه زنده مى کند، و در عافیت روزى مى دهد، و در عافیت مى میراند، و در عافیت وارد قیامت مى کند، و در عافیت در داخل بهشت مسکن مى دهد.
توئى جان و توئى جانانه دل *** توئى ساکن میان خانه دل
منورّ باشد اى ساقى مدامم *** ز عکس طلعت پیمانه دل
دمى از غلغل میناى وصلت *** تهى هرگز نشد خمخانه دل
چنان شمع رخت در دل بر افروخت *** شده پابوس تو پروانه دل
خیال گنج مهر جانفزایت *** گرفته سربسر ویرانه دل
شده در گلشن تن مرغ جان را *** خط و خال تو دام و دانه دل
مرا نور على چون مهر گردون *** شده روشن به بام خانه دل
در هر صورت اگر از نعمت عافیت و سلامت چه در بدن، چه در عقل، چه در امور مادى و معیشت دنیائى برخوردارید قدر آن را بدانید،و آن را یک فرصت بى نظیر الهى ببینید و از این فرصت و مهلت براى تأمین سعادت دو سرا بهره بگیرید، و اگر از عافیت کم دارید از حضرت حق تمام عافیت را بخواهید که او از عنایت و لطف به شما بخل نمى ورزد.
شرح صحیفه (قهپایی)
و کان من دعائه علیه السلام اذا سال الله العافیه و شکرها:
دعاى بیست و سوم در سوال کردن عافیت- یعنى دور ساختن و دفع نمودن خداى تعالى از بنده بیماریها و امراض را- و سپاس کردن بر عافیت.
«اللهم صل على محمد و آله. و البسنى عافیتک. و جللنى عافیتک».
العافیه اسم وضع المصدر الحقیقى. یقال: عافاه الله تعالى معافاه، اى: ابعده من الاسقام و البلایا.
و «جللنى» من: جلله بکذا، اذا غطه و عمه و البسه ایاه کما یتجلل الرجل بالثوب. قال الجوهرى فى الصحاح: جلل الشىء تجلیلا، اى: عم. و فى النهایه الاثیریه: و جلله، اى: غطاه. فمعنى «جللنى» و «البسنى» واحد. و انما کرر لضرب من التاکید و اختلاف اللفظ. و الکلام مبنى على الاستعاره.
یعنى: بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و بگردان عافیت خود را لباس من. و بپوشان مرا عافیت خود. یعنى مرا مشمول عافیت خود گردان.
«و حصنى بعافیتک».
و «حصن» -به حا و صاد مهملتین به روایت مشهوره- اى: ادخلنى فى حصن عافیتک. و در بعضى نسخ به خاء معجمه نیز روایت شده. و الحصن- بالکسر-: کل مکان محمى محرز لا یتوصل الى ما فى جوفه.
یعنى: داخل ساز مرا در حصن و قلعه ى عافیت خود. یا: مخصوص گردان مرا به عافیت خود.
«و اکرمنى بعافیتک. و اغننى بعافیتک».
و گرامى دار مرا به عافیت خود. و بى نیاز گردان مرا به عافیت خود.
«و تصدق على بعافیتک. وهب لى عافیتک».
التصدق مجاز عن التفضل. و منه الحدیث: «ان الله یصدق علیهم بثلث اموالکم». کذا قاله المطرزى فى المغرب.
(یعنى:) و تصدق کن- یعنى تفضل کن- بر من عافیت خود. و ببخش مرا عافیت خود.
«و افرشنى عافیتک».
اى: اجعلها لى فراشا، اى: بساطا. و الفراش ما یفرش على الارض، اى: یبسط. و یروى همزته بالقطع من: افرش فلان فلانا بساطا له، اى: بسطه له. و بالوصل من: فرشه ایاه فرشا.
(یعنى:) و بگردان عافیت خود را فراش من که گسترانیده شده باشد- تا من بر او استراحت کنم. و کلام مبنى بر استعاره است.
«و اصلح لى عافیتک».
منصوب است به نزع خافض. اى: بعافیتک.
(یعنى:) و به اصلاح آر حال مرا به عافیت خود.
«و لا تفرق بینى و بین عافیتک فى الدنیا و الاخره».
و جدایى میفکن میان من و میان عافیت خود در دنیا و آخرت.
«اللهم صل على محمد و آله. و عافنى عافیه کافیه شافیه عالیه نامیه، عافیه تولد فى بدنى العافیه، عافیه الدنیا و الاخره».
