عیادت بیماران
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
محتویات
عیادت در لغت به معنی رفتن به ملاقات کسی است و به علت کثرت استعمال، مخصوص ملاقات نمودن بیمار شده است.[۱]
تقویت ارتباط عاطفی میان افراد جامعه‌ی اسلامی در راستای یاری همدیگر در رسیدن به کمالات انسانی از اهداف کلان و راهبردی شریعت نبوی است و «عیادت بیماران» یکی از ابزارهای تحقق این هدف کلان است که از طرفی بیمار رنجور را مرهم و تسکینی است و از طرف دیگر عیادت کننده به فضایل اخلاقی و تربیتی فراوانی خواهد رسید و در ضلع سوم نیز این روابط به تقویت ارتباطات میان فردی (بین دوستان) و میان گروهی (در خانواده‌ها) و از بین بردن کینه‌ها و دشمنی‌ها خواهد انجامید که این ارتباطات، اساس تعاون و وحدت و همدلی در سطح کلان جامعه‌ی اسلامی را تشکیل می‌دهند.
فضایل عیادت بیماران از نظر روایات
رسول گرامی اسلام صلي الله عليه و آله و سلم دستور می‌دادند که بيماران را عيادت كنيد.[۲] و عیادت بیمار را صدقه[۳] و برتر از ثواب تشییع جنازه می‌دانستند.[۴]
امام علی عليه السلام عیادت بیماران را از بهترین کارهای نیک می دانستند.[۵] و امام صادق عليه السلام می‌فرمودند: از حقوق هر مسلمان بر مسلمان دیگر این است وقتی بیمار شد او را عیادت کند.[۶]
لازم به ذکر است رسول گرامی خدا صلي الله عليه آله و سلم در مورد عیادت از همسایگان بیمار[۷] و در مورد عیادت مسکینان توجه خاص داشتند و خود نیز همواره از بینوایانی که بیمار می‌شدند عیادت می‌کردند[۸]. بلکه حتی یک بیمار یهودی را نیز عیادت فرمودند.[۹]
آثار دنیوی و اخروی عیادت بیماران
1. اجر و رحمت الهی و تطهیر باطنی و روحی: زیرا امام صادق (عليه‌السّلام) فرمودند: هر کس به دیدار مریضی رود در رحمت خدا وارد می‌شود و وقتی به بالین او برسد در رحمت الهی غوطه می‌خورد [و سراپای او را فرا می‌گیرد]و اگر اين ديدار را در صبح، انجام دهد هفتاد هزار فرشته در تمام مدت بقيه‌ي روز بر او درود مي‌فرستد و اگر در شب به عيادت آن بيمار رفته باشد هفتاد هزار فرشته بر او درود مي‌فرستد تا صبح شود[۱۰] و اجر هزار سال عمل صالح که در آن سالیان، یک لحظه معصیت الهی ننموده باشد به او عطا خواهد شد.[۱۱] همچنین امام صادق (عليه‌السّلام) فرمودند: هر کس عیادت بیماری را بکند هفتاد هزار فرشته از آسمان ندا می‌دهد که ای فلان! (او را با نام صدا می‌زند) پاک شدی و بهشت گوارایت باد.[۱۲] رسول گرامی خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) فرمود: برای هر قدمی که بر می دارد هفتاد ملیون نیکی نوشته می‌شود و هفتاد ملیون گناه او زدوده می‌شود و هفتاد ملیون درجه بر مقامات او افزوده می‌شود و هفتاد ملیون فرشته در قبر با او همنشینی می‌کنند و برای او استغفار می‌کنند.[۱۳] امام علی (عليه‌السّلام) فرمودند: اگر عیادت کننده در راه عیادت بیمار از دنیا برود من بهشت را برای او ضمانت می‌کنم.[۱۴]
2. بهره بردن از توانش معنوی دعای بیماران؛ همانطور که امام صادق (عليه‌السّلام) فرمودند: از بیماران بخواهید دعایتان کنند. زیرا دعایشان چون فرشتگان است[۱۵] و فرمودند: هر کس مریضی را برای خدا عیادت کند آن مریض هرچه از خدا بخواهد برای این فرد مستجاب می‌شود.[۱۶]
3. رسیدن به شرف ملاقات تجلیات الهی در جوار بیمار: رسول اكرم (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) در روايتي بسیار عجيب فرمودند: خداي متعال در روز قيامت به بنده‌ي خود خطاب مي‌كند كه اي فرزند آدم! من بیمار شدم اما تو به عیادت من نیامدی!و او مي‌گويد خدايا من چگونه به عیادت تو بیایم و حال آن كه تو پروردگار تمام آفریده‌هایت هستی [و درد و بیماری در تو راهی ندارد[۱۷]]؟!و در پاسخ او، خدای متعال می‌فرماید: به ياد داري كه بنده‌ام، بیمار شد و تو به عیادت او نرفتی؟ اگر به عیادت او می‌رفتی مرا در كنار او مي‌يافتي.[۱۸].
