حسن سعيد تهرانى

آيت الله حسن سعيد تهرانی (1298 - 1374 ش) فقیه و نویسنده معاصر شیعه، ناشر کتاب های دینی و مؤسس کتابخانه و گنجینه قرآن است. وی از شاگردان سيد محسن حكيم و سيد ابوالقاسم خويى بود. حسن سعيد صاحب تألیفات ارزشمندی در زمینه فقه و کلام، از جمله "محاضرة حول الامام المهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف" می باشد.

نام کامل	حسن سعيد تهرانى
زادروز	1298 شمسی
زادگاه	تهران
وفات	1374 شمسی
مدفن	قم، قبرستان شیخان
اساتید	آيت الله سيد محسن حكيم، آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى، آيت الله حسين بن على بن حسين حلى
آثار	محاضرة حول الامام المهدى عجل الله تعالی فرجه شریف، ترجمه نورالابرار من حكم اميرالمؤمنين علیه السلام، الفقه فى تشريعه و تبيينه و استنباطه و ...

ولادت و خاندان

حسن سعيد تهرانی به سال 1338 ه.ق (1298 ه.ش) در تهران ديده به جهان گشود. پدرش، آيت الله حاج ميرزا عبدالله (م، 1350 ه.ش)، از علماى طراز اول تهران بود. وی در سال 1330 ه.ق، به نجف اشرف رفت و در آن سامان از محضر آيات عظام نائينى، آقا ضياء عراقى و سيد احمد كربلايى استفاده كرد. وى كتاب هاى كتابخانه اش را وقف كتابخانه چهل ستون مسجد جامع تهران كرد و آثارى چون: حاشيه بر مكاسب، هفت رساله در مبداء و معاد، جمع كتاب و سنت و عقل و تفسير، اصول فلسفه و سنن النبى از او برجاى ماند.

همچنین جدّ وى، ميرزا مسيح مجتهد تهرانى استرآبادى (1193-1263 ه.ق) از فقها بود و گروه زيادى از شيعيان نقاط شمالى، غربى و مركزى ايران او را به عنوان مرجع خويش پذيرفتند. ميرزا مسيح رهبرى قيام پرخروش را به دوش گرفت و بر عليه سياستمداران روس در جامعه ستم زده عصر قاجاريه بپاخاست. بنا به توصيه وى مردم تهران در شعبان 1244 ه.ق، به سفارت روس يورش بردند تا «گريبايدوف» - وزير مختار روس - را از برخى خلافكارى و اجحاف هايى كه بر شيعيان روا مى داشت، برحذر دارند.

تحصیل و اساتید

حسن سعيد تحصیلات دوران نوجوانى را زير نظر پدر عالمش گذراند. او با توصيه پدر و بر حسب ذوق درونى و استعداد ذاتى، علوم مقدماتى را در حوزه علميه قم و تهران آموخت. آنگاه راهى حوزه مقدسه نجف اشرف شد و از محضر علماى اين حوزه نيز بهره برد.

• آيت الله سيد محسن حكيم (1306-1390 ه.ق): آيت الله حكيم افرادى را كه همچون حسن سعيد استعداد نويسندگى داشتند، تشويق مى كرد و بر مقدارى از مجلات مهم اسلامى (اضواء رسالة الاسلام، الايمان) و نيز جزواتى تحت عنوان «من هدى النجف» اشراف و نظارت داشت.

• آيت الله حسین حلى (1309-1394 ه.ق): وى فقيهى اصولى، عالمى اديب و مورخى بصير بشمار مى رفت و احاطه اى وافر به تاريخ، ادب و لغت داشت. از آثارش «اخذالاجرة على الواجب» را مى توان نام برد. آيت الله سعيد تقريرات او را تحت عنوان «شرح مكاسب» به رشته تحرير درآورد. آيت الله حسين حلى در تقريظى كه بر اين اثر نگاشته، از او به عنوان عالم محقق و مورد وثوق و خودش نام قرةالعين برد.

• آيت الله سيد ابوالقاسم خويى (1317-1413 ه.ق): اين فقيه بزرگوار متجاوز از نيم قرن به تلاش علمى در عرصه فقه مشغول بود و هزاران عالم و مدرس را تربيت كرد.

