استهلال

استهلال در لغت

استهلال: ديدن يا آشكار شدن ماه نو (- هلال)/ فرياد نوزاد پس از ولادت. استهلال به مفهوم دوم از نشانه‌هاى حيات كودك شمرده شده و از آن به مناسبت در باب‌هاى طهارت، وصيّت، ارث، شهادات و ديات سخن رفته است. و طریحی بیان می دارد: استهلال در لغت به همان ندای کودک که هنگام تولد از او بلند می شو د گفته می شود. و به تعبیر اهل لغت : تصویته عند الولاده است . چنانچه صاحب لسان العرب در تعریف لغوی استهلال بیان داشته است : استهلال القمر لبیاض اولها استهلال قمر برای روز اول آن و سفیدی ماه هنگام اول ماه بکار می رود .

استهلال در اصطلاح

واسطی اینگونه بیان نموده است : استهلال یعنی تلاش در راستای دیدن ماه در اول حضورش در آسمان که معمولا اول هر ماه صورت می گیرد . این عمل دارای ارزش نجومی است، زیرا ماه قمری ممکن است ۲۹ یا ۳۰ روز باشد و مشاهده ماه نو گاه کاری دشوار و نیازمند محاسبات نجومی است. از نظر اسلام نیز این کار مهم محسوب می‌شود. زیرا مناسبت‌های دین اسلام بر مبنای گاه‌شمار قمری تنظیم شده است.

راه های ثابت شدن اول ماه

امام خمینی (ره) راه های ثابت شدن اول و یا آخر ماه را موارد ذیل بیان می دارند: اول يا آخر ماه رمضان از چند راه قابل اثبات است :

اول: با رؤيت شخص مكلّف

دوم: با شهادت دو فرد عادل

سوم: با شهرتى كه مفيد علم است

چهارم: با گذشت سى روز

پنجم: به وسيلۀ حكم حاكم .

صورت اختلاف

اگر میان علماء یک شهر در خصوص رویت هلال اختلاف حاصل شد ، اگر اختلاف دو بيّنه به صورت نفى و اثبات باشد، يعنى يكى مدعى ثبوت هلال و ديگرى مدعى عدم ثبوت آن باشد، اين اختلاف موجب تعارض دو بينه و تساقط هر دو است، و وظيفه مكلّف اين است كه هر دو نظر را كنار گذاشته و در بارۀ افطار كردن يا روزه گرفتن به آن چه كه مقتضاى اصل است، عمل نمايد. ولى اگر بين ثبوت هلال و عدم علم به ثبوت آن اختلاف داشته باشند، به اين صورت كه بعضى از آنها مدعى رؤيت هلال باشند و بعضى ديگر مدعى عدم مشاهدۀ آن، قول كسانى كه مدعى رؤيت هلال هستند، در صورت عادل بودن، حجت شرعى براى مكلّف است و بايد از آن متابعت كند، و هم چنين اگر حاكم شرعى حكم به ثبوت هلال نمايد، حكم وى حجت شرعى براى همۀ مكلفين است و بايد از آن پيروى كنند.

استهلال از منظر دانشمندان

-1رویت هلال شامگاهی .