بار خدایا، رحمت کن بر محمد و آل او. و عافیت ده مرا عافیتى بس شونده، شفا دهنده، بلند مرتبه، نمو کننده، عافیتى که تولید بکند و بزایاند در بدن من عافیت را، عافیت دنیا و آخرت.
شرح صحیفه (مدرسی)
و کان من دعائه علیه السلام اذا سئل العافیه و شکرها:
بود از دعاى آن امام بزرگوار در وقتى که سئوال عافیت از خدا مى نمود و شکر عافیت.
اللغه:
عافیه: اسم مصدر است یعنى بهبودى از مرض و دفع آلام و اسقام و مکاره خواه آلام جسدیه باشد یا آلام قلبیه.
جلله: غطاه و منه جل الفرس.
حصنه: حفظه و منه احصنت فرجها.
صدقه: چیزى به غیر دادن به وجه خاص.
فرش: بساط.
اصلاح: ازاله ى فساد چون عافیت بر او ثمرات و فواید مرتب است لذا امام علیه السلام سئوال از او به جهتى و جهاتى نموده است.
یعنى: خدایا رحمت فرست بر محمد و آل او و بپوشان تو مرا به عافیه خود و فراگیر مرا به عافیت خود و اکرام نما مرا به عافیت خود، و حفظ نما مرا به عافیت خود، و بى نیاز نما مرا به عافیت خود، و صدقه بده بر من به عافیت خود، و مرا جا ده در عافیت خود، و اصلاح نما براى من عافیت خود را و جدائى نینداز ما بین من و عافیت خود.
مروى است که هیچ چیز نزد پیغمبر خوشتر نبود از اینکه از خدا سئوال نماید از طلب عافیت.
اللغه:
شفا: زوال مرض یا عود نمودن اخلاط به سوى اعتدال،
عالیه: یعنى بلند به حسب مرتبه که به او مرض نرسد،
کافیه: یعنى حاجت به دوا نداشته باشد.
نامیه: یعنى زیادتى.
یعنى: او را مراتب صعود باشد نه نزول، عافیت مفعول مطلق است بقیه ى اوصاف صفات او هستند.
یعنى: خدایا رحمت فرست بر محمد و آل او و عافیت بده مرا عافیت دادنى که این صفت داشته باشد کافیه شافیه بلند مرتبه باشد زیاد شونده باشد عافیتى که تولید نماید در بدن من عافیت دیگر را عافیت دنیا و آخرت.
ترجمه و شرح صحیفه (امامی و آشتیانی)
دعاى عافیت:
در این دعا که باید آن را دعاى عافیت و شکر نامگذارى کرد امام علیه السلام در نخستین فرازش چنین عرضه مى دارد: (بار خداوندا بر محمد و آلش درود فرست و خلعت عافیتت را بر من بپوشان) (اللهم صل على محمد و آله، و البسنى عافیتک).
(عافیتت را بر سراسر وجودم بگستران) (و جللنى عافیتک).
(مرا به وسیله ى عافیتت مصون و محفوظ دار) (و حصنى بعافیتک).
(با عافیتت گرامیم دار) (و اکرمنى بعافیتک).
(همچنین با عافیتت بى نیازم فرما) (و اغننى بعافیتک).
(با عافیتت بر من تصدق فرما) (و تصدق على بعافیتک).
(عافیت خویش را بر من ببخش) (وهب لى عافیتک).
(عافیتت را همچون فرشى بر زیر پایم بگستران) (و افرشنى عافیتک).
(عافیت خود را شایسته ى من ساز) (و اصلح لى عافیتک).
(و در دنیا و آخرت بین من و عافیتت جدائى مینداز) (و لا تفرق بینى و بین عافیتک فى الدنیا و الاخره).
ریاض السالکین (سید علیخان)
ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج۴، ص:۱۳-۷
و کان من دعائه علیه السلام إذا سأل اللّه العافیة و شکرها:
بسم الله الرحمن الرحیم و به نستعین. الحمد لله الذى اذا مرضت فهو یشفین و اذا اضطررت فهو یکفین و الصلاه والسلام على رسوله اشرف المرسلین و على اهل بیته عصمه المتوسلین. و بعد فهذه الروضه الثالثه و العشرون من ریاض السالکین ، تتضمن شرح الدعاء الثالث و العشرین ، من صحیفه زین العابدین و سید الزاهدین صلى الله علیه و على آبائه و ابنائه الطاهرین ، املاء راجى فضل ربه السنى ، على صدرالدین الحسینى الحسنى ، شفاه الله و کفاه و من علیه بالعفو و العافیه و المعافاه.
