پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

این صفحه مدخلی از فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

در پی تحولاتی که بعد از انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها به وجود آمد، زمینه‌های همکاری دو نهاد آموزشی حوزه و دانشگاه اهمیت مضاعفی یافت. جهت تحکیم پیوند میان آن دو نهاد آموزشی و استمرار ارتباط بین آنان، ستاد انقلاب فرهنگی وقت از جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم خواستار ارائه‌ی طرحی در این زمینه شد. جامعه‌ی مدرسین نیز متعاقب دریافت آن دستور طرح تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه را به ستاد انقلاب فرهنگی ارائه کرد.

ستاد انقلاب فرهنگی در جلسات ۱۳۶۱ ش خود طرح مزبور را تصویب و جهت اخذ تأییدیه به حضرت امام ارائه کرد. با تأیید طرح، تشکل فرهنگی ـ آموزشی تحت عنوان حقوقی «دفتر همکاری حوزه و دانشگاه» زیر نظر جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم در شهر قم تشکیل شد. (کار نمای پژوهشی، ۴)

در بدو امر، تعدادی از اساتید در رشته‌های خاص علوم انسانی که سابقه‌ی تحصیل و تدریس داشتند، گزینش شدند و تعدادی از فضلای حوزه‌ی علمیه‌ی قم که با علوم انسانی آشنایی داشتند، دعوت شدند و با همکاری آن دو گروه، فعالیت دفتر فوق آغاز شد.

آن دو گروه زیر نظر آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، پنج کار گروه:

روان‌شناسی
جامعه‌شناسی
حقوق
علوم تربیتی
اقتصاد را تشکیل داده، به فعالیت پرداختند.

هدف از تشکیل این دفتر در اساسنامه‌ی آن، این‌گونه احصا شده بود:

مطالعه درباره‌ی مبانی دینی هر یک از علوم انسانی و استخراج مسائل علوم مذکور. چرا که بنیانگذاران آن دفتر اعتقاد داشتند علوم اسلامی خالی از مبانی فکری نیست و هر علمی دارای مبانی و اصولی است. (شیرخانی، ۷۲ ـ ۱۷۱) در ۱۳۶۹ ش این دفتر به صورت یکی از نهادهای رسمی همکاری با سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی درآمد. (کارنمای پژوهشی، ۴) در ۱۳۷۱ ش، این دفتر زیر نظر حجت‌الاسلام دکتر احدی، جایگاه قانونی پیدا کرد و تلاش‌ها جهت الحاق آن به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد (شیرخانی، ۱۷۲) و در ۱۳۷۸ ش و با حمایت‌های مقام معظم رهبری و بر اساس تلاش‌های شورای عالی حوزه‌ی علمیه‌ی قم، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر اساس مجوز شورای گسترش آموزش عالی، عنوان آن را به «پژوهشکده‌ی حوزه و دانشگاه» تغییر داد. (کارنمای پژوهشی، ۴) اهداف پژوهشکده عبارت بودند از:

توسعه و گسترش پژوهش در زمینه‌ی تبیین دیدگاه‌های اسلامی در زمینه‌ی موضوعات و مسائل علوم انسانی
پژوهش در زمینه‌ی مبانی علوم انسانی با توجه به دیدگاه‌های اسلامی
همکاری پژوهشی با مؤسسات آموزشی ـ پژوهشی کشور به‌ منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی در علوم اسلامی و انسانی
ایجاد ارتباط و تعامل علمی ـ پژوهشی بین مدرسان و دانشگاه و حوزه در رشته‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی
همکاری با مؤسسات آموزشی ـ پژوهشی کشور در تهیه‌ی منابع و متون دانشگاهی در رشته‌های مختلف علوم انسانی با نگرشی به منابع اسلامی و در نظر گرفتن سرفصل‌های مصوب
همکاری با سازمان‌ها و نهادهای مسئول در تهیه‌ی منابع و متون درسی علوم انسانی

وظایف پژوهشکده برای حوزه‌های علمیه این‌گونه احصا شده است:

بررسی و شناسایی مسائل و موضوعات مطرح در قلمرو علوم انسانی و اسلامی
انجام پژوهش‌های بنیادی ـ کاربردی و توسعه‌ای
پژوهش در حوزه‌ی فلسفه، علوم انسانی و اجتماعی به‌ طور عام و فلسفه‌های دیگر به طور خاص
پژوهش در قلمرو داد و ستد مناسبات دین و علوم انسانی و بررسی و نقد در این باره
استخراج و استنباط گزاره‌ها و نظام‌های اسلامی در زمینه‌ی موضوع‌ها و مسائل علوم انسانی و اجتماعی
نقد مکاتب و آرا و نظریه‌های مطرح در علوم انسانی و اجتماعی
پژوهش درباره‌ی مسائل و مباحثی که ارتباط مستقیم با دین دارند.
پژوهش درباره‌ی چگونگی بهره‌برداری از دستاوردها، شیوه‌ها و روش‌های علمی در ارتقای پژوهش‌های اجتماعی، تبیین معارف دین و عرضه‌ی راهبردهای نظری و راهکارهای عملی با توجه به فضای فرهنگی جامعه
تهیه و تدوین معجم‌ها و دایره‌المعارف‌های مربوط به قلمرو علوم اسلامی ـ انسانی
پیشنهاد مواد درسی و سرفصل‌های عناوین درسی در رشته‌های علوم انسانی با نگاه اسلامی
ترجمه و نقد متون خارجی در قلمرو موضوع‌های یاد شده
برگزاری همایش‌های علمی ـ تخصصی (شیرخانی ۷۴ ـ ۷۲) و نیز (راهنمای جامع...، ۲۲ ـ ۱۲۱)