ذكاوت و نبوغ علمى شیخ سعيد تهرانی او را مورد توجه و علاقه اساتيد خود و علماى طراز اول حوزه نجف قرار داد و پس از اتمام تحصيلات به تهران بازگشت.

آثار و تألیفات

سخت كوشى در راه مطالعه و افزايش دانش، آشنايى با نظرات مشاهير و آگاهى از نظرات دينى و فلسفى ديگر مسلمان هاى جهان از خصوصيات بارز آيت الله سعيد تهرانی بود. وى از 23 سالگى به تحقيق و تأليف روى آورد و حتى در بستر بيمارى دست از كار و تلاش برنداشت و در مدت چهل ماه، با وجود بيمارى چشم، كتابى تحت عنوان «اسلام از ديدگاه قرآن و عترت» به نگارش درآورد.

در سال 1396 ه.ق (مطابق سال 1976 م) وزارت معارف كشور عربستان سعودى كتابى به نام «التاريخ» براى تدريس در دبيرستان هاى آن كشور چاپ و منتشر كرد كه ضمن آن مذهب شيعه در رديف مذاهب شرك قلمداد شده بود. از جمله شخصیت هاى شيعه كه عليه انتشار اين گونه مطالب به مبارزه اى پيگير در سطح جهان اسلام پرداخت، آيت الله حسن سعيد بود كه علاوه بر ترتيب دادن اجتماعى در مسجد جامع تهران (سال 1356 ه.ش) و ارسال نامه هايى براى دولت و رجال وقت ايران، مبارزه را به خارج از كشور كشانيد و با نوشتن نامه هايى مكرر به مراجع نجف و مجلس اعلاى شيعيان لبنان و رئيس جامع الازهر و اعلام رونوشت اين نامه به دولت و سفارتخانه عربستان، قاطعانه جمع آورى كتاب مذكور و منبع تكرار انتشار اين گونه مطالب را خواستار شد و چون آيت الله حسن سعيد در اين ارتباط نامه اى به امام موسى صدر نوشته بود تا ايشان با اقتدارى كه دارد، مانع اين روند ضد شيعه گردد، امام موسى صدر با مقامات عربستان مذاكره كرد و آنان دستور صريح براى جلوگيرى از طبع مجدد كتاب -مگر با تصحيح- را صادر كردند.

آيت الله سعيد هنوز از مبارزه با اين كتاب ضدشيعه فارغ نشده بود كه كتاب ديگرى به نام «منكرة التوحيد» براى تدريس در كلاس هاى دوره دوم مدارس متوسطه، در كشور مصر چاپ و توزيع شد و مؤلف آن كتاب ضمن بحث پيرامون تشيع اهانت هاى وارده در كتاب «التاريخ» را تكرار كرد. سرانجام پس از مكاتبات و مباحثات پى گير شيخ عبدالحليم محمود، رئيس جامع الازهر، وعده اصلاح كتاب ياد شده را داد.

آيت الله حسن سعيد بيش از چهل كتاب و مقاله در باب معارف اسلامى، قرآن و اهل بيت، به زبان عربى و فارسى نوشت. فهرست اهم آثار وى به شرح ذيل است:

