تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابن مسكويه |
| موضوع | فلسفه اخلاق |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
|
| |
تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (یا طهارة الاعراق)، کتابی به عربی درباره علم اخلاق نوشتة ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب رازی ملقب به مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم. مسکویه در جاویدان خرد * [۱] [۲] نوشته است که اصول اخلاق را در تهذیب الاخلاق آورده و این نشان می دهد که تهذیب الاخلاق پیش از جاویدان خرد تألیف شده است.
در سنت فلسفه اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و تهذیب الاخلاق یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.
تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است. [۳] بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است. [۴]
مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند [۵] و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.[۶]
مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی حکمت و عفت و شجاعت و عدالت که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریة ارسطویی اعتدال مشهود است. مقالة دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان.
مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
مقاله چهارم درباره اعمال انسان، شرح عوامل زیان کاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل و مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئلة مرگ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.
تهذیب الاخلاق مکرراً در هند و ترکیه و مصر و ایران و لبنان چاپ شده است.
خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی 672) در بخش اخلاق کتاب اخلاق ناصری بنا به تصریح خودش، خلاصه معانی تهذیب الاخلاق را آورده است.[۷]
میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی 1329) تهذیب الاخلاق را با نام کیمیای سعادت به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است. [۸]
این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن [۹] نصرت بیگم امین، بانوی مجتهد معاصر (متوفی 1362 ش)، نیز ترجمه ای با نام اخلاق و راه سعادت از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.
این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند. [۱۰] ترجمة فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.[۱۱]
متن کتاب
پانویس
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، مدخل تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق از نصراللّه حکمت.