اینکه از چه زمانی انسان شروع به رویت هلال ماه کرد و اهله ماه را شناخت اطلاع دقیقی در دست نیست ، اما مطالعاتی که باستان شناسان به عمل اورده اند نشان می دهد حداقل در زمان کمبوجیه مردمان ان دوره به رویت هلال ماه اهمیت می داده اند. در 200 سال گذشته با توجه به اسان تر شدن ارتباط بین کشورها نتایج رصدی هلال ماه به دست علاقه مندان به این رشته رسیده و هم اکنون نیز با ارتباط سریع تر در اولین زمان ممکن از این اطلاعات اگاه می شوند ، حال ببینیم منظور از هلال شامگاهی چیست.. معنی رویت هلال شامگاهی بدین صورت است که هلال ماه در افق غربی دقایقی بعد از غروب خورشید رویت شود هر چند که می توان برای هلال های که دارای بخش روشن تری هستند یا به اصطلاح از فاز بیشتری برخوردارند ( اختلاف سمتشان زیاد است ) انتظار داشت در شرایط خوب رصدی دقایقی قبل از غروب خورشید هلال ماه رویت شود. در حال حاضر رویت هلال ماه شامگاهی به دو صورت رصد می شوند ، با چشم غیر مسلح و با چشم مسلح ، با پیشرفت تکنولوژی در دهه های اخیر هلال های متعددی با چشم مسلح رویت شده اند که در بعضی مواقع با رویت ان ، یک روز زودتر از زمانی که ماه با چشم غیر مسلح قابل رویت بوده هلال رویت شده. اما تعداد ان در یک سال قمری به اندازه ای نیست که تصور کنیم هر ماه می توان هلال را با ابزار دید، اما این واقعیتی است انکار ناپذیر که برای رصد این دو هلال باید تفاوت اساسی قائل شد چون هرگز نمی توان تصور کرد میزان توانایی چشم انسان با ابزاری که می تواند دهها برابر هلال را بزرگتر و واضح تر نماید یکی باشد .

رویت هلال با چشم غیر مسلح .

