ملا علی تهرانی

ولادت و خاندان

ملا علی تهرانی در سال ۱۲۲۶ قمری در نجف به دنیا آمد. پدرش، حاج میرزا خلیل (متوفی ۱۲۸۰)، بزرگ خاندان خلیلی و از مشهورترین پزشکان روزگار خود و از شاگردان شیخ جعفر کاشف الغطاء بود.

میرزا حسین خلیلی تهرانی (۱۳۲۶-۱۲۳۰ ق)، از مراجع و فقهای مشهور دوره مشروطه، برادر کوچکتر ملا علی تهرانی است.

تحصیل و اساتید

حاج ملاعلی تهرانی علم اصول را نزد محمدحسین حائری اصفهانی (صاحب فصول) و شریف العلماء مازندرانی و میرزا جعفر تویسرکانی و سعیدالعلماء مازندرانی، علم رجال را نزد محمدجعفر استرآبادی، و ریاضیات را نزد شیخ اسماعیل بروجردی و ابوتراب همدانی و محمدتقی خراسانی فراگرفت.

همچنین در فقه از محضر صاحب فصول و شیخ علی کاشف الغطاء و محمدحسن نجفی (صاحب جواهر) بهره برد. و حکمت را نزد ملا اسماعیل اردکانی و ملاکریم کرمانی و ملاعبدالعظیم تهرانی آموخت. ملاعلی تهرانی از علمایی چون صاحب جواهر، ملا احمد نراقی و سید جواد حسینی عاملی اجازه روایت داشت

تدریس و شاگردان

شاگردان متعددی در محضر ملاعلی تهرانی تربیت شدند، از جمله ملا محمدباقر تُستری، شیخ علی بن حسین خاقانی و عبدالحسین حرزالدین. علامه بر این، برادرش (میرزا حسین تهرانی)، شیخ محمدحسن مامقانی، سید حسن صدر و میرزا حسین نوری (صاحب مستدرک) از او اجازه روایت داشتند.

آثار و تألیفات

آثار مهم ملا علی تهرانی، که بیشتر در فقه و حدیث است، عبارت‌اند از:

1. خزائن الاحکام که شرح تلخیص المرامِ علامه حلّی است،
2. تلخیص هدایة الناسکین من الحجاجِ و المعتمرین تألیف محمدحسن نجفی و ترجمه آن به فارسی به درخواست مؤلف،
3. غصون الاَیْکَة الغرویة فی الاصول الفقهیة،
4. شرح مبحث وصیت شرایع الاسلام محقق حلّی ،
5. رسالة عملیه با عنوان النَبْذَة من الاحکام الشرعیة، از باب طهارت تا آخر نماز جماعت ،
6. الفوائد الرجالیة که در باره علم حدیث و رجال است
7. و محمدباقر تستری بر آن حاشیه نوشته است،
8. سُبُل الهدایة فی علم الدرایة،
9. حساب العقود در شرح حدیث ایمان حضرت ابوطالب ،
10. شرح و حاشیه بر التعلیقة البهبهانیة اثر وحید بهبهانی متوفی (۱۲۰۶)،
11. و حاشیه بر منتهی المقال ابوعلی حائری (متوفی ۱۲۱۶) در علم رجال.

ویژگیهای علمی و اخلاقی

مقام علمی ملاعلی تهرانی را ستوده‌اند تا جایی که برخی، پس از وفات شیخ انصاری، او را اعلم می‌دانست.

مؤلف مستدرک الوسائل او را «فخر شیعه» و «ذخیره شریعت» خوانده و آقابزرگ طهرانی او را شیخ المشایخِ اجازه متأخران نامیده است.

تهرانی با علوم غریبه نیز آشنا بود، به تاریخ و اخبار پیشینیان احاطه داشت، حافظ قرآن و بسیاری از دعاها بود و تورات و انجیل را از حفظ می‌خواند و به زبان عبری نیز آشنا بود. تهرانی دارای مجالس وعظ و اندرز بود و هفته‌ای دو روز در صحن امیرالمؤمنین علیه‌السلام به منبر می‌رفت و در باب مواعظ اخلاقی و فضائل اهل بیت علیهم‌السلام سخن می‌گفت.

همچنین، در باره تقوا و زهد او ماجراهایی نقل شده و از تواضع و حسن اخلاق او یاد شده و در باره تقید وی به زیارت امام حسین علیه‌السلام و کرامات او مطالبی آمده است. از جمله کارهای او تعمیر آرامگاه میثم تمار بود.

وفات

وی در صفر ۱۲۹۷ در نجف وفات یافت. در سوک او مجالس متعددی برگزار و در رثایش اشعار بسیاری سروده شد.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حاج ملاعلی تهرانی»، شماره۴۱۱۹.
• سایت شعائر.

حاج ملا علی تهرانی فرزند حاج ميرزا خليل یکی از علمای به نام و شيوخ رجال عراق بود. او پس از طی مقدمات علوم از تهران عازم عراق شد و چندين سال از عمر شريفش در عتبات سپری شد. محضر شريف العلما را درک کرد و اين پير شريعت مانند معاصرش فاضل رشتی ساليان متمادی در حوزه عراق هم از قبور ائمه و هم از حضور اساتيد و علما محظوظ بود. مراتب علمی او بيشتر از محضر صاحب ضوابط، صاحب جواهر و صاحب فصول عايد او شد و از شيخ انصاری، فاضل رشتی، مرحوم ملا کتاب، سيد محمد عاملی و اساتيد خود به اخذ اجازه روايت و مقام اجتهاد نائل گرديد.

حاج ملا علی تهرانی با حاج ملا علی کنی، شيخ انصاری، ميرزای بزرگ، حاج ميرزا حسين خليلی، ملا فتح الله سلطان آبادی و آيت الله ميرزا حبيب الله رشتی معاصر بود. وی عمری طولانی یافت، دانشمندی عامل، زاهد، قانع، متواظع و پرهيزکار بود.هيچ گاه فکر لباسی گران قيمت و غذای بسيار لذيذ به سر نپروريد. به نانی جوين با قدری خرما و لباس کرباسی متجاوز از صد سال زندگی نمود و با زندگی ماشينی سر و کاری نداشت. علامه نوری در نجم الثاقب و کتاب دارالسلام خود، از اين استاد فضائل متعدد می شمارد، و شاگرد او محدث قمی به معظم له عشق می ورزيد. مرحوم علامه نوری در سنواتی که عتبات بود از محضر او بهره مند می گرديد و در مورد استاد فضائل و کراماتی بر شمرده که دال بر مقامات عاليه و تزکيه نفس اين استاد بوده است. مرحوم حاج ملا علی عشقی وافر به معبود و حضرت صاحب الامر ارواحنا فداه داشته و استمرار عرض ادب او به پيشگاه بقية الله عليه السلام سرانجام بدون جواب نمانده و مشمول الطاف حضرتش قرار گرفته است.

از آثار او خزائن الاحکام را که در یک دوره فقهی (در چند جلد است) و هدايه در علم درايت را بر شمرده اند. پدرش حاج ميرزا خليل از علمای بزرگ مدرسه دار الشفاء بوده که به خاطر احسانی از روی خلوص خدايش به او عنايتی فرمود و طبيب جسمانی و هم طبيب روحانی گرديد. داستان حاج ميرزا خليل طبيب در کتب محدث نوری و محدث قمی مسطور است. وفات مرحوم حاج ملا علی تهرانی را در آخر صفر 1296 (بعضی 1290) نوشته اند. مدفن او درنجف اشرف است.