ابن مغازلی
«على بن محمد واسطی» معروف به «ابن مغازلى» (م ۴۸۳ هـ.ق) فقیه، ادیب، مورخ و محدث برجسته شافعی
زندگینامه
ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن طیّب مغازلی واسطی مشهور به ابن مغازلی، در واسط متولد شد. [۱][۲] اشتهار وى به «ابن مغازلى» بدان خاطر بوده كه یکى از اجداد وى در محله «مغازليان» شهر واسط ساكن بوده است.او را از آن جهت که مدتی در واسط به خطابت پرداخته خطیب نیز میخوانند. ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۴
برخى وى را «مالكى» و برخى ديگر «شافعى» دانستهاند كه دومى صحيحتر به نظر مىرسد زيرا او کتابى درباره مناقب شافعى نوشته و در آن مرجحات مذهب شافعى بر سائر مذاهب را بيان داشته است. مؤلف کتاب «النكت و اللطائف» ادعا مىكند كه ابن مغازلى يا شيعهاى بوده كه تقيه میکرده و يا «قاصى» (قصه گو و داستان سرا) بوده كه فهم حديث نداشته و بنابر این احاديثى را كه او روايت مىكند نبايد معتبر دانست.
سمعانی بر آگاهی او در زمینه رجال واسط و روایات ایشان تأکید نموده [۱۱] عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۳، ص۴۴۶. و خمیس حوزی از دانش او در فقه سخن گفته است. [۱۲] از دیدگاه رجالی، ابننقطه او را از ثقات شمرده، [۱۳]محمد بن نقطه، الاستدراک، ج۱، ص۲۳۱. اما ابننجار به اغلاط او اشاره کرده و ضبط او را مورد نقد قرار داده است. [۱۴]محمد بن نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۴، ص۷۱. مذهب فقهی ابنمغازلی بنا به گفته شاگردش خمیس حوزی، مالکی بوده است، [۱۵] ابوطاهر سلفی، سؤالات، ج۱، ص۳۳. ولی کسانی چون ابنبطریق که او را از طریق کتاب مناقبش شناختهاند، به جهتی نامعلوم او را شافعی دانستهاند. [۱۸]یحیی بن بطریق، عمده، ص۲۱.
واسطی سرانجام در اواخر عمر به بغداد آمد [۲۰] و هنگامی که قصد وضوگرفتن در رود دجله را داشت، در سال ۴۸۳ (هجری قمری) در بغداد غرق شد. [۲۱]ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۱۳. جنازه وى به واسط حمل و در آنجا دفن شد. به گفته سمعانى این واقعه در سال ۴۸۳ اتفاق افتاده است.
تحصیل و استادان
با توجه به استماع حدیث وی در واسط در ۴۳۴ق، [۳] علی ابن مغازلی، مناقب علی بن ابیطالب (علیهالسلام)، ج۱، ص۲۵. میتوان زمان تحصیلش را تخمین زد. به نقل از ابن سمعانی وی از دانشمندان مشهور واسط بوده و علما، محدثان واسط و احادیث ایشان را خوب میشناخت و به فراگیری و استماع حدیث اهتمام بسیار میورزید. [۹] ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۱۳.
او از اساتید متعددی علم حدیث و فقه و ادب آموخت. برخى مشايخ وى كه در صدر اسناد روايى وى قرار دارند عبارتند از: احمد بن محمد بن عبدالوهاب بن طاوان، ابوبكر سمسار واسطى (م. ۴۴۸)، ابن دبثائى محمد بن احمد ازهرى، ابوغالب بن بشران نحوى واسطى (م. ۴۶۲)، مشهور به ابن خاله، ابومحمدحسن بن احمد بن موسى غندجانى (م۴۶۷). ابونصر طحان. ابوطاهر بغدادى. على بن عمر ابوالحسن واسطى. محمد بن اسماعيل ابوجعفر علوى نقيب واسط. علی بن عبدالصمد هاشمی، ابوبکر احمد بن محمد خطیب، ابوالحسن احمد بن مظفر عطار و ابوعبدالله محمد بن علی شجری . [۵] عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۳، ص۴۴۶
شاگردان
از شاگردان و کسانی که از علی بن محمد روایت کردهاند عبارتند از: پسرش ابوعبداللّه محمد [۱۳]ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۱۳. و ابوعبدالله محمد بن فتوح حمیدی، ابوالقاسم علی بن طراد بغدادی، ابوالکرم خمیس بن علی حوزی و ابوالقاسم علی بن شیران واسطی. [۷] یاقوت حموی، معجم الادبا، ج۱۷، ص۲۱۵.
آثار و تألیفات
ابن مغازلی دارای تصنیفات گوناگونی است که از آن جمله است: تاریخ واسط؛ که خود ذیلی بر تاریخ واسط بحشل بود. (م. ۲۹۲) كه سمعانى و ذهبى از این کتاب استفاده كردهاند اما نسخهاى از آن اينك موجود نيست، کتاب مناقب الشافعى و مرجحات مذهبه على سائر المذاهب، شرح الجامع الصحيح، • مناقب امیرالمؤمنین على بن ابى طالب علیه السلام؛ که مورد استفاده کسانی چون ابن بطریق، علامه حلّی، إربلی، ابن طاووس و مجلسی قرار گرفته و در سطح وسیعی از آن استفاده کردهاند.
منابع
- دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «علی بن محمد مغازلی»، ج۳، ص ۲۶۴.
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابنمغازلی»، ج۴، ص۱۷۸۸.[[رده:]]