قرن هاست علاقه مندان و منجمین به رویت هلال شامگاهی با چشم غیر مسلح توجه خاصی دارند ، رویت این نوع هلال ها به شدت وابسته به شرایط افق و همچنین دقت و توانایی رصدگری است که به دنبال هلال می گردد. با ظهور دین مبین اسلام و برای رسیدن به نتیجه ای مطلوب در ثبوت رویت هلال ، حاکم شرع از افرادی که مورد وثوق و اطمینان بودند و همچنین بینایی انها از افراد عادی بیشتر بود می خواسته تا به رصد هلال بپردازند. بدیهی است اعلام رویت انها هم از نظر شرعی مورد قبول بود و هم از نظر علمی ارزشمند. رصدگران از یک لوله دراز که داخل ان دود اندود شده بود استفاده می کردند تا بهتر بتوانند هلال را ببینند و این نشان می داد که در قرنهای گذشته نیز بشر به تمرکز نور و رسیدن ان به چشم اگاهی داشت. سوابق و اطلاعات حاکی از ان است که حتی خیلی پیش از ظهور دین اسلام مردمان ان زمان از رخدادهای طبیعی که تکرار منظمی داشته به عنوان تعیین زمان سود جسته اند. به عنوان مثال از حرکت ظاهری خورشید و از گردش ماه به دور زمین و ... ، اینجانب بارها با همین وسیله رویت هلال را با چشم غیر مسلح امتحان کرده ام و به این نتیجه رسیدم که با یک مقوا که داخل آن به رنگ تیره است وقتی آن را به شکل یک استوانه در آوریم نور بیشتری به چشمانمان می رسد و هلال واضح تر دیده می شود ( از لوله آب یا لوله پلیکا می توان استفاده کرد )، بدیهی است رویت هلال با چشم غیر مسلح تابع شرایط خاص خودش از جمله مهمترین پارامترها ( ارتفاع و بخش درخشان) آن می باشد هرچند که پارامترهای دیگری نیز دخیل هستند. در گذشته منجمان ازمعیار بعد معدل و بعد سواء سود می جستند البته افراد دیگری نیز بودند که از شرایط و پارامترهای دیگری در محاسبات خود استفاده می کردند ، اما معروف ترین ان که تا همین چند سال پیش نیز از ان استفاده می شده و هنوز نیز بعضی از مستخرجین تقویم از ان استفاده می کنندمعیار بعد معدل و بعد سواء است که این معیار یک حداقلی برای ثبوت رویت هلال دارد بدین گونه که اگر هلال ماهی برخوردار از دو مشخصه بعد معدل 10درجه و همچنین بعد سواء 10 درجه باشد هلال در شرایط مناسب رصدی با چشم غیر مسلح دیده خواهد شد. برخی 9 و 11 و حتی تعدادی از منجمین مقدار 8 و 12 را نیز حد رویت با چشم غیر مسلح می دانستند ، معیار بعد معدل و سواء یعنی همان ارتفاع و اختلاف طول دایره البروجی ماه از خورشید ،اما این معیار هر چند که رویت نسبتا قابل قبولی را مطرح می کند اما استفاده کلی از معیار بعد معدل و سواء در پاره ای از نقاط هلال ماه را 31 روزه می کند و این یکی از اشتباهات این معیار است زیرا می دانیم دوره رویت هلال ماه هرگز کمتر از 29 روز و بیشتر از 30 روز نمی تواند باشد، ( در عرضهای بسیار شمالی و جنوبی این قاعده مستثنی است ) اینجانب فقط اشاره ای به یک معیار قدیمی برای رویت هلال داشتم تا وارد اصل مطلب شوم انشاءالله در سلسله مقالات اینده به بررسی دقیق معیار های مختلف از جمله به معیاری که خودم به ان رسیده ام اشاره خواهم نمود . نوری که از هلال ماه به زمین می رسد در اولین لحظه ورود به جو زمین دچار تغییراتی خواهد شد مقداری از آن جذب ذرات شده و مقداری نیز پخش یا پراکنده می شود و در نهایت نوری که با ما می رسد باقی مانده نوری است که وارد جو زمین شده ، پر واضح است هرچه افق غربی پاک و شفاف باشد نور بیشتری به چشم راصد می رسد و هرچه افق الودگی داشته باشد نور هلال کم می شود و چه بسا هلالی که به راحتی قابل رویت است در شرایط نامناسب و الودگی افق هرگز دیده نشود. نوری که از هلال ماه شامگاهی وازافق به چشم ما می رسد لایه های ضخیم تری را طی کرده کم نور تر یا به عبارتی کم رنگ شده تا به چشمان راصد برسد، پس تابع شرایط خاص خودش می باشد ، اصولا پیش بینی رویت هلال شامگاهی با چشم غیر مسلح از ظرایف خاصی برخوردار است و عوامل مختلفی بر رویت ان اثر گذارند. به عنوان مثال یک هلال جوانی را در نظر بگیریم که قابل رویت است و یک فرد با تجربه و تیز بین قاعدتا باید ان هلال را با چشم غیر مسلح رویت کند ، اما کوچکترین عامل یا عواملی می توانند مانع از رصد ان هلال شوند ، گردو غبار – رطوبت ، فشارهوا – باد – نور اضافی – یا احتمالا موانع بسیار کم نیز باعث عدم رویت می گردند چون همانطور که در سلسله مقالات قبل به ان اشاره شد قوی ترین چشم نیز تا حدمشخصی می تواند بین نور هلال ماه و نور زمینه اسمان پس از غروب خورشید را از هم تفکیک کند لذا به نظر می رسد رویت یک هلال ماه جوان با چشم غیر مسلح ارزش بسیار زیادی را داراست برای همین است که این نوع رصد هلال ماه در بین ملل دنیا از توجه خاصی برخوردار است و طبیعی است بیشتر روی ان مطالعه و تحقیق شده باشد چون قدمت طولانی دارد و به نظر اینجانب رکورد رویت هلال با چشم غیر مسلح ارزش بسیار زیادی را دارد .

رویت هلال با چشم مسلح .

