تفسیر تسنیم (کتاب)
«تسنيم، تفسير قرآن کريم» اثر آیت‌الله عبدالله جوادی آملی (متولد 1312 ش)، از مفصل ترین تفاسیر ترتیبی و جتهادی شیعه در هشتاد جلد است. تفسیر تسنیم، محصول چهل سال درس تفسیر و تحقیق آیت‌الله جوادی آملی است.
مؤلف
آیت‌الله عبدالله جوادی آملی (متولد 1312 ش)، مرجع دینی، اسلام‌شناس و مفسر ممتاز قرآن کریم
معرفی کتاب
این تفسیر جزء تفاسیر ترتیبی قرآن کریم است که بر پایه تفسیر المیزان نگاشته شده و محصول چهل سال درس تفسیر و تحقیق آیت‌الله جوادی آملی از سال 1359 تا سال 1399ش با همکاری ده‌ها پژوهشگر در قالب گروه‌های علمی تدوین شده و در هشتاد جلد به چاپ رسیده است.
نام این تفسیر از آیه ۲۷ سوره مطففین گرفته شده است که به معنی چشمه‌ای در بهشت می‌باشد.این تفسیر مفصل‌ترین تفسیری است که در تاریخ اسلام نگاشته شده است.
آیت الله خامنه‌ای در دیدار دست‌اندرکاران برگزاری همایش بین‌المللی «تفسیر تسنیم»، این تفسیر را کاری بزرگ و از افتخارات شیعه و حوزه دانست. مراسم رونمایی از ۸۰ جلد تفسیر تسنیم، در ۶ اسفند ۱۴۰۳ ش. با حضور جمعی از مسئولان کشوری و حوزوی در مدرسه عالی دارالشفاء قم برگزار شد.
این تفسیر به زبان عربی با عنوان «تسنیم فی تفسیر القرآن» نیز منتشر گردیده است.
منهج تفسيری تسنيم
از ديدگاه آیت‌الله جوادی آملی، منابع تفسير قرآن عبارت‌اند از «قرآن، سنت و عقل» و چون «منهج و روش تفسيری» هر مفسر، پيوند تنگاتنگی با «منابع تفسير قرآن» دارد، به اجمال می توان منهج تفسيری تسنيم را «منهج اجتهادی جامع» و دربردارندهٴ «تفسير قرآن به قرآن»، «تفسير قرآن به سنت» و «تفسير قرآن به عقل» ناميد. در ميان اين سه شيوه، كارآمدترين آنها، «تفسير قرآن به قرآن» است، زيرا مهم‌ترين منبع تفسير قرآن، خود قرآن است كه مبيّن، شاهد و مفسّر خويش است و در دستيابی به معارف قرآن اثری عميق دارد.
تأكيد بيشتر بر «تفسير قرآن به قرآن» هرگز به معنای نفی تفسير قرآن به سنت يا طرد تفسير قرآن به عقل و حتی به معنای عدم بهره گيری از علوم انسانی و دانش تجربی در تفسير قرآن نيست.
به باور آیت‌الله جوادی آملی، تفسير قرآن به قرآن، شيوه تفسيری پيامبر اكرم(ص) و اهل‌بيت عليهم‌السلام است كه از هر خطای نظری معصوم و از هر لغزش عملی مصون بوده و در نتيجه پيروی از آنان لازم، حيات آفرين و نجاتبخش است.
محتوای کتاب
در «تفسیر تسنیم» تا جلد پنجاه شامل 15 جزء اول قرآن کریم و سی جلد باقی مانده برای پانزده جزء دوم می‌باشد. مفسر جلد اول تفسیر را با ده فصل آغاز کرده که برخي مباحث علوم قرآنی مانند زبان قرآن كريم، ويژگي‌های تفسير قرآن، تفسير قرآن به قرآن، تفسير قرآن به سنت، تفسير قرآن به عقل، تفسير به رأي، جايگاه آرای مفسران و شأن نزول در تفسير، شأن نزول، فضای نزول و جوّ نزول، شبهات نوظهور و فهم قرآن و اوصاف قرآن در نگاه اهل عصمت را شامل می‌شود.
در این تفسیر، ابتدا پیشگفتاری درباره سوره بیان می‌شود که در این بخش یک طرح کلی از سوره را ارائه می دهد. مفسر در تفسير هر آيه چهار مرحله را در نظر دارد: گزيدهٴ تفسير، تفسير آيه (مفردات)، اشارات و لطايف و بحث روايي كه شاخصهٴ ممتاز اين تفسير است. در بخش نخست، بعد از آوردن آیه یا آیات که با عنوان «گزیده تفسیر» مطرح می‌شود به مقدمه و گزیده‌ای از تفسیر می‌پردازد و در بخش بعدی که تفسیر آیه می‌باشد، آیات ترجمه نشده است. و سپس در بخش تفسیر از ادبیات عرب و منابع آن استفاده شده است و معنا آیه را مفصل‌تر بررسی می‌کند.
بخش سوم با نام «لطایف و اشارات» آمده که مهمترین بخش تفسیر است. قدرت تحلیل، اشراف بر عرفان نظری و عملی و میدان‌داری مفسر در فلسفه و کلام به خوبی در این بخش آشکار شده است.
در بحث روایی که آخرین بخش از گفتار مفسر در هر فصل است، روایات را طبقه‌بندی کرده و در پایان به جمع‌بندی پرداخته و آن را تحت عنوان «الاشاره» آورده است. در این بخش، روایاتی را از منابع حدیثی یا تفسیری انتخاب کرده در بسیاری از موارد به شرح آنها پرداخته و در صورت لزوم به رفع تنافی ظاهری آنها روی آورده یا بعضی را کنار نهاده است. مفسر در این بخش از طولانی شدن ابایی نداشته و منبعی در شرح و تبیین روایات تدوین نموده است. مفسر به روایات شأن نزول نیز توجه داشته و به عنوان یک مبنا در روایات شأن نزول به متعدد بودن سبب نزول باور دارد و بیشتر روایات تفسیری را از باب «تطبیق» مصداقی و از نوع «جَری» می‌داند و معتقد است چه بسا روایتی بیانگر باطن قرآن و در مقام ذکر مصادیق باطن قرآن باشد.