1. تقريرات بحث دماء ثلاثه آيت الله شيخ حسين حلى؛
2. دماء ثلاثه قسمتى از حج (تقريرات بحث آيت الله حكيم)؛
3. اصول فقه تقريرات (بحث آيت الله خويى)؛
4. الرسول و الشيعه؛
5. موسوعة المكاسب؛
6. شيعتنا؛
7. الرسول يحدّثنا؛
8. الى علماء الاسلام؛
9. الرسول يدعوكم؛
10. رسالة فى الولاية ولاضرر؛
11. محاضرة حول الامام المهدى عجل الله تعالی فرجه الشریف؛
12. حضرت فاطمه دژ شكست ناپذير وحى؛
13. امام حسين علیه السلام از ديدگاه وحى؛
14. همه در انتظار اويند؛
15. حكومت از ديدگاه قرآن و عترت؛
16. امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، راهگشاى عالم غيب؛
17. شرح قصيده بُرده؛
18. در مكتب امام حسين علیه السلام؛
19. در مكتب امام حسن مجتبى علیه السلام؛
20. اصول دين؛
21. ولايت فقيه؛
22. شناخت شيعه؛
23. نمودارى از حكومت امام على علیه السلام؛
24. پيك رمضان؛
25. نگهبان مكتب توحيد (كتابنامه امام مهدی علیه السلام)؛
26. دائرة المعارف قرآن كريم در دوازده مجلد؛
27. اسلام از ديدگاه قرآن و عترت؛
28. شناخت قرآن (گزيده مقالات درباره قرآن كريم)؛
29. افكار پريشان يا مقالات سعيد؛
30. ترجمه نورالابرار من حكم اميرالمؤمنين علیه السلام؛
31. حيات يابى (ترجمه احياءالميت به فضايل اهل البيت)؛
32. ما با خدا كار داريم؛
33. سيره رسول الله صلی الله علیه و آله، سنت الهى است؛
34. غدير پيوند ناگسستنى رسالت و امامت؛
35. مبعث بيانگر رسالت و امامت در مكتب تشيع؛
36. مسئوليت؛
37. خدا و اولى الامر؛
38. نگهبان مكتب ما؛
39. الفقه فى تشريعه و تبيينه و استنباطه؛
40. مالكيت الاراضى؛
41. پيغمبر با شما سخن مى گويد؛
42. على از ديدگاه وحى؛
43. امامت و ولايت از نظر على بن موسى الرضا علیه السلام؛
44. امام صادق علیه السلام؛
45. پيام امام حسن عسکری علیه السلام.

فعالیت‌هاى فرهنگى

تأسيس كتابخانه چهل‌ستون:

آيت الله حسن سعيد تهرانی در سال 1380 ه.ق، اقدام به تأسيس كتابخانه چهل‌ستون مسجد جامع تهران كرد. بخش اول ساختمان اين كتابخانه در سال 1386 ه.ق تكميل شد و اينك با داشتن بيش از چهل هزار جلد كتاب و نيز گنجينه عظيمى از قرآن كريم، يكى از ذخاير بسيار نفيس و گرانبهاى كتب اسلامى در اين سرزمين بشمار مى رود.

آيت الله حسن سعيد وقتى از نجف به تهران بازگشت، مدرسه اى در كنار مسجد بنا كرد كه از سال 1386 ه.ق دوره هاى تحصيل در آن آغاز شد. او از بهترين مدرسان تهران و قم و اساتيدى چون حاج آقا نقوى و آيت الله جعفر سبحانى دعوت كرد تا طلاب جوان و نيروهاى دانشگاهى را با مبانى اسلام آشنا كنند.

براى اين كه جوانان متوجه نيروى پرقدرت خود گردند، مجله اى تحت عنوان «بررسى جوانان درباره مسائل اسلامى» به راه انداخت كه خود جوان ها، خصوصاً طلاب و دانشجويان، با همكارى برخى اساتيد به نام خود مقاله تهيه مى كردند. متأسفانه در شماره ششم آن كه آيت الله شهيد مطهرى نيز مقاله عالمانه اى مرقوم داشته بود، مجله توقيف شد و از آن پس انتشار نيافت. استاد شهيد مطهرى مى نويسد: «من اين ابتكار جناب آقاى سعيد را كه با وارد كردن جوانان در بررسى مسايل اسلامى گام مثبت و مفيدى در راه نشر تعاليم اسلامى برداشته اند، به معظم له تبريك مى گويم...».

گنجينه قرآنى:

آيت الله سعيد براى مقابله با حربه مخالفان كه موضوع تحريف قرآن را به شيعه نسبت دادند، نسخه هايى از تمام قرآن هاى موجود در ايران، پاكستان، هندوستان، كشورهاى عربى و اروپايى و با ترجمه هاى گوناگون فارسى، اردو، انگليسى، فرانسه، آلمانى و... را جمع آورى كرد و گنجينه قرآنى تشكيل داد. در اين مجموعه حدود هزار نسخه قرآن كريم از سراسر دنيا جمع آورى شد كه برخى از آنها نسخه خطى است. در اين گنجينه اولين قرآن چاپ شده در ايران، اولين قرآن به طبع رسيده در جهان، قرآن علی بن هلال معروف به ابن بواب، قرآن چاپ بمبئى كه تمامى سطور آن در همه صفحات با حرف الف شروع شده است، نگهدارى مى شود.