یادم می آید زمانی که با نرم افزار های امروزی آشنا شدم و به تحقیق روی انها پرداختم متوجه خطای انها شدم بخصوص برروی معیار پرفسور یالوپ و رصد خانه افریقای جنوبی که نسبت به سایر معیار ها طرفداران بیشتری را داشتند. در ان موقع من به رصدگرانی که امروزه رصدهای پر ارزشی را انجام داده اند عرض کردم که این دو معیار دارای خطای زیادی هستند و وقتی رصدگران محل رصد را تغییر دادند متوجه عرض ان روز من شدند. شاید دقت کرده اید در شامگاه اگر هوا گرم باشد و کمی نیز غبار داشته باشیم خورشید به هنگاه غروب بیشتر به رنگ قرمز متمایل است تا به رنگ زرد و ارتفاع خطوط رنگی قرمز – نارنجی و زرد تا محل ابی اسمان بیشتر از زمانی است که هوا سرد تر است. در فصل گرما مولکول های موجود در هوا منبسط شده و پراکنده تر می شوند ، پس متوجه می شویم که یک منجم می بایستی خیلی مو شکاف باشد که نه تنها به محاسبات نجومی بپردازد بلکه می¬باید مراقب فصول نیز باشد برای همین است که در اغلب معیارها چون از یک قاعده یا بهتر بگویم فرمول خاصی استفاده می شود خطای ان بیشتر است تا زمانی که از همان منجم بخواهیم مثلا تعداد خاصی از ماه های قمری را برای رویت پذیری یا رویت ناپذیری ان نظر بدهد. سر انجام با امدن دوربین های قوی و تلسکوپ های غول پیکر فصل جدیدی نیز در رویت با چشم مسلح اغاز شد ، وجود ابزار می تواند دو کار مهم و اساسی را انجام دهد . الف - می تواند به رصدگر برای رویت هلالی که در مرز دیدن یا ندیدن با چشم غیر مسلح است کمک کند تا با دقت بیشتری توجه کند ایا واقعا این هلال لب مرز را می توان با چشم غیر مسلح رویت کرد یا خیر. ب - از طرفی هلال ماه در افق قرار دارد و ابزار رصدی به ما کمک می کند تا هلالی که قرار است فردا شب با چشم غیر مسلح دیده شود یک شب زودتر رویت شود ، یا هلالی که در لابه لای غبار و یا رطوبت اسیر شده و نمی توان با چشم عادی انرا رصد کرد با ابزار ان را رویت کنیم

.2-رویت هلال صبحگاهی

دورصد هلال شامگاهی و صبحگاهی را نمی توان با هم مقایسه کرد و حد رویت انها را با هم یکی دانست ، مگر با تغییر ان 20 درصدی که در مورد ان صحبت شد و این تغییر 20 تا 25 درصد می تواند تفاوت اشکاری بین دو رصد هلال شامگاهی و صبحگاهی داشته باشد که متاسفانه در تمام معیارهای موجود در جهان اساتید محترم بین این دونوع هلال تفاوتی قائل نشده اند و جواب مطلوب را نگرفته اند، شاید دلیلش این باشد که رویت هلال شامگاهی در گذشته ودر زمان حال بیشتر رصد می شود و لذا داده های بیشتری نیز داشته و این معیار ها بر همان سنت طرح و برنامه ریزی شده اند ، لذا امیدوارم رصدگران محترم این ازمون و خطا را به دقت بررسی کنند و همانطور که گفته شد در یک بازه زمانی مشخص وطولانی ، راصدین می توانند مرتبا طلوع و غروب خورشید را در فصول مختلف و همچنین در مکان های مختلف رصد کنند ( از نظر ازمودن پاکی افق صبحگاهی و شامگاهی )، و برای نتیجه بهترو مقایسه بین انها از ان فیلم یاعکس تهیه کنند ، به دقت میزان رطوبت و میزان الودگی ( غبار ) را بسنجند ، هلالهای مختلفی را رصد کنند ، و توجه داشته باشند رصد یک دوره 19 ساله که میل ماه از به اضافه و منهای حدود 18درجه تا به اضافه و منهای29 درجه تغییرات دارد بهترین راه ممکن خواهد بود . این 11 درجه تغییرات میل ماه است که به رویت هلال ماه پیچیدگی و زیبایی خاصی را تحمیل می کند ، ضمن اینکه با رصد 19 سال و مقایسه انها با هم می توانیم به نقاط قوت و نقاط ضعفمان در رویت هلال ماه اشنا شویم ، و برای دوستان جوان و علاقه مند به هلال ماه دو دوره در عرضهای جغرافیایی مختلف را پیشنهاد می کنم ، تکرار دقیق آن می تواند یک دستاورد بزرگ در زمینه رویت هلال ماه باشد ، برای علاقه مندان جوان آرزو می کنم باشدت و پشتکار از همین امروز کار تحقیق را شروع کنند، مطمئن باشند کار محاسبه در کنار کار رصدی بسیار ارزشمند است و علاقه مندان را زودتر به نتیجه دلخواه خواهد رساند.