این پژوهشکده دارای دو معاونت:

پژوهشی
اداری ـ مالی بود که معاونت پژوهشی یازده گروه‌ دارد:
1. روان‌شناسی
2. جامعه‌شناسی
3. علوم تربیتی
4. حقوق
5. اقتصاد
6. مدیریت
7. فقه
8. تاریخ اسلام
9. فلسفه
10. کلام
11. اصول فقه (همان)

در ۱۳۸۰ ش این پژوهشکده دچار تغییر و تحول شد؛ به این صورت که در آن سال طرح تبدیل پژوهشکده به پژوهشگاه تهیه شد و پس از تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و تصویب شورای گسترش مراکز آموزش عالی، به مؤسسه‌ی پژوهشی حوزه و دانشگاه و در ۱۳۸۳ از مؤسسه به پژوهشگاه تغییر نام داد.

این پژوهشگاه هم اکنون با سه پژوهشکده‌ی:

اقتصاد، مدیریت و حقوق
علوم اجتماعی ـ تربیتی و روان‌شناسی
تاریخ، حکمت و قرآن پژوهی فعالیت دارد و در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در یازده رشته به پذیرش و تربیت دانشجو می‌پردازد (کارنمای پژوهشی)، ریاست این پژوهشگاه با پیشنهاد شورای عالی مدیریت حوزه‌ی علمیه‌ی قم و با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب می‌شود. (شیرخانی، ۱۷۲)

این پژوهشگاه تاکنون بالغ بر بیست اثر در زمینه‌ی اقتصاد، ۲۸ اثر در زمینه‌ی تاریخ اسلام و ایران، پانزده اثر در زمینه‌ی حقوق، چهار اثر در زمینه‌ی علوم سیاسی، ۲۱ اثر در زمینه‌ی روان‌شناسی، ۲۴ اثر در زمینه‌ی علوم اجتماعی، ۲۷ اثر در زمینه‌ی علوم تربیتی، دوازده اثر در زمینه‌ی علوم قرآنی، نوزده اثر در زمینه‌ی فلسفه و کلام، شش اثر در زمینه‌ی مدیریت و ده‌ها اثر و مقاله در زمینه‌های مختلف منتشر کرده است.

در کنار آن، ده‌ها همایش و نشست تخصصی برگزار کرده است که برخی از آنها عبارتند از:

همایش جامعه‌شناسی در ۱۳۶۸
همایش اقتصاد در ۱۳۶۹
همایش حقوق در ۱۳۷۰
همایش روان‌شناسی در ۱۳۷۱
همایش تعلیم و تربیت در ۱۳۷۲
همایش مسائل کلان حوزه‌ی دین، توسعه، پول و بانکداری در ۱۳۷۳
همایش فلسفه‌ی علوم اجتماعی در ۱۳۷۴
همایش انسان‌شناسی در ۱۳۷۵ـ ۱۳۷۶
همایش علوم دینی در ۱۳۷۷
بزرگداشت هزارمین سال درگذشت ابوعلی مسکویه در ۱۳۷۹
همایش مناسبات دین و روانشناسی در ۱۳۸۰
همایش تأثیر «الصحیح» در سیره‌نگاری پس از انقلاب اسلامی
همایش مناسبات دین و علوم اجتماعی در ۱۳۸۱
همایش جوان و آرامش روان در ۱۳۸۱
همایش جامعه‌شناسی معرفت در ۱۳۸۱
همایش جایگاه شورای نگهبان در قانون اساسی در ۱۳۸۱
همایش مبانی نظری و روان‌سنجی مقیاس‌های دینی در ۱۳۸۲
همایش آسیب‌شناسی وحدت حوزه و دانشگاه در ۱۳۸۲

علاوه بر آن، ده‌ها پایان‌نامه‌ی دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در آن پژوهشگاه دفاع شده است. این پژوهشگاه، دو نشریه:

فصلنامه‌ی حوزه و دانشگاه به مدیرمسئولی علیرضا اعرافی و سردبیری سید محمدتقی موحد ابطحی
فصلنامه‌ی علمی ـ تخصصی جستارهای اقتصادی به مدیرمسئولی علیرضا اعرافی و سردبیری سید هادی عربی منتشر می‌کند. (کارنمای پژوهشی، اغلب صفحات) هم اکنون در این پژوهشگاه بیش از ۲۴ عضو هیئت علمی و پنجاه محقق تمام وقت با تحصیلات حوزوی و دانشگاهی مشغول به کارند.

ریاست پژوهشگاه هم ‌‌اکنون بر عهده‌ی حجت‌الاسلام دکتر احدی است.