4. قضای حوائج شخصی: زیرا خدای متعال می‌فرماید: من خود شخصاً به برآوردن حوائج عیادت کننده می‌پردازم.[۱۹] البته خداوند حوائج همه‌ی عالم را شخصاً برآورده می‌فرماید و منزه است از یار و شریک داشتن ولی در این‌جا نوعی شرافت خاص را برای فرد بیان می‌کند.
وظایف و آداب عیادت‌کنندگان
1. اخلاص نیت: به این معنی که تلاش صورت گیرد تا ملاقات با انگیزه‌ی صرفاً الهی باشد؛ زیرا به طور کلی هیچ عملی نزد خدای متعال بدن قصد قربت ارزش ندارد و در برخی روايات رسول گرامي خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) و ائمه‌ي هدي (عليهم‌السّلام) در مورد عیادت نیز تصریح به شرطیت این قصد در ترتب آن ارزش‌ها فرموده‌اند[۲۰] و نیز به ابوذر دستور دادند که با انگیزه‌ی خالص و الهی به دیدن بیماران برود.[۲۱] چه بسا ترتب آثار مذکور در فضیلت عیادت نیز منوط به نوع و مرتبه‌ی انگیزه باشد. [مانند انجام عیادت برای وجه الله و صرف رضای الهی؛ همانطور که در روایت است[۲۲] یا برای ثواب آخرت یا خوف از قطع رحم و رفتن به جهنم در عیادت ارحام که هریک دارای درجه‌ای از اثر و فضیلت هستند]
2. وضو گرفتن قبل از رفتن.[۲۳]
3. سپاس الهی به جهت عدم ابتلا به آن بیماری؛ همانطور که رسول گرامي خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) فرمودند: هر کس هنگام دیدن بیماران، خدا را بر این‌که به آن بیماری مبتلا نشده شکر کند خدای متعال او را از آن بیماری تا همیشه حفظ می‌فرماید.[۲۴] که البته فرمودند این دعا باید طوری باشد که به گوش بیمار نرسد مبادا سبب اندوه او شود.[۲۵]
4. دعا نمودن برای بیمار: زیرا رسول گرامي خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) از اهداف دستور خود جهت لزوم عیادت بیماران را دعا نمودن برای بیمار بیان فرمودند[۲۶] و خود نیز هرگاه بیماری را عیادت می‌کرد دست راست خود را بر گونه‌ی راست یا بر سر بیمار نهاده و برای شفای او دعا می‌کردند.[۲۷]
5. درخواست دعا از بیمار؛ زیرا امام صادق(عليه‌السّلام) فرمودند: دعای بیمار چون دعای فرشتگان است و مستجاب است پس هرگاه آنان را عیادت کردید بخواهید برای شما دعا کنند[۲۸] و فرمودند: هر کس بیماری را صرفاً برای رضای الهی دیدار کند، هر دعایی که بیمار برای او کند مستجاب خواهد شد.[۲۹]