العافیه: اسم من عافاه الله معافاه اى: اصحه و محى عنه الاسقام.
و قال الجوهرى: و توضع موضع المصدر و یقال: عافاه الله عافیه.
و فى القاموس: العافیه: دفاع الله عن العبد، عافاه الله من المکروه و معافاه و عافیه: وهب له العافیه من العلل و البلایا، انتهى.
و قال الفیومى: هى مصدر جاءت على فاعله، و مثلها ناشئه اللیل بمعنى نشو اللیل.
و الخاتمه: بمعنى الختم.
و العافیه: بمعنى العقب، و قال بعضهم: اطلاق العافیه، و نحوها من المصادر التى جاءت على فاعله، على المصدر من باب المجاز اللغوى، و هو استعمال اللفظ فى غیر ما وضع له.
قال بعض العلماء: العافیه متناوله لدفع جمیع المکروهات فى النفس و البدن، و الظاهر و الباطن، و فى الدین و الدنیا و الاخره.
و فى الحدیث ما سال الله شیئا -یعنى النبى صلى الله علیه و آله- احب الیه من ان یسال الله العافیه و ذلک لانه لفظ جامع لانواع خیر الدارین.
و ایقاع الشکر على العافیه مجاز عقلى، لکونها سببا فیه، و الاصل: و شکره علیها.
البسته الثوب فلبسه.
و جلله: غطاه، و هو من جلل المطر الارض اذا عمها و طبقها فلم یدع شیئا الا غطى علیه. و یتعدى الى الثانى بنفسه و بالباء، فیقال: جلله ایاه و جلله به، و من الاول ما روى: جللهم الله خزیا.
و حصن نفسه و ماله تحصینا و احصنه احصانا: منعه و حفظه کانه ادخله الحصن، و هو المکان الذى لا یقدر علیه لارتفاعه.
و الاکرام: یکون بمعنى الاعزاز و التعظیم، و یکون بمعنى التنزیه.
قال فى القاموس: اکرمه و کرمه: عظمه و نزهه.
و منه انا اکرمک عن کذا اى: انزهک عنه.
و الاغناء: اما من الغنى بالکسر و القصر بمعنى الثروه و الجده، او من الغناء بالفتح و المد بمعنى الکفایه. و قیل: هما بمعنى، و هو ضد الفقر.
و تصدق على الفقراء بکذا: اعطاهم صدقه، و هى العطیه یبتغى به المثوبه من الله.
و المراد بالتصدق هنا مطلق العطاء دون قید ابتغاء الثواب، من باب اطلاق الخاص على العام و المقید على المطلق مجازا، و آثر التعبیر بالتصدق نظرا الى فقره و غناه تعالى، من حیث ان الصدقه انما تکون للفقراء من الغنى، و فیه شاهد على جواز اطلاق التصدق على عطائه تعالى خلافا لمن منع ذلک.
قال النظام النیسابورى فى تفسیره: منع العلماء ان یقال لله تعالى: متصدق، او اللهم تصدق علینا، بل یجب ان یقال: اللهم اعطنى او تفضل على او ارحمنى، لان الصدقه یرجى بها المثوبه عند الله، و هو مستحیل فى حقه جل شانه. و اذا ورد ذلک فى کلام المعصوم علیه السلام فلا عبره بکلام غیره.
و وهبت لزید مالا: ملکته ایاه بلاعوض.
و افرشت زیدا افراشا و فرشته فرشا: بسطته له، و الروایه فى الدعاء وردت بالوجهین.
و اصلحت الشىء: ازلت فساده و جعلته منتفعا به.
و فرقت بین الشیئین تفریقا: مبالغه فى فرقت بینهما- من باب قتل- اى: فصلت، هذا ما علیه الجمهور.
و قال ابن الاعرابى: فرقت بین الکلامین فافترقا مخفف، و فرقت بین العبدین فتفرقا مثقل فجعل المخفف فى المعانى و المثقل فى الاعیان.
و الذى حکاه غیره انهما بمعنى، و الثقیل مبالغه.
