عین القضات همدانی
عین القضات همدانی، ابوالمعالی، ابوالفضائل عبدالله
قرن: ۶ (۵۲۵-۴۹۲ ق)
فقیه، حکیم و عارف. مکنى به ابوالفضائل. معروف به قاضى همدانى. در همدان به دنیا آمد ولى چون پدر و جدش از میانه بودند، به میانجى نیز معروف شده است.
قاضى در جوانى در زادگاه خویش به کسب علوم متداول پرداخت و به سرعت در ادب و حکمت و کلام مایه‌ور شد و به سبب مهارتى که در فقه پیدا کرد، به عنوان قاضى و مدرس منصوب گردید و با وجود جوانى شهرت و نفوذ فراوان پیدا کرد و همین امر باعث برانگیخته شدن حسد و رشک فقها و متکلمان شد.
فلسفه و کلام، طبع حقیقت‌جوى وى را قانع نساخت و گرفتار بحرانهاى روحى شد و همین امر او را دچار شک و شبهه کرد. پس از آشنایى با آثار امام محمد غزالى تا حدى خاطرش آرام گرفت و چندى بعد با احمد غزالى آشنا شد و به او دست ارادت داد و همانند احمد غزالى در بیان عقاید خود بى‌پروا بود.
همین صراحت در گفتار باعث بدگمانى متشرعه شد. ابوالقاسم درگزینى که خود اندکى بعد به جرم مذهب اسماعیلى کشته شد، او را دستگیر و روانه بغداد نمود. قاضى مدتى در بغداد زندانى بود و در همین زندان رساله‌ى معروف «شکوى الغریب عن الاوطان الى علماء البلدان» را به زبان عربى، خطاب به علماى عصر نوشت و در آن که مشحون از نکات عرفانى و فلسفى است، اتهاماتى را که به وى نسبت داده بودند رد کرد و به برخى شبهات نیز پاسخ گفت. اما چندى بعد او را به همدان برگرداندند و بر در مدرسه‌اى که ظاهراً محل تدریس او بود بر دار کردند و سپس جسدش را با نفت و بوریا آتش زدند.
از دیگر آثار وى: «تمهیدات»؛ «زبدة الحقایق»؛ «نزهة العشاق و نهز المشتاق»؛ «نامه‌هاى عین القضات همدانى»؛ «رساله‌ى اجمالى».
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۴، ص۲۲۵.
