برّ

به فتح باء بمعنی نیکوکار و بمعنی خشکی مقابل دریا و به کسر باء به معنی نیکوکاری.

بَرّ به معنی خشکی

«بر» بمعنی خشکی مقابل دریا در قرآن بسیار آمده است. مثل: «حرم علیکم صید البر ما دمتم حرماً» (مائده96) شکار حیوان بری بر شما حرام است چون محرم باشید.

یا «هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ» يونس: 22، او كسى است كه شما را در خشكى و دريا راه ميبرد.

بَرّ به معنی نیکوکار

برّ به این معنا یکی از نام های خدای تعالی است:«إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ» طور: 28، خداست نیکوکار و مهربان.

در سوره مریم در توصیف حضرت یحیی علیه السلام آمده است :وَ بَرًّا بِوالِدَيْهِ وَ لَمْ يَكُنْ جَبَّاراً عَصِيًّا (مریم/14)

و مثل آن را برای حضرت عیسی علیه السلام از زبان خود او آورده «وَ بَرًّا بِوالِدَتِي وَ لَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّاراً شَقِيًّا» مريم: 32، و [مرا] به مادرم نيكوكار [ساخته‌] و مرا گردنكش [و] نگون بخت قرار نداده است (مریم/32)

جمع «بر» به معنای مرد نیکوکار ابرار و برره است. خداوند نیکان را به پاداش نیک نوید داده است در آیات بسیار مانند «ان الابرار لفی نعیم» و مانند «ما عندالله خیرللابرار»(آل عمران 198). و ملائکه ای که حاملان صحف مطهره (قرآن) هستند را برره گفته است : «بِأَيْدِي سَفَرَةٍ كِرامٍ بَرَرَةٍ» به اعتبار نیکی اعمالشان

بِرّ به معنی نیکوکاری

بِرّ به معنی نیکی و نیکوکاری است . خدا افرادی را که به نیکی سفارش نموده و خود آن را انجام نمی دهند نکوهش می کند : «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ» بقره: 44 آيا مردم را بنيكى دستور ميدهيد و خود را از ياد ميبريد؟

«لا تجعلوا لله عرضة لایمانکم أن تبروا و تتقوا»(بقره224) خداوند را در معرض سوگند خود قرار ندهید برای ترک نیکی و پرهیزکاری.

«لا ینهیکم الله عن الذین لم یقاتلوکم فی الدین و لم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم و تقسطوا الیهم»(ممتحنه 8) خدای شما را نهی نمی کند از کافرانی که با شما در دین جنگ نکردند و شا را از موطن خویش بیرون نراندند که احسان نمائید با ایشان و عادلانه رفتار کنید. خداوند دراین آیه علت جهاد و مورد آن را بیان فرموده است. علت جهاد آن است که کفار شما را رنج می دادند و در دین با شما جنگ می کردند و شما را از خانه هاتان می راندند و بیرون می کردند چنانکه در سوره توبه فرمود.«وهموا باخراج الرسول و هم بدؤکم اول مرة»(توبه 13) آهنگ بیرون راندن رسول کردند آغاز جنگ بار اول از جانب آنان بود و هم از این آیه معلوم می شود که احسان و نوازش و یاری فقرای کفار و ضعفای آنان حرام نیست مگر آنکه به جنگ با مسلمانان آیند. و این آیه شامل مشرکین نیز می شود بلکه مورد آن مشرک است.