3-رصد هلال در روز.

رویت هلال با چشم غیر مسلح.

این نوع رصد با چشم غیر مسلح دوره نسبتا طولانی داشته ، سال ها ی سال است که با رویت هلال با چشم غیر مسلح در روزبه خصوص قبل از ظهر برخی از علما برای رویت شب قبل فتوا می داده اند و هم اکنون نیزاین عمل کاربرد دارد، ضمن اینکه دانشمندان بزرگ اسلامی نیز به ان توجه ویژه ای داشته اند و تعدادی از این افراد در زیج های خود به رصد در روزاشاره کرده اند ، روایت شده که استاد محترم جناب آقای حسن زاده عاملی از علمای عصر حاضر حد رویت در روز با چشم غیر مسلح را با جدایی زاویه ای 25 درجه قابل قبول می دانند ، البته کمتر از جدایی زاویه ای 25 درجه رصدهای نیز داشته ایم .

آشنایی با معیارهای رویت

در دوره اسلامی منجمین مشهوری مانند عبدالرحمان خازنی ، عبدالرحمن صوفی – یعقوب ابن طارق – خواجه نصیرالدین طوسی – عبدالله مروزی معروف به حبش حاسب – ابو ریحان بیرونی – محمد بن جابر بتانی – ابن میمون – عمر خیام و......... از مردان بزرگی بودند که نظرات و زیج های مختلفی در مورد ضابطه های رویت هلال ماه ارائه داده اند ، و هم اکنون نیز با توجه به تکنولوژی پیشرفته ومعیارهای جدیدامروزی بازهم معیار افرادی مثل عبدالرحمن خازنی – ابوریحان بیرونی که از زیج بتانی به کرات نام برده و یا دکتر ویونگر که از معیار ابن میمون یاد می کند متوجه می شویم که این معیارها در آن موقع و با آن امکانات و چه امروزه با امکانات موجود از اهمیت و دقت خاصی برخوردارند ،

هر چند که می توان نقاط ضعفی را هم درمعیار آنها دید اما این نقاط ضعف از عظمت کار آنها نخواهد کاست ، باید توجه داشت که امروزه می توان کسوف و خسوف را با دقت بسیار بالا برای سالهای متمادی پیش بینی کرد اما اکثر منجمین قدیم و جدید در این امر هم نظرند که به علت پیچیدگی گردش ماه به دور زمین و سایر مشخصه های ماه پیش بینی رویت هلال ماه می تواند دستخوش حدس و خطا نیز باشد، ویا به عبارت دیگر قرنهاست که در مورد رویت هلال ماه تحقیق شده اما هیچ کسی نمی تواند ادعا کند که معیارهای موجود خالی ازخطا نیستند ویا معیار های که در اینده مطرح می شوند انها نیز خالی از اشکال نباشند ، پر واضح است که با مرور زمان و با مطالعه دقیق تر می توان به معیار های دست یافت که درصد خطای آنها کمتر باشد. (ابوالفتح عبدالرحمن خازنی منجم و ریاضی دان قرن ششم و صاحب کتاب زیج سنجری بیش از 30 سال از عمر خود را به رصد ستارگان – سیارات – خورشید و بخصوص هلال ماه گذراند ، او علاوه بر تقویم شمسی تسلط خاصی بر تقویم قمری داشت او اولین کسی است که از فاصله زمین تا خورشید و اثر ان بر رویت هلال ماه پرده برداشت ، مطرح کردن احتمال رویت از گفته های اوست ، خازنی مردی با معلومات زیاد ، زاهد و با تقوا بود او هرگز بابت کتاب زیج سنجری که در زمان سلطان سنجر نوشته شد دیناری را نپذیرفت، هم اکنون نسخه خطی زیج الخازنی درموزه انگلیس موجود است. )