6.تلاش برای رفع نیازهای او؛ زیرا پيامبر اكرم (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم)فرمودند:هر کس حاجت آسیب‌دیده‌ای را بر عهده گیرد و آن را پی‌گیری کند تا برآورده نماید، خدای متعال برات دوری از جهنم و دوری از نفاق به او خواهد داد و هفتاد حاجت دنیوی او را برآورده فرموده و همواره در رحمت الهی غوطه خواهد خورد تا آن کار را تمام کند و هر کس در پی حاجت بیماری برود، چون روزی که از مادر متولد شده است از گناهانش پاک خواهد شد گرچه آن حاجت را نتواند برآورده کند و اگر آن بیمار از افراد خانواده‌اش باشد، اجر بیشتری دارد[۳۰] و فرمود: هر کس اندوه و مشکلی از مسلمانی دور کند خدای متعال هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های آخرت و هفتاد و دو اندوه از اندوه‌های دنیا را از او دور می‌کند[۳۱]و خود نیز وقتی به دیدار یکی از اصحاب بیمار خود می‌روند و آن فرد تمایل به خوردن نان گندم داشت، دستور دادند کسی نان گندم برای او آورد و به ایشان اطعام نمودند.[۳۲]
7. هدیه بردن برای بیمار؛ امام صادق (عليه‌السّلام) به اصحاب خود دستور دادند در عیادت بیماران میوه یا عطری خوش‌بو و خلاصه هدیه‌ای با خود ببرند که سبب شادی بیمار است.[۳۳]
8.عیادت متناوب:رسول اكرم (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم)فرمودند:هر روز و مداوم به عیادت بیمار نروید بلکه با رفق و گاهی اوقات به دیدار بیمار بروید مگر این‌که بیمار حالش وخیم باشد.[۳۴]
9. کوتاهی درنگ در کنار بیمار؛ امام صادق (عليه‌السّلام) عیادتی که کوتاه‌تر باشد را دارای اجر برتر می‌دانستند[۳۵] و امام علی فرمودند: مگر این‌که بیمار، طالب درنگ باشد و آن را بخواهد.[۳۶]
10. نخوردن چیزی در خانه‌ی بیمار؛ رسول اكرم (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) فرمودند: این کار اجر او را از بین می‌برد.[۳۷] البته احتمال دارد این توصیه به خاطر عدم زحمت برای بیمار در پذیرایی از افراد مختلف و حذف تشریفات این ملاقات‌ها -که به تضعیف اصل آن و ترک ارتباطاتی از این دست که مورد تائید و تاکید فراوان روح حاکم بر تعالیم قرآنی – روایی است-صورت گرفته باشد؛ بنابراین در صورت فقدان این مشکل و خصوصاً درخواست بیمار ممكن است این نهي وجود نداشته باشد.
