جزیره خضراء
این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
جزیرة الخضراء، جزیره‌ای كه بنا بر ادعای برخی، امام دوازدهم شیعیان عجل اللّه تعالی فرجه الشریف و فرزندانش در آن سكونت دارند و در فارسی به جزیرة خضراء مشهور است.
محتویات
اولین شناخت از جزیره
ظاهراً گزارش این جزیره برای نخستین بار در رساله‌ای تألیف مجدالدین فضل بن یحیی طیبی، از مردم واسط و از شاگردان علی بن عیسی اربلی[۱] آمده است. این رساله را آقا بزرگ تهرانی به خط مؤلف آن دیده و از آن نسخه‌برداری كرده[۲] و مجلسی، بی‌كم و كاست در بحارالانوار[۳] درج كرده است.
کتاب الفوائد الشمسیة
طبق این رساله، فضل بن یحیی در 699 در شهر حله، از شخصی به نام زین‌الدین علی بن فاضل مازندرانی داستان سفرش به اندلس را شنیده است. زین‌الدین در این سفر كه از دمشق آغاز كرده و پس از درنگ در مصر، راهی اندلس شده است پس از حوادثی كه برایش روی می‌دهد به سرزمینی به نام جزایر شیعیان (جزائر الرافضة) می‌رود و پس از مدتی درنگ در آنجا همراه كشتی هایی كه آذوقه مردم آن سرزمین را آورده بودند، راهی جزیره خضراء می‌شود. جزیره‌ای كه بحر ابیض گرداگرد آن را فراگرفته بوده و دشمنان بدان دست نمی‌یافته‌اند.
او جزیره خضراء را زیباترین سرزمینی معرفی می‌كند كه تا آن روز دیده بوده است و مردم آنجا را با اوصافی نیكو می‌ستاید. علی بن فاضل در آنجا با عالمی دینی به نام سید شمس‌الدین محمد كه نسبش با پنج واسطه به امام زمان می‌رسد و نایب اوست، آشنا می‌شود و از محضر درس او استفاده می‌كند.
سید شمس‌الدین خودش با امام زمان ارتباط مستقیم ندارد، اما هر صبح جمعه به محل باشكوهی می‌رود و از آنجا امام را زیارت می‌كند و پس از آن كه دو ركعت نماز می‌گزارد، در آنجا ورقه‌هایی می‌یابد كه مسائل و احكام مورد نیاز مردم روی آن نوشته شده است. علی بن فاضل مسائلی چون حكم نماز جمعه در عصر غیبت، كیفیت نزول و جمع‌آوری قرآن و این كه چرا برخی آیات قرآن با آیات قبل و بعد به ظاهر بی‌تناسب می‌نماید، رؤیت امام در عصر غیبت، زمان و نشانه‌های ظهور آن حضرت را از سید شمس‌الدین می‌پرسد و پاسخ های او را در كتابی به نام الفوائد الشمسیة گرد می‌آورد.
وی تصریح می‌كند كه كتاب را فقط برای شیعیان خالص نوشته است. سید شمس‌الدین به این پرسشِ علی بن فاضل كه من از شیعیان مخلص امام زمانم، پس چرا او را ندیده‌ام، پاسخ می‌دهد كه تو در طول همین سفر بدون این كه متوجه باشی، دوبار امام زمان را دیده‌ای و سپس زمان و مكان دیدارها را برای او بازگو می‌كند و علی بن فاضل نیز آنها را به یاد می‌آورد.
علی بن فاضل سرانجام به امر سید شمس‌الدین با همان كشتی كه آمده بود، بازمی‌گردد و از آنجا برای گزاردن حج، عازم مكه می‌شود و سرانجام به عراق می‌رود و در نجف مجاور می‌شود.
پیش از مجلسی، قاضی نوراللّه شوشتری (متوفی 1019)، به مناسبت ذكر برخی مكانها به جزیره خضراء و همین داستان اشاره كرده و اظهار داشته كه شهید اول این حكایت را از زین‌الدین مذكور روایت كرده و با خط خود نوشته بوده است. قاضی نوراللّه سپس ذكر كرده كه یكی از معاصرانش به نام شمس‌الدین محمد بن اسداللّه شوشتری به خواسته شاه طهماسب صفوی، كتابی در بیان حكمت و مصلحت غیبت تألیف كرده و رساله جزیرة الخضراء را نیز در آن [به فارسی] درج نموده است.[۴] آقا بزرگ تهرانی[۵] احتمال داده است كه این ترجمه فارسی همان ترجمه‌ای باشد كه به نام محقق كركی (متوفی 940) در هند چاپ شده است.[۶]
داستان دیگری را بیاضی [۷] از كمال الدین انباری در 543 نقل كرده كه از برخی جهات شبیه ماجرای جزیره خضر است. خلاصه آن چنین است: انباری در مجلسی حضور داشت كه عون‌الدین یحیی بن هُبَیره، وزیر المقتفی باللّه عباسی، در مذمت مذهب شیعه سخنی گفت.
