بیت لحم

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

بِیْت لَحم ، از شهرهای تاریخی فلسطین که از قدیم زیارتگاه مهمی بوده است . شهر بر کوهی به ارتفاع حدود 780 متر از سطح دریا، در جنوب رشته کوههای قدس ، و در حدود ده کیلومتری جنوب بیت المقدس * قرار دارد. زمستان آن معتدل ، میانگین دمای آن در ماه کانون الثانی بین 8 تا 10 درجه و در ماه تموز بین 23 تا 25 درجه و میانگین باران سالانة آن حدود ششصد میلیمتر است .

تاریخچه بیت لحم

از حدود دو هزار سال پیش از میلاد، بیت لحم مسکونی بوده است . در الواح تَلُّالعَمارِنَه ، متعلق به قرن چهاردهم پیش از میلاد، به شهر جنوبی بیت المقدس اشاره شده که بیت ایلولاهاما نامیده می شده است . این ایزد نزد کنعانیان خدای قُوت و خوراک بوده و احتمالاً نام کنونی شهر، از نام او گرفته شده است . شاید علت این نامگذاری سرسبزی این منطقه باشد. نیز مشهور است که بیت لحم در آرامی به معنای «خانة نان » است ، که در این معنی هم اشاره ای به سرسبزی پیرامون این شهر وجود دارد. بیت لحم نام قدیمی دیگری دارد: «اَفراتَه » یا «اَفرات » که واژه ای آرامی و به معنای «سرسبزی و ثمردهی » است . وجه مشترک این نامها «سرسبزی » است .

میلاد مسیح در بیت لحم

قبایل یهودی که با کنعانیان می جنگیدند، پس از کنعانیان در شهر مستقر شدند. به روایتی راحیل ، همسر یعقوب علیه السلام ، در این شهر درگذشته است و مدفن وی امروزه به «قبّة راحیل » مشهور است . حضرت داوود نیز در بیت لحم به دنیا آمد، اما اهمیت و شهرت بیت لحم به سبب میلاد حضرت مسیح در آن است . وقتی هادریانوس / آدریانوس ، امپراتور روم ، قیام یهودیان به رهبری بر کوخبا را فرونشاند، شهر ویران شد و به فرمان امپراتور بر فراز غاری که گفته می شد زادگاه حضرت مسیح بوده ، معبدی برای ایزد آدونیس ساخته شد. در حدود 330 میلادی ، هِلِنا، مادر قسطنطین اول امپراتور روم ، برفراز آن غار، کنیسه ای ساخت که کنیسة مریم مقدس خوانده شد. در 386 میلادی ، جِروم قدیس در بیت لحم ساکن شد و در آنجا عهد عتیق را به لاتینی برگرداند. در 529 میلادی ، سامریان بر حکومت روم شوریدند و کنیسه را ویران کردند. امپراتور ژوستینَین آن را تقریباً به شکل امروزینش بازسازی کرد که کنیسة مهد خوانده می شود. علی رغم حوادث گوناگون ، بیت لحم در زمان رومیان به سبب قرار گرفتن در راه تجاری شهرهای شام به دریای سرخ ، مرکز تجاری مشهوری شد. به روایتی ، ایرانیان هنگام ورود به فلسطین در 614 میلادی ، به کنیسه آسیبی نرساندند، چون بر کاشیهای چند سوی آن ، تصویر زردشتیان با لباسهای ایرانی در برابر حضرت مسیح نقش شده بود.

بیت لحم در دست مسلمانان

مسلمانان در سال پانزدهم ، قدس را گرفتند و عمربن خطاب در همان سال به بیت لحم رفت و به اهالی امان داد. کشیش ارکولفوس در حدود 50/670، بیت لحم را شهری با باروهای کوتاه بدون برج وصف کرده است . نقل شده که الحاکم بامرالله ، ششمین خلیفة فاطمی مصر، در 400/ 1009 فرمان ویرانی کنیسه های مسیحی را صادر کرد، اما کنیسة مهد را ویران نکرد.