«تعاونوا علی البر والتقوی و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان»(مائده 2) یاری یکدیگر کنید و در نیکوکاری وتقوی و یاری مکنید در گناه و بیداد یعنی تجاوز از حد. فقهای عهد ما در معنی اعانت و فروع آن سخن بسیار گفته اند که ذکر آن مناسی نیست به آنچه بنظر ما صحیح تر و موافق قول بزرگان علمای شیعه است اکتفا می کنیم: هر عمل که بدانی بگناه منتهی می شود مانند آنکه کارد را به دست قاتل دهی هنگامی که می خواند کسی را بکشد اعانت بر گناه است و حرام، واگر دانی منتهی به عمل خیر و ثواب دارد مانند دادن مصحف و کتاب دعا به کسی که می خواهد قرائت کند و هر عمل که ندانی به چه منتهی خواهد شد و احتمال هر دو دارد مانند تجارت و خرید و فروش انگور و چوب که ندانی خریدار با آنها چه می سازد شاید منبر بسازند یا طنبور و شاید سرکه کنند یا خمر حلال یا حرام بودن خرید و فروش بسته به نیت است. و این سخن در تمام نظائر آن جاری است مثلاً قتل مؤمن حرام است و دو احتمال ندارد و قتل کافر حربی در جنگ جائز است و یک احتمال بیش نیست اما برداشتن مال مؤمن و بیرون بردن از محل خطر اگر به نیت سرقت باشد حرام است و اگر برای حفظ باشد مباح است و آوازی که هم ممکن باشد حرام است در لهو خواند و هم در غیر لهو اگر به نیت لهو باشد حرام است و گرنه حلال و امثله این بسیار است حتی در تعلیم فقه نیز اگر بدانی خواننده آن را در باطل بکار می برد حرام است و اگر ندانی جائز.

«لیس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن بالله و الیوم و الاخره و الملائکة و الکتاب»(بقره 177) نیکوکاری به این نیست که روی به مشرق و مغرب کنید بلکه نیکوکار کسی است که ایمان به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیغمبران دارد. خداوند قبله را مقرر داشت که مردم در نماز روی به کعبه کنند و پیش از آن روی به مسجد اقصی نماز می کردند و این موجب طعن منافقان و شبهه مؤمنان شد که اگر آن عمل پیشین نیک بود چرا منسوخ گشت و اگر بد بود چرا مقرر شد خداوند جواب می فرماید که روی به این جهت و آن جهت کردن حسن ذاتی ندارد تا قابل نسخ نباشد بلکه حسن ذاتی ایمان به خدا و قیامت و اقرار به نبوت و ملائکه و کتب الهی راست و هر چه خدا امر کند اطاعت او خوب است نظیر آنکه در قربانی فرمود «لن ینال الله لحومها و لا دماءها و لکن یناله التقوی منکم» گوشت و خون قربانی انسان را نزدیک به خدا نمی کند بلکه خدا ترسی و نیت اطاعت فرمان او در قربانی و غیر آن موجب قرب به خداست (حج27) اعمال شرعی و آثار آن بر خلاف آثار عمل دنیوی است چنانکه اگر کسی سمی بخورد ندانسته او را می کشد اما گناه نادانسته عقاب ندارد، عمل خیر نیز بی نیت، خیر نیست، بلکه خیر آن است که برای اطاعت خدا و با ایمان انجام دهند. نبینی که اگر روزه را سهواً بخورند باطل نمی شود اما اگر پرهیز طبی را بشکنند زیان آن همچنان است که عمداً بشکنند. معنی آیه آن نیست که در نماز به هر طرف توان روی کرد بلکه آن را ذاتاً عمل نیک نباید شمرد مگر بقصد اطاعت و با ایمان.

بر عقلی است

بر و نیکوکاری به اصطلاح فقهاء عنوانی اولی است مانند معروف و احسان و تقوی هر گاه عقل تشخیص دهد کاری بر و معروف و احسان است خداوند بدان امر کرده است و هر عملی که در عقل قبیح و منکر و اثم و فحشا باشد از آن نهی کرده است چون به نظر ما حسن و قبح عقلی است و چون انسان رفتار صحابه و تابعین و زهاد و عباد سلف را مطالعه کند بر وی واضح می گردد که در کار خیر عقلی اقدام می کردند و منتظر آن نبودند که در آن باب نصی بینند. اما در مذهب اشعریان بر عنوان ثانوی است برای اعمالی دیگر که حسن آنها بخصوص نامبرده شده باشد چون آنها حسن و قبح عقلی را انکار دارند. خداوند کفار جاهلیت را معاقب و مسئول قرار داد که دختران را زنده بگور می کردند و حال آنکه هنوز شرعی نیامده بود «واذا المؤدة سئلت بأی ذنب قتلت».