باقی (اسم الله)
پاينده، پايدار، جاويدان، از اسما و صفات‌الهى.
باقى از اسماى خداست و گرچه در قرآن بدان تصريح نشده؛ ولى از آياتى استفاده مى‌شود؛ مانند: «واللّهُ خَيرٌ واَبقى» (سوره طه/20،73)، «و يَبقى وجهُ رَبِّـكَ ذوالجَللِ والاِكرام» (سوره الرحمن/55،27) و «كُلُّ شَىء هالِكٌ اِلاّ وجهَه».(سوره قصص/28،88) البته در صورتى مى‌توان اسم باقى را از دو آيه اخير استفاده كرد كه مقصود از «وجه» ذات پروردگار باشد.[۱] در روايات به اسم باقى تصريح شده است.[۲]
باقى اسم فاعل از ريشه بقا و بقا در برابر فناست. فنا يعنى زايل شدن و از بين رفتن و بقا به معناى ثابت ماندن و دائم بودن است، بنابراين باقى در لغت چيز يا كسى است كه ثابت و دائم بوده، فناپذير نباشد[۳] و در اصطلاح بر ذات پروردگارى كه به رغم فنا و نابودى همه موجودات همچنان موجود است و به هيچ وجه فنا و فساد بدان راه نمى‌يابد اطلاق مى‌گردد،[۴] از اين‌رو باقى مطلق، حقيقى و بالذات خداست:[۵] «كُلُّ مَن عَلَيها فَان × و يَبقى وجهُ رَبِّكَ...». (سوره الرحمن/55، 26ـ27) و چنانچه برخى از موجودات ـ مانند مجردات ـ از بقا برخوردار باشند به نحو نسبى، مجاز و بالغير خواهد بود[۶] و شايد وجه اطلاق بقاء با صيغه افعل تفضيلى بر خداوند در همين نكته نهفته باشد. (سوره طه/20،73) در دعاى صباح نيز خداوند به كسى كه در عزّ و بقا يگانه است و بندگان خويش را با مرگ و فنا مقهور ساخته خوانده شده است.[۷]
شايان ذكر است كه باقى بودن خداوند از آن روست كه او واجب الوجود بالذات است[۸] و به هيچ وجه انقضا و عدم بر او روا نيست.[۹]
اسم باقى با برخى از اسما مانند دائم،[۱۰] وارث،[۱۱] ابدى[۱۲] و آخر[۱۳] پيوند دارد.
اميرمؤمنان، على عليه السلام در ضمن بيانى مى‌فرمايد: «هوالأول و‌لم‌يزل والباقى بلا أجل».[۱۴]
برخى گفته‌اند: تفاوت باقى و ابدى آن است كه باقى در برابر فانى است و بر خداوند از آن جهت اطلاق مى‌شود كه پس از فناى همه موجودات، بقا دارد بلكه هم‌اكنون همه فانى‌اند و او باقى است؛[۱۵] ولى ابدى بودن حق از آن جهت است كه ذات متعالى او با قطع نظر از همه موجودات ابدى است.[۱۶] گفته شده: موجود واجب الوجود بذاته نسبت به گذشته قديم و نسبت به آينده باقى ناميده مى‌شود.[۱۷]
گفتنى است افزون بر اين كه خداوند باقى است آن چيزى كه نزد او يعنى از ناحيه اوست از قبيل انواع جزا و ثواب و قرب به او نيز مى‌ماند:[۱۸] «ما عِندَكُم يَنفَدُ و ما عِندَاللّهِ باق» (سوره نحل/16،96) از اين رو آنچه نزد خداست براى اهل طاعت و ايمان در آخرت، بهتر است از آنچه در دنيا به آنها عطا شده و باقى‌تر است:[۱۹] «و ما عِندَاللّهِ خَيرٌ واَبقى». (سوره شورى/42،36)
بر اساس آيات 26 سوره الرحمن/55 و 96 سوره نحل/16 عالم ماده در همه مراتب و طبقات و انواعش و آن چيزى كه متعلق به عالم ماده است همه آنها فانى‌و در معرض زوال است.[۲۰]
پانویس
- ↑ الميزان، ج19، ص102؛ پيام قرآن، ج4، ص192.
- ↑ الكافى، ج2، ص560؛ سنن ابن‌ماجه، ج2، ص1270؛ بحارالانوار، ج4، ص186.
- ↑ مفردات، ص138، «بقى»؛ لسان‌العرب، ج1، ص467.
- ↑ جامع‌البيان، مج13، ج25، ص47؛ كشف الاسرار، ج9، ص413؛ التفسير الكبير، ج29، ص105.
- ↑ مجمع‌البيان، ج6، ص591ـ592؛ اصول الدين، ص90، 109.
- ↑ الاشتقاق، ص347؛ اصول‌الدين، ص90، 108ـ109.
- ↑ ر.ك: شرح دعاى صباح.
- ↑ شرح اسماء اللّه الحسنى، ص336.
- ↑ دقايق الاشارات، ص66.
- ↑ دقايق الاشارات، ص66؛ بحارالانوار، ج4، ص190.
- ↑ المقام الاسنى، ص64.
- ↑ الهيات، ج1، ص183؛ المقام الاسنى، ص64.
- ↑ اسماء الحسنى، ص351؛ اصول الدين، ص124.
- ↑ نهج‌البلاغه، خطبه163.
- ↑ روح البيان، ج9، ص346.
- ↑ اسماء الحسنى، ص38.
- ↑ علم اليقين، ج1، ص148.
- ↑ الميزان، ج12، ص339.
- ↑ مجمع البيان، ج6، ص592.
- ↑ التحقيق، ج1، ص318ـ319، «بقى».
منابع
باقی، رجب اكبرزاده و بخش فلسفه و كلام دائرة المعارف قرآن کریم، دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص297-299.