همچنين نيمى از كتاب هاى كتابخانه چهل ستون مسجد جامع به تفسير و علوم قرآنى اختصاص دارد. يكى از محصولات پرفايده اين جايگاه، تهيه «دائرة المعارف قرآن كريم» است كه در آن آثار شيعه، كتاب هاى قرآنى و مقالات دينى نشريافته و در دوازده جلد گرد آمده است. در ايام غدير، از چهاردهم ذى الحجه تا روز عيد غدير، تمامى قرآن ها با شناسنامه روى ميز قرار داده مى شوند تا علاقه مندان از نزديك با اين مجموعه گران سنگ آشنا شوند. همچنين قرآن حامد كه مورد توجه بلاد اسلامى است، با قطع جيبى به مناسبت اعياد بزرگ اسلامى در چهارده شكل براى جوامع اسلامى، به عنوان هديه، ارسال شده است.

آيت الله سعيد تهرانی علاقه و ارادت عجيبى به ائمه معصومين علیهم السلام و به مقام مقدس حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف داشت. او مى كوشيد مردم را به مسايل ولايت و فرهنگ ائمه علاقه مند سازد و بدون هيچ ادعايى براى احقاق حقوق اهل بيت علیهم السلام با اغلب علماى اهل سنت مكاتبه داشت. خود به تنهايى يك دارالتقريب بود و هنر نويسندگى را به عنوان وسيله اى براى بيان حقايق و نشر فضايل خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام، به خدمت گرفت و تا آخرين لحظه به اين برنامه التزام داشت.

مى گفت: «شايد خدا خواسته كه در اين برهه از زمان يادداشت هايى سودمند به يادگار بگذارم و در پيشرفت مكتب تشيع و آثار ستارگان درخشان آسمان امامت بدون سر و صدا كارى انجام دهم. اميدوارم خداى متعال تا آخرين لحظه حيات اين توفيق را از من نگيرد و در راه نشر معارف اين خاندان جان دهم و خدمتگزارى باشم كه در حال انجام وظيفه جان تسليم نموده و به لقاء حق پيوسته است. او كمال مطلوب را در خدمت به قرآن و اهل بيت مى دانست و با كسالت و دست هاى لرزانى كه حتى استكان چاى را به زحمت نگه مى داشت، مى كوشيد پايه های فرهنگ اهل بيت را استوار و برافراشته نگاه دارد.

وفات

سرانجام مرحوم آيت الله حسن سعيد تهرانی پس از عمرى مجاهدت بى دريغ در مسير نشر فرهنگ تشيع، در 18 شعبان المعظم 1416 ه.ق، پس از تحمل بيمارى به ديدار معبود شتافت. پيكرش پس از تشيعى شكوهمند در تهران و قم، در مزار شيخان قم (کنار مقبره ميرزاى قمى) به خاك سپرده شد.

منابع

• غلامرضا گلى زواره، ستارگان حرم، جلد 5.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  حسن سعید تهرانی در نوجوانی

• 

  حسن سعید تهرانی در جوانی

• 

  از راست: مصطفی مسجد جامعی، عبدالله حسن تهرانی و حسن سعید تهرانی

• 

  علی فلسفی و حسن سعید تهرانی

• 

  از راست: شهید سید محمد حسینی بهشتی، سید عبدالحمید مولانا، مصطفی مسجد جامعی، سید روح الله موسوی مصطفوی خمینی، سید علی حسینی خامنه ای، حسن سعید تهرانی و ناشناس

• 

  عبدالله حسن تهرانی و حسن سعید تهرانی

• 

  حسن سعید تهرانی

• 

  ردیف جلو از راست: ناشناس، حسن سعید تهرانی، سید احمد موسوی خوانساری، مصطفی مسجد جامعی و نصرالله شاه آبادی

• 

  حسن سعید تهرانی و محمدباقر آشتیانی

• 

  حسن سعید تهرانی در راهپیمایی انقلاب

• 

  از راست تکیه به دیوار: احمد مجتهدی تهرانی، مهدى حائرى تهرانى، ناشناس، ناشناس، حسن سعید تهرانی، ناشناس و محمدتقی فلسفی

• 

  از راست: سید محمدعلی سبط الشیخ، سید شهاب الدین مرعشی نجفی و حسن سعید تهرانی

• 

  از راست: سید محمد ضیاءآبادی، حسن سعید تهرانی و ناشناس

• 

  سعید حسن تهرانی

• 

  قبر سعید حسن تهرانی