در این هنگام مردی كه مورد احترام وزیر بود، اجازه خواست درباره شیعیان حكایتی نقل كند كه خود شاهد بوده است. او گفت: من و پدرم به قصد تجارت از باهیه كه شهری بسیار بزرگ بود با كشتی عازم سفر شدیم. آنگاه به جزایر سرسبزی رسیدیم كه ناخدای كشتی نیز تا آن زمان به آنجا نرفته بود و نام آن را نمی‌دانست. مردمان این جزایر بهترین آداب و رسوم اجتماعی را داشتند و در راستی و امانت و دیانت بی‌همتا بودند. راوی داستان كه از چندین شهر در این جزایر دیدن كرده بوده است، حاكمان این شهرها را به ترتیب طاهر، قاسم، ابراهیم و هاشم نام می‌برد و می‌گوید كه همه آنان خود را از فرزندان صاحب‌الامر می‌دانستند.[۸]
جزیرة الخضراء و مثلث برمودا
در سالهای اخیر، مؤلفی عراقی به نام ناجی نجار كتابی درباره جزیره خضراء نوشت و آن را با مثلث برمودا تطبیق داد. علی‌اكبر مهدی‌پور این كتاب را با عنوان جزیره خضراء و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا، همراه با افزوده‌هایی به فارسی ترجمه كرد.
جعفر مرتضی عاملی بر این كتاب نقد نوشته و علاوه بر این كه سند و محتوای روایت را نقد كرده، تطبیق جزیره خضراء را بر مثلث برمودا ناروا دانسته است.[۹] كتاب دیگری كه سند و محتوای داستان جزیره خضراء را با تفصیل بیشتر نقد كرده و اشكالات این حكایت را نمایانده و به نقد نظریه انطباق جزیره خضراء بر مثلث برمودا پرداخته، كتابی است در بررسی دیدگاه های محمدتقی شوشتری، جعفر مرتضی عاملی، ابراهیم امینی و دیگران كه ابوالفضل طریقه‌دار با عنوان جزیره خضرا: افسانه یا واقعیت؟ تدوین و درباره آن تحقیق كرده است.[۱۰]
جزیره خضراء واقعیت یا خیال
شیخ جعفر كاشف‌الغطاء[۱۱] این داستان را از ساخته‌های داستان‌سرایان معرفی می‌كند كه برخی از اخباری ها آن را از كتابهای مهجور و ساختگی نقل كرده‌اند. او مضمون و مفاد داستان را مخالف اصول پذیرفته شده شیعه و گفتار عالمان دانسته است.[۱۲] برخی از معاصران مانند آقا بزرگ تهرانی،[۱۳] سید محمدعلی قاضی طباطبائی،[۱۴] محمدتقی تستری[۱۵] و سید محمد صدر[۱۶] نیز به نقد سند و محتوای این داستان پرداخته‌اند.
علی‌اكبر غفاری[۱۷] اصل حكایت جزیره خضراء را مربوط به یكی از فرزندان‌اسماعیل، پسر امام صادق علیه‌السلام می‌داند كه با امام زمان هم لقب و دوازدهمین نسل از علی علیه‌السلام بود.[۱۸] به نظر می‌رسد عراقیانی كه از آن سرزمین دیدن كرده‌اند، به سبب تشابه نام و كنیه و لقب او با حضرت مهدی علیه السلام، تصور می‌كردند او همان مهدی است كه نامش در روایات آمده و حاكمان آن جزایر فرزندان او هستند.
پانویس
- ↑ درباره شرح حال او رجوع کنید به حر عاملی، ص217ـ218.
- ↑ ج5، ص106.
- ↑ ج52، ص159ـ174.
- ↑ ج1، ص78ـ79.
- ↑ ج5، ص106.
- ↑ رجوع کنید به همان، ج1، ص109، ج4، ص93ـ94.
- ↑ ج2، ص264ـ266.
- ↑ برای مشروح این داستان رجوع کنید به نوری، ص213ـ220.
- ↑ برای توضیح بیشتر رجوع کنید به عاملی، ص221ـ236.
- ↑ برای تفصیل نقد نظریه انطباق جزیره خضراء بر مثلث برمودا در این كتاب رجوع کنید به طریقه‌دار، ص47ـ109، 163ـ174.
- ↑ ص69.
- ↑ همان، ص70.
- ↑ ج5، ص105.
- ↑ جزایری، ج2، ص69، تعلیقه قاضی طباطبائی.
- ↑ ص146ـ152.
- ↑ ص76ـ88.
- ↑ ص114.
- ↑ نیز رجوع کنید به حسن‌زاده آملی، ج2، نكته990.
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، "مدخل جزیرة الخضراء" از علی‌اكبر ذاكری.