1- معیار بابلی ها

همانطور که گفته شد بشر از سالهای دور به حرکت منظم ماه به دور زمین پی برده و از قرنها پیش به رویت هلال ماه می پرداخته ، بیش از 2500 سال قبل بابلی ها معیاری برای رویت هلال ماه در نظر گرفت بودند که امروزه به همان نام معیار بابلی ها مشهور است در این معیار اینطور بیان شده که هلال ماه پس از غروب خورشید زمانی قابل رویت است که اگر از سن هلال ماه 24 ساعت گذشته باشد و مکث ماه نیز 48 دقیقه باشد هلال ماه قابل رویت است به نظر می رسد این معیار در ان دوران که اکثر توده مردم در عرضهای متوسط زندگی می کرده اند حرف نپخته ای نیست اما باید توجه داشت معیاری مناسب تر است که برای اکثر نقاط ودر عرضهای مختلف شمالی ویا جنوبی نیز مصداق داشته باشد که این معیار نمی تواند در برگیرنده سایر نقاط باشد مضافا" به اینکه قطعا در ان زمان و با توجه به تمیزتر و پاک تر بودن هوا نسبت به امروزمی توان انتظار داشت رصدگران آن زمان هلالهای با سن کمتر ولی با همین مکث را دیده باشند لذا می توان نتیجه گرفت که این معیار نمی تواند یک معیار کلی در سطح جهانی باشد و بیشتر برای همان منطقه بین النهرین مناسب بوده.

2- معیارفادرینگهام

فادرینگهام از مشخصه،ارتفاع واختلاف سمت استفاده کرده ،که با بررسی به عمل آمده در این معیار به این نتیجه می رسیم که می توان در خارج از منحنی هلالهای را با چشم غیر مسلح رصد کرد.لذا این معیار نیز با توجه به رصدهای محدودی که در آن لحاظ شده و تقریبا در مکان خاصی بوده وطول و عرضهای جغرافیایی متفاوتی را نداشته لذا نمی تواند معیار معتبری برای رویت هلال ماه باشد.

به عنوان مثال برای هلال ذی الحجه 1429 که برابر با 28 نوامبر 2008 می باشد این معیار می گوید هلال ماه در شهر کیپ تاون در افریقای جنوبی قابل رویت نیست در صورتی که با مراجعه به مختصات هلال ماه در29ذی القعده1429 در شهر کیپ تاون متوجه می شویم هلال ماه با ارتفاع حدود11 درجه و مکث62 دقیقه،با در صدر روشنایی 1.08 به راحتی با چشم غیر مسلح رویت خواهد شد.

3- معیار ماندر

معیار ماندر نیز از مشخصه ارتفاع واختلاف سمت استفاده کرده به صورتی که نقاط رویت پذیری آن از معیار فادرینگهام بیشتر است و تا حدودی معیارفادرینگهام را بهبود بخشیده اما همانطور که ملاحظه می کنیم در معیار ماندر در طول جغرافیایی 60 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 30 درجه جنوبی هلال ماه ذی الحجه 1429 با چشم غیر مسلح قابل رویت نیست اما اگربه مشخصه ماه درهمان طول و عرض جغرافیایی توجه کنیم هلال ماه در لحظه غروب خورشید دارای مشخصه های ، ارتفاع 9 درجه و 48 دقیقه، مکثی حدود 50 دقیقه و بخش درخشان ماه 87 صدم درصد است که این هلال در شرایط مناسب رصدی با چشم غیر مسلح قابل رویت می باشد.

