دعای جوشن کبیر
دعایی منقول از پیامبر اكرم صلی اللّه علیه و آله و سلم در یكصد بند، حاوی هزار و یك نام و صفت خدای متعال. در كتابهای حدیثی شیعه دو دعا با نامهای جوشن كبیر و جوشن صغیر وارد شده است.
دعای جوشن كبیر را كه كفعمی در المصباح و البلدالامین نقل كرده است، امام سجاد علیه‌السلام از پدر خود امام حسین علیه‌السلام و ایشان از امام علی علیه‌السلام و ایشان نیز از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده‌اند. بنابراین روایت، در یكی از غزوات كه پیامبر زرهی سنگین پوشیده بودند و آن زره جسم ایشان را اذیت می‌كرد، جبرئیل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پیامبر، خواندن این دعا را به جای پوشیدن آن زره به پیامبر توصیه كرد و گفت: كه این دعا امان پیامبر و امت اوست.
بنابراین روایت، هر كس این دعا را هنگام خروج از خانه‌اش بخواند خدا او را حفظ می‌كند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هر كس آن را بر كفنش بنویسد از عذاب [قبر] مصون می‌ماند و هر كس آن را اول ماه مبارك رمضان بخواند خدا به او درك فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و نیز هر كس آن را سه بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد.
در ادامه حدیثی كه كفعمی بنابر آن، این دعا را از پیامبر نقل كرده، آمده كه امام حسین علیه‌السلام فرموده است. پدرم امام علی علیه‌السلام من را به حفظ كردن و بزرگداشت این دعا و نوشتن آن بر كفن او و تعلیم آن به نزدیكان و ترغیب آنان به خواندن این دعا سفارش كردند ولذا در كتاب های فقهی شیعه به استحباب نوشتن این دعا بر كفن اشاره شده است). البته ابن‌طاووس تمام مطالب مربوط به نزول جبرئیل و اعطای این دعا به پیامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر كفن را درباره دعای جوشن صغیر نقل كرده و بدین سبب این اختلاف به كتاب های فقهی (مثلاً نجفی، همانجا) نیز راه یافته و مجلسی برای رفع اختلاف گفته كه این سخنان از افزوده‌های ابوطالب ابن رجب در حاشیه كتاب ابن طاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن برده‌اند.
عالمان شیعه به استحباب خواندن این دعا در شبهای قدر نیز اشاره كرده‌اند؛ از این رو، خواندن این دعا در شبهای قدر بین شیعیان رواج دارد.
این دعا یكصد بند دارد و هر بند حاوی ده «اسم» از اسمای خداست، به جز بند 55 كه یازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراین در مجموع این دعا حاوی هزار و یك «اسم» خدای متعال است.
در این دعا، بیشتر نام های خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در كنار یكدیگر قرار گرفته‌اند كه علاوه بر موزون و مسجع بودن، در بیشتر موارد اسما و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یك شكل و مشابه‌اند. (رجوع کنید به همان، ص 247ـ260)
عالمان شیعه بر دعای جوشن كبیر شروحی نوشته‌اند. مشهورترین آنها شرح حاج ملا هادی سبزواری است. سبزواری نوشته است كه خالی بودن این دعا از پرداختن به خواهش ها (اغراض) و جلب منفعت ها (اعواض) و توجه نكردن زیاد به خود، مشوق وی به شرح این دعا بوده است. شرح سبزواری صبغه‌ای عرفانی و فلسفی دارد. وی در این كتاب كه بر اساس بندهای دعا تنظیم شده به اشعار فارسی و عربی استشهاد كرده و برای مباحث لغوی به كتاب قاموس‌اللغه فیروزآبادی بسیار مراجعه می‌كرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث، مباحث فلسفی، عرفانی و كلامی طرح كرده است.
اما دعای جوشن صغیر را امام كاظم علیه‌السلام از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل كرده‌اند. پس از آن كه عباسیان حسین بن علی، ملقب به صاحب الفخّ را شهید كردند، موسی الهادی، خلیفه عباسی، تصمیم گرفت بزرگان خاندان پیامبر به خصوص امام موسی كاظم علیه‌السلام را به قتل برساند.
علی بن یقطین در نامهای این تصمیم را به اطلاع امام رساند. امام نامه را برای بستگان و شیعیان خویش خواندند و نظر آنان را جویا شدند. آنان به امام پیشنهاد كردند كه حضرت خود را مخفی كند؛ اما امام، ضمن خبر دادن از مرگ قریب‌الوقوع موسی الهادی، گفتند كه بر اثر خواندن دعا، جدّ خویش، پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله را در خواب دیده‌اند و مژده هلاكت دشمن خویش را از ایشان شنیده‌اند. در ادامه روایت آمده است كه جمعی از شیعیان آن حضرت ــ كه بیشتر اوقات با لوح هایی از آبنوس و قلم های ظریف به محضر امام كاظم علیه السلام می‌آمدند و احادیثی را كه ایشان املا می‌كردند، می‌نوشتند ــ این دعا را از قول ایشان كتابت كردند كه به دعای جوشن صغیر معروف است.
این دعا شامل چندین فقره است كه در هر فقره آن بخشی از خطرها، بلایا، مصائب و بیماری هایی یادآوری شده است كه در طول زندگی برای انسان ها به طور طبیعی یا در ارتباط با دیگر انسان ها پیش می‌آید و از خدا كه هر یك از آنها را به گونه‌ای از خواننده دعا دفع می‌كند، سپاسگزاری می‌شود.
در پایان هر فقره با فرستادن درود به حضرت رسول و خاندان وی سپاس الاهی به جا آورده می‌شود و از او درخواست می‌گردد كه خواننده دعا را از زمره سپاسگزاران و یادآوران نعمت های او قرار دهد.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد 11، ذیل مدخل جوشن کبیر از محسن معینی.