و اعلم ان قوله علیه السلام: «البسنى عافیتک و جللنى عافیتک»، و نحوه من الافعال التى لا یتعلق معناها الحقیقى بالعافیه، من باب الاستعاره، و هى اما استعاره تبعیه نحو: قتل البخل و احیى السماحا، او مکنیه مرشحه، و لا یبعد جعلها من باب الاستعاره التمثیلیه، کما تقدم التنبیه علیه فى نظیر ذلک.
و انما کرر لفظ العافیه بسوالها بانواع الطلب، و وضع الظاهر موضع المضمر فیما سوى الفقره الاولى، لمزید العنایه و الاهتمام بشانها، و قرعا لباب الالحاح المندوب الیه فى الدعاء، و تلذذا للتلفظ باسمها، و بسطا للخطاب حیث الاصغاء مطلوب.
و یحتمل تخصیص کل لفظ منها بمعنى، لانها لفظ جامع لخیرات الدارین، بان یقال: و البسنى عافیتک من المرض البدنى، لان الالباس للثواب المخصوص للبدن.
و جللنى عافیتک: من الفضیحه، بدلیل التجلیل الذى هو بمعنى التغطیه و الستر.
و حصنى بعافیتک: ممن یریدبى سوء، بقرینه التحصین.
و اکرمنى بعافیتک: من الذل و المهانه او من المعائب و القبائح، بدلیل الاکرام بمعنى التعظیم او التنزیه.
و اغننى بعافیتک: من الفقر و الحاجه، بدلیل الاغناء.
و تصدق على بعافیتک: من الاضطرار الى صدقه غیرک.
وهب لى عافیتک: من الاحتیاج الى هبه غیرک.
و افرشنى عافیتک: اى مهادها من الخوف، کما یقال: افرشه مهاد امنه.
و اصلح لى عافیتک: الحاصله عندى التى قد افسدها المرض و نحوه.
و لا تفرق بینى و بین عافیتک: العامه فى امور الدنیا و الاخره.
عافیه: منصوب على المفعولیه المطلقه، مبین لنوع عامله لکونه موصوفا.
و کافیه: صفه له.
و شافیه و ما بعده: یحتمل الوصفیه و الحالیه.
و عافیه الثانیه: بدل من عافیه الاولى بدل کل، و فائدتها التاکید و التنصیص على ان العافیه الموصوفه بالصفات المذکوره هى العافیه التى تولد فى بدنى العافیه.
و قوله: «عافیه الدنیا و الاخره» بدل من العافیه بدل الکل ایضا، و هو فى الموضعین فى حکم تکریر العامل، من حیث انه المقصود بالنسبه، مفید لمتبوعه مزید تاکید و تقریر و ایضاح و تفسیر، کما هو شان بدل الکل من الکل.
و معنى کونها کافیه اى: مغنیه عن الاطباء، او عن سوال عافیه اخرى معها.
و شافیه: اى معدله للاخلاط، فان معنى الشفاء، رجوع الاخلاط الى الاعتدال، او مزیله للامراض من شفى الله المریض اذا اصحه.
و عالیه: اى رفیعه لا تنالها الاسقام و العلل، او عالیه للمرض قاهره له، من علافلان فلانا اذا غلبه و قهره.
و نامیه: اى زائده کثیره، من نمى الشىء ینمى- من باب رمى- نماء بالفتح و المد فى لغه، ینمو نموا- من باب قعد- اى: زاد و کثر.
و تولد: اى تنشا، من تولد الشىء عن غیره اى: نشا عنه.
و الالف و اللام فى العافیه للجنس باعتبار تحققه فى ضمن جمیع افراده، و هو المعبر عنه بالاستغراق الحقیقى، و لهذا ابدل منها قوله: «عافیه الدنیا و الاخره»، توضیحا و تفسیرا للشمول المقصود من تعریف العافیه، و المعنى تولد فى بدنى کل عافیه دنیویه و اخرویه.
او لاستغراق خصائص الافراد، اى: العافیه الکامله فى معناها، نحو: هو الرجل اى: الکامل فى الرجولیه، و یکون قوله: «عافیه الدنیا و الاخره» لبیان ان العافیه الکامله هى الدنیویه و الاخرویه، و المراد بالاخرویه العافیه و السلامه من مضار الاخره و آفاتها. و لا ینافیه قوله: «فى بدنى»، لان الاعمال الحاصله للانسان التى تکون سببا للسلامه من اهوال الاخره و مضارها، انما تحصل عن هذا البدن و تستفاد بواسطته، و الله اعلم.