در 492/ 1099، صلیبیون وارد بیت لحم شدند و سال بعد بالدوین اول ، حاکم قدس ، در آنجا تاجگذاری کرد. در همان سال بیت لحم تحت حکومت اسقف نشین مستقلی قرار گرفت . صلیبیون شهر را دوباره آباد کردند. با پیروزی صلاح الدین در 583/ 1187 بر صلیبیون ، بیت لحم به حکام بومی برگردانده شد. در 627/ 1229 به موجب قرارداد ] یافا [ میان الملک الکامل ایوبی و امپراتور فردریک دوم شهر دوباره به صلیبیون واگذار شد؛ اما در 642/1244 الملک الصالح نجم الدین ایوب آن را پس گرفت .

گروهی از نویسندگان و سیاحان مسلمانِ عصر ممالیک ، آن را وصف کرده اند . به نوشتة بیشتر آنها، درخت خرمایی که در قرآن کریم از آن یاد شده ، در این شهر است . در 923/1517 عثمانیها بر بیت لحم تسلط یافتند.

در سده های یازدهم و دوازدهم / هفدهم و هجدهم ، میان فرقه های مسیحی بر سر مالکیت اماکن مقدس بیت لحم جنگهایی درگرفت ؛ دولت عثمانی فرمانی صادر کرد که در آن حدود املاک هر فرقه مشخص شده بود. طبق این فرمان ، ارتدوکسها بر بیشتر اماکن دست یافتند. ادامة این دشمنیها و سرقت ستارة نقره ایِ غار مهد در 1264/1847، به جنگهای کریمه انجامید. در 1250/ 1834، ابراهیم پاشا ] فرزند محمدعلی پاشا، خدیو معروف و مقتدر مصر [ هنگام حکومتش بر فلسطین ، محلة مسلمان نشین بیت لحم را به سبب قیام سراسری مسلمانان فلسطین برضد حکومتش ، ویران کرد .

میان سالهای 1306 تا 1327 ش / 1927ـ1948 که تمام فلسطین تحت قیمومت بریتانیا بود، بیت لحم از مراکز قیام بر آنها بود. از 1327 تا 1328 ش / 1948ـ1949، مصریان در بیت لحم بودند. ] در 1329 ش / 1950، بیت لحم با قسمتی از فلسطین ، جزو اردن شد [ . در 1346 ش / 1967، به دنبال جنگ شش روزه ، اسرائیلیان بیت لحم و کرانة غربی ] رود اردن را کاملاً اشغال کردند.

صنایع دستی بیت لحم

صنایع دستی چوبی ، فلزی ، صدفی و سوزن دوزی بیت لحم مهم است . بیت لحم ، پس از نابْلُس ، دومین شهرِ کرانة غربی ] رود اردن [ از نظر میزان تولیدات صنعتی است . شرایط ناشی از اشغال ، در عرصة کشاورزی مشکلاتی به وجود آورده که به روی آوردن کشاورزان به کارهای صنعتی انجامیده است . محصولات کشاورزی بیت لحم ، زیتون ، انگور، بادام و بعضی از انواع صیفی است . درآمد حاصل از درختکاری در این منطقه زیاد است .

شیوه معماری بیت لحم

در شهر دو شیوة معماری دیده می شود: معماری قدیمی با گنبدها، دیوارهای ضخیمِ ساخته شده از سنگ آهک ، پنجره های هلالی ، و کوچه های تنگ ؛ و معماری جدید با مصالح جدید، درها و پنجره های مستطیلی و سقف مسطح .

نخستین مدارس بیت لحم در بیش از صد سال پیش به وجود آمدند، اما دگرگونی اساسی در وضع آموزشی شهر، گشایش دانشگاه بیت لحم در 1352 ش / 1973 از سوی کلیسای واتیکان بود.

جمعیت بیت لحم

جمعیت و تراکم و توسعه و آبادی شهر به دلیل تحولات سیاسی ، از 1327 ش / 1948 به بعد دستخوش تغییر بوده است . در 1357 ش / 1978، جمعیت آن حدود 000 ، 34 تن بود که از آن میان ، 000 ، 9 تن از فلسطینیان پناهنده بودند. مهاجرت به خارج ـ که از دیگر مشخصات بیت لحم است ـ در نیمة دوم قرن سیزدهم / نوزدهم آغاز شد و در قرن چهاردهم / بیستم شدت یافت . امروزه دهها هزار تن در امریکای شمالی و جنوبی تبار بیت لحمی دارند.

منبع

• دانشنامه جهان اسلام، "مدخل بیت لحم" تلخیص از الموسوعة الفلسطینیة.