خانبابا مشار

خانبابا مشار، كتابشناس و مؤلف دو كتابشناسي‌ مشهور مؤلفين كتب چاپي فارسي و عربي (1340ش.) وفهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي (1337-1342؛ 1350؛ 1352ش.) است.

وي در 1279ش. در خانواده‌اي ملاك از دودمان قاجار چشم به جهان گشود. مدت 21 سال در شغل دولتي خدمت كرد. در 1318 بازنشسته شد و به زمينداري پرداخت. پرداختن به تهيه كتابشناسي را نيز پس از بازنشستگي آغاز كرد.

گرچه به‌ نظر مي‌رسد از دو اثر فوق، فهرست كتابهاي چاپي فارسي بيشتر مورد مراجعه و محمل شهرت مشار است، اما تأليف اصلي او مؤلفين كتب چاپي فارسي و عربي است كه يك زندگينامه ـ كتابشناسي^[۱] به سبك معجم المطبوعات العربّيه والمعّربه (1339ق./1299ش.)، تأليف يوسف اليان سركيس است.

مشار براي گردآوري مواد اثر خود 15 سال در ايران و عراق سفر كرد و از موجودي كتابخانه‌ها و كتابفروشي‌هاي بسياري در شهرهايي نظير تهران، قم، اصفهان، مشهد، تبريز، نجف و كربلا صورت‌ برداري كرد.

اثر ديگر مشار يعني فهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي، حاصل ابراز علاقه انجمن ايراني فلسفه و علوم انساني به سرپرستي سيد حسن تقي‌زاده نسبت به تهيه كتابشناسي جامع انتشارات فارسي در رشته‌هاي مورد علاقه انجمن بود. انجمن مذكور پس از اطلاع از كار مشار به وي پيشنهاد كرد از دستنويس‌هايي كه براي مؤلفين كتب چاپي و عربي گردآوري كرده بود، يك فهرست الفبايي از نام كتاب‌هاي چاپي فارسي تهيه كند. مشار اين پيشنهاد را پذيرفت و حاصل كار خود را به رايگان در اختيار انجمن ايراني فلسفه و علوم انساني گذارد.

ويرايش نخست فهرست كتاب‌هاي چاپي فارسي (1337-1342)، حاوي مشخصات حدود 14000 (از بين 20000) عنوان كتاب فارسي انتشار يافته تا آن زمان است و نخستين فهرست نسبتاً جامع كتاب‌هاي چاپي فارسي محسوب مي‌شود. ويرايش ديگر آن را مشار به هزينه خود در 1350 منتشر كرد و انتشارات كشور تا 1345 را به آن افزود. ويرايش بعدي كه در دو جلد و يك ذيل در 1352 منتشر شد، حاصل درآميختن فهرست‌هاي ديگري چون كتابشناسي دهساله كتاب‌هاي ايران با فهرست مشار بود.

مشار پس از آن كه ناشري نيافت، اثر گرانقدر خود مؤلفين كتب چاپي فارسي و عربي را به هزينه شخصي در 6 جلد منتشر كرد. در اين زندگينامه ـ كتابشناسي ذيل نام افراد كه در موارد بسياري اثر با زندگينامه مختصر آنها نيز همراه است، آثار چاپ شده آنها نيز ذكر شده است. در اين اثر به پيروي از سبك معجم المطبوعات العربيه، افراد به ترتيب نام كوچك و سپس نام پدرشان معرفي شده‌اند و نام خانوادگي در آن نقشي ندارد. البته اين سنت رايج عربي براي فارسي‌زبانان معاصر نامأنوس است و اشكالي است كه لازم است با تهيه نمايه الفبايي از شكل اشهر نام كسان برطرف شود.

خانبابا مشار در 1359 درگذشت. اهميت كار وي براي كتابشناسي ايران از آن‌روست كه وي پايه كتابشناسي كتاب‌هاي چاپي فارسي را نهاد، كاري كه پيش از او كسي به آن اقدام نكرده بود. كتاب او جامع‌ترين كتابشناسي كتاب‌هاي چاپي فارسي تا زمان انتشار آنهاست.