آداب اخلاقی عیادت از بیماران
1. تفقد عاطفی از بیمار: از مراتب تکمیل عیادت بیمار این است که فرد عیادت کننده دست خود را بر روی دست یا پیشانی بیمار بگذارد و از احوال او سوال کند.[۳۸] ارتباط‌شناسان این شیوه را ارتباط لمسی می‌نامند که از نظر آنان، موثرترین ابزار برای انتقال بسیاری از احساسات و عواطف و نشانه‌ی علاقه و پذیرش و بلکه موثر در سلامتی فرد لمس شده است.[۳۹]
2. امید دادن به بیمار: پيامبر بزرگوار اسلام (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) فرمودند: هرگاه به عیادت بیماری رفتید او را امید به زندگی و تاخیر اجل بدهید که این تقدیر الهی را عوض نمی کند اما دل بیمار را خوش می‌کند.[۴۰]آن بزرگوار خود نیز وقتی بر بیماری وارد می شدند همواره می‌فرمودند: چیزی نیست؛ انشاء‌الله سبب تطهیر شما است.[۴۱]
3.گفتگوهای سازنده «توحیدی - اخلاقی – تربیتی» با بیماران:رسول گرامی خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) در عیادت‌های خود نه فقط تفقد عاطفی از بیماران می‌نمودند بلکه این فرصت را به زمینه‌ای برای اصلاح و تربیت آنان با القای معارفی در زمینه‌ی فلسفه بیماری، آثار بیماری در تعالی معنوی، نقش بیماری در تطهیر انسان از گناهان و ... تبدیل می نمودند.[۴۲]
عیادت‌های غیر لازم یا ممنوع
امام صادق (عليه‌السّلام) فرمودند: عيادت تا سه روز لازم نيست.[۴۳] رسول گرامي خدا (صلي‌الله‌علي‌وآله‌وسلم) فرمودند: بیماری‌های «رمد» [ نوعی ورم چشم] [۴۴] و «دمل» [نوعی ورم دردناک و برجسته][۴۵] و «ضَّرَس» [درد دندان][۴۶] عیادت ندارند.[۴۷]همچنین آن حضرت فرمودند: هرگاه شراب‌خوار بیمار شد به عیادت او نروید.[۴۸] البته مخفی نیست این دستور برای اصلاح و تربیت آن فرد و محیط جامعه است نه این‌که بدون تعلیم و تربیت افراد مجوز چنین برخوردی در اولین مرتبه صادر شود؛ چرا که این رفتارهای خشک از روح سیره‌ی ان حضرت که حتی به دیدار یهودی هم می‌رفتند[۴۹] به دور است. به همین جهت امام صادق(عليه‌السّلام) فرمودند: بیماران غیر شیعه را عیادت کنید.[۵۰] مگر این‌که امیدی به اصلاح او نباشد.
پانویس
- ↑ ابن منظور، محمد بن مكرم؛ لسان العرب، دار صادر، بيروت، چ‌سوم، 1414، ج3، ص319.
- ↑ بخارى، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری، دارالكتاب العربی، بيروت، 1431، ص 1127.
- ↑ راوندى، قطب الدين؛ الدعوات، انتشارات مدرسه امام مهدى عجل الله تعالى فرجه الشريف، قم، 1407، ص 98.
- ↑ متقي، هندي علاءالدين علي بن حسام؛ كنزالعمال، داراحياء التراث العربي، بيروت، چ اول، 1413، ج 9، ص 52.
- ↑ ابن اشعث، محمد بن محمد؛ الجعفريات (الأشعثيات)، مكتبة النينوى الحديثة، تهران، چ اول، بى تا، ص 240.
- ↑ كلينى، ابوجعفر محمد بن يعقوب؛ الكافي، اسلاميه، تهران، چهارم، 1407ق، ج2، ص171.
- ↑ . شهيد ثانى، زين الدين بن على؛ مُسكّن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، بصيرتى، قم، چ اول، بى تا، ص 114.
- ↑ . صالحى دمشقى، محمد بن يوسف؛ سبل الهدى و الرشاد في سيرة خير العباد، دار الكتب العلمية، بيروت، چ اول، 1414، ج 8، ص 351.
- ↑ . ابن اشعث، پيشين، ص 159.
- ↑ . كليني، پيشين، ج 3، ص 120.
- ↑ . متقي هندي، پيشين، ج 9، ص 54.
- ↑ . كليني، پيشين، ج 3، ص 120.
- ↑ . فتال نيشابورى، محمد بن احمد؛ روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، انتشارات رضى، قم، چ اول، 1375ش، ج 2، ص 372.
- ↑ . صدوق، محمّد بن على بن بابويه؛ من لا يحضره الفقيه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، قم ، دوم، 1413ق، ج 1، ص 140.
- ↑ . كليني، پيشين، ج 3، ص 117.
- ↑ . شعيري، محمد بن محمد؛ جامع الأخبار، انتشارات حيدرية، نجف اشرف، چ اول، بى‌تا، ص 164.
- ↑ . طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن؛ الأمالي، دار الثقافة، قم، چ اول، 1414، ص 629.
