الهی نامه‌ی عطار
 | |
| نویسنده | فریدالدین عطار نیشابوری |
| موضوع | شعر عرفانی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
|
| |
الهی نامه، مثنوي عرفانی تألیف شیخ فریدالدین عطار نیشابوری شاعر، نویسنده و عارف نامی پایان سده ی ششم و آغاز سده ی هفتم هجری است.
مؤلف
فريدالدين ابوحامد محمد بن ابوبكر ابراهيم بن اسحاق عطّار نيشابورى (537-627ق)، يكى از شعرا و عارفان نام‌آور ايران در اواخر قرن ششم و اوايل قرن هفتم و متولد نیشابور است. آثار شيخ به دو دسته‌ى منظوم و منثور تقسيم مى‌شود. يكى از معروفترين آثار منثور عطّار، تذکرة الاولياست كه در اين كتاب، عطار به معرفى 72 تن از اولياء، مشايخ و عرفاى صوفيه پرداخته است. دیوان اشعار او نیز اثر منظوم معروف اوست.
نام کتاب
نام اصلي آن، خسرونامه است و بعدها عطار يا ديگران آن را الهي نامه ناميدند.[۱]
محتوا
اين مثنوي در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده و ابيات آن بالغ بر 6511 بيت است.[۲]
الهی نامه با مقدمه‌اى آغاز مى‌شود كه مناجات و نعت پيامبر و مدح خلفا و تحسين نفس ناطقه را در بر مى‌گيرد و شش فصل مهم و 22 مقاله و يك خاتمه دارد. طرح اصلي كتاب، مناظرة پدري است با پسران شش گانة خود كه هر كدام از وي چيزي و مرادي خواسته‌اند.
چكيده داستان كتاببه این صورت است که خليفه‌اى دانا و توانا شش پسر داشت كه همه دانستنى‌ها را آموخته و به هر چيز دل‌خواهى راه يافته بودند، اما باز هم هر يك آرزويى در دل داشت و از ناكامى خود اندوهناك بود. روزى پدر، آنان را نزد خود نشاند و گفت: اگر شما مرا از آرزوهاى خود آگاه كنيد، شايد بتوانم راه كام‌يابى را به هر يك از شما نشان دهم. پسران، فرموده پدر را پذيرفتند و يكى پس از ديگرى، آرزوى خود را بازگفتند. هر يك از بخش‌هاى شش گانه كتاب، ميدان گفتار يك فرزند و پاسخ پدر به اوست. نخستين فرزند، دل‌باخته دختر شاه پريان بود و آرزويى جز وصال وى نداشت. فرزند دوم ديوانه‌وار به سحر و جادو عشق مى‌ورزيد. فرزند سوم جام جمشيد مى‌خواست، فرزند چهارم آب حيات مى‌جست، فرزند پنجم در انديشه يافتن انگشتر سليمان و فرزند ششم، جوياى كيميا بود. پدر در پاسخ هر يك از آنان به كمك حكايات و بيانات حكيمانه‌اى، بيهودگى اين آرزوها را باز مى‌نمايد و فرزندانش را اندرز مى‌دهد كه از خواهش‌هاى نفس دست بكشند و دل، در جهان بالا ببندند.
عطار در این منظومه کوشیده است که در آن سوی هر کدام از آرزوهای محال ِ انسان، که حاصل تخیّل قرنها و قرنهاست، به انسان بیاموزد که اگر حقیقت ِ هر کدام ازین آرزوها را خواستاری، در درون خویش باید آن را بجویی.[۳]
وضعیت نشر
الهي نامه به تكرار چاپ شده است. هلموت ريتر در 1940 م آن را در استانبول منتشر كرد. در 1872 م در لكهنو و 1316ش در تهران (چاپ سنگي از روي چاپ لكهنو) به چاپ رسيده است.[۴]
الهی نامه همچنین با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی توسط انتشارات سخن دفعات متعدد به چاپ رسیده است.
نمونه ای از متن
در قسمتی از الهی نامه که مربوط به قسمت ِ: «سؤال مرد درویش از جعفر صادق (علیه السلام)» است نویسنده شرح می دهد:
مگر پرسید آن درویش حالی
بصدق از جعفر صادق سؤالی
که از چیست این همه زهدت شب و روز؟
جوابش داد آن شمع ِ دل افروز
که چون کارم یکی دیگر نمی‌کرد
کسی روزی غم ِ چون من نمی خورد
چو کار ِ من مرا بایست کردن
فگندم کاهلی کردن ز گردن
چو رزق ِ من مرا افتاد آغاز
مرا نه حرص باقی ماند و نه آز
چو مرگ ِ من مرا افتاد ناکام
برای مرگ ِ خود برداشتم گام
چو در مردم وفایی می‌ندیدم
بجان و دل وفای حق گزیدم
جُزین چیزی که می پنداشتم من
چو می پنداشتم بگذاشتم من[۵]
پانویس
- ↑ شفيعي كدكني، محمدرضا. مقدمه بر مختارنامة عطار نيشابوري. تهران: توس، 1358، ص سي و هفت (مقدمه).
- ↑ فروزانفر، بديع الزمان. شرح احوال و نقد و تحليل آثار شيخ فريدالدين محمد عطار نيشابوري. تهران: كتابفروشي دهخدا، چ 2، 1353، ص 95.
- ↑ عطار نیشابوری؛ مثنوی الهی نامه، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم، 1392؛ ص 29 (مقدمه محمدرضا شفیعی کدکنی)
- ↑ روحاني، فؤاد. مقدمه بر الهي نامة عطار نيشابوري. تهران: زوّار، 1384، ص 17-18.
- ↑ عطار نیشابوری؛ مثنوی الهی نامه، تهران: انتشارات سخن، چاپ ششم، 1392؛ ص 186.
منابع
- کتاب ِ الهی نامه تالیف: شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، انتشارات سخن، چاپ ششم، 1387.
- سایت موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان_ کتابشناسی عطار نیشابوری
- انتشارات سخن_ کتاب الهی نامه
- الهی نامه، دانشنامه ایران زمین