4- معیار هندی

در این معیار نیز همان مشخصه ارتفاع و اختلاف سمت لحاظ شده ، خط رویت پذیری یا همان منحنی رویت این معیار شباهت بسیار زیادی به معیار آقای یالوپ در رنچ ( ب ) ایشان دارد انهم در قسمت طولی ودر قسمت عرضی تفاوت بیشتر است و این امر نشان دهنده آن است که معیار هندی درعرضهای متوسط تا حدودی می تواند با چشم غیرمسلح قابل قبول باشد هر چند که در مجموع این معیار نیز همانند سه معیار بالا دارای اشکالاتی است که می باید تصحیح شود.

5- معیار بروین

در این معیاربروین در 30 سال پیش از مشخصه ضخامت میانی و ارتفاع استفاده کرده بروین این معیار را برای رویت هلال با چشم غیر مسلح بیان کرده که حد ضخامت میانی هلال را بالا گرفته هرچند این معیار نیز بی شباهت از لحاظ نقاط رویت پذیری به رنج ( ب ) معیار یالوپ نیست و در پاره ای موارد حتی وارد رنج ( سی ) معیار یالوپ می شود ، و جالب اینجاست که این معیار در بعضی موارداز لحاظ نقاط رویت پذیری به معیار رصدخانه افریقای جنوبی نزدیک شده البته ( در زمانی که ماه در حضیض است نه در اوج و زمانی که ماه در اوج قرار دارد تفاوت بیشتر می شود ) ، به هر حال معیار اقای بروین نیز به مانند معیارهای بالا نیاز به تصحیح دارد ، و با کمی تصحیح می تواند معیار نسبتا مناسبی برای رویت با چشم غیر مسلح باشد.

6- معیار الیاس1

محمد الیاس منجم مسلمان تحقیقات زیادی را در مورد رویت هلال ماه داشته ،او سه معیار مختلف را در زمان های مختلف ارائه داده، اولین آن با مشخصه ارتفاع و جدایی زاویه ای یا همان کشیدگی در زمان غروب خورشید است ، این معیار تا حدود زیادی به معیار هندی شباهت دارد و نقاط رویت پذیری معیار محمد الیا س با معیار هندی ها بی شباهت نیست ، بدیهی است که این معیار نیز دارای اشکالاتی است که خود آقای الیاس بعدها آنرا تصحیح کرد.

7- معیار الیاس 2

در این معیار آقای الیاس ازمشخصه مکث ماه و عرض جغرافیای استفاده می کند که به نظر می رسد خود ایشان هم از عدم ناتوانی این معیار در رویت هلال ماه آگاه گشته هر چند که بیان عرض جغرافیای برای اولین بار از ایشان شنیده شد.

8 - معیار الیاس 3

محمد الیاس در معیار سوم خود از مشخصه ارتفاع و اختلاف سمت استفاده نموده که با معیار اول خود که از مشخصه ارتفاع و کشیدگی استفاده کرده تفاوت قابل توجهی در آن دیده نمی شود و نقاط رویت پذیری ان بسیار به هم نزدیک است ، بدیهی است معیار سوم محمد الیاس نیز به معیار هندی از لحاظ نقاط رویت پذیری هلال ماه شباهت زیادی دارد.

9- معیار خالد شوکت

خالد شوکت منجم مسلمان نیز از دو مشخصه ارتفاع و ضخامت میانی سود جسته با این تفاوت که به مانند رصد خانه آفریقای جنوبی از لبه پایینی ماه به عنوان ارتفاع هلال استفاده کرده نه از مرکز ماه. معیار آقای خالد شوکت از اشتباهات فاحشی برخورد دار است و تا حدودی نیز از لحاظ نقاط رویت پذیری شبیه معیار فادرینگهام است.