- ↑ . نيشابوري، پيشين، ص 1176.
- ↑ . طوسي، پيشين، ص 630.
- ↑ . متقي هندي، پيشين، ج 9، ص 54 و 55. شعيري، پيشين، ص 164.
- ↑ . راوندى، قطب الدين؛ الدعوات، انتشارات مدرسه امام مهدى عجل‌الله‌تعالى‌فرجه‌الشريف، قم، 1407ق، ص 277.
- ↑ . متقي هندي، پيشين، ج 9، ص 55.
- ↑ . ابو داوود سجستاني، سليمان بن اشعث؛ سنن ابي داوود، بيروت، چ اول، 1421، ج 3، ص 248.
- ↑ . راوندي، پيشين، ص 220.
- ↑ . طبرسى، حسن بن فضل؛ مكارم الأخلاق، انتشارات شريف رضى، چ چهارم، قم، 1412ق، ص 351.
- ↑ . طوسي، پيشين، ص 228.
- ↑ . متقي هندي، پيشين، ج 9، ص 105.
- ↑ . كليني، پيشين، ج 3، ص 117.
- ↑ . ابن فهد حلى، احمد بن محمد؛ عدة الداعي و نجاح الساعي، دار الكتب الإسلامي، چ اول، 1407، ص 126.
- ↑ . صدوق، محمد بن على بن بابويه؛ الأمالي، انتشارات اعلمى، بيروت، چ پنجم، 1362ش، 431 و 432.
- ↑ . كوفى اهوازى، حسين بن سعيد؛ المؤمن، مؤسسة الإمام المهدي‌عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف ، قم، 140ق4، ص 54.
- ↑ . مقريزى، تقى الدين؛ إمتاع الأسماع بما للنبي من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، دار الكتب العلمية، بيروت، چ اول، 1420، ج 7، ص 386.
- ↑ . کلینی، پیشین، ج 3، ص 118.
- ↑ . طوسي، پيشين، ص 639.
- ↑ . طبرسى، پيشين، ص 361.
- ↑ . حِميَرى قمى، عبدالله بن جعفر؛ قرب الإسناد، انتشارات كتابخانه نينوى، تهران، بی‌تا، ص 13.
- ↑ . ابن اشعث، پيشين، ص 200.
- ↑ . طوسي، پيشين، ص 639.
- ↑ . ویرجینیایی ریچموند، جیمزسی. مک کروسکی، رفتار غیر کلامی، (ترجمه فاطمه سادات موسوی و ژیلا عبدالله پور)، نشر دانژه، چ دوم، تهران، 1388ش، ص 289.
- ↑ . ابن ماجه، الحافظ ابي‌عبدالله محمدبن يزيد قزويني؛ سنن ابن ماجه، دارالفكر، بيروت، 1428، ص 341.
- ↑ . بخارى، ابی عبدالله محمد بن اسماعیل؛ صحیح بخاری، دار الكتاب العربی، بيروت، 1431ق، ص 734.
- ↑ . ابن اشعث، پيشين، ص 200.
- ↑ . كليني، پيشين، ج 3، ص 117.
- ↑ . هروي، محمدبن يوسف؛ بحر الجواهر (معجم الطب الطبيعي)، انتشارات جلال‌الدين، تهران، چ اول، 1387ش، ص 190.
- ↑ . هروي، پيشين، ص 170.
- ↑ . ابن‌منظور، پيشين، ج 6، ص 117.
- ↑ . متقي هندي، پيشين، ج 9، ص 55.
- ↑ . شعيري، پيشين، ص 150.
- ↑ . ابن اشعث، پيشين، ص 159.
- ↑ . برقى، احمدبن محمدبن خالد؛ المحاسن،دارالكتب الإسلامية، قم، دوم، 1371ق، ج 1، ص 18.
منابع
عیادت بیماران ،مصطفی همدانی، سایت پژوهشکده باقر العلوم(ع) ( بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)، تاریخ بازیابی : 9 بهمن 1391.
