مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

فريضه

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۲ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۰۷:۴۳ توسط Zamani (بحث | مشارکت‌ها) (خلاصه سازی)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

آنچه وجوبش با قرآن كريم ثابت شده باشد/ مطلق واجب/ سهام تعيين شده ارث.

لغت فریضه

فرض در اصل معنایش به معنى بریدن شى‏ء محكم و تأثير در آن است.[۱] و به همين جهت در معناى" وجوب" استعمال مى‌‏شود، براى اينكه انجام دادنش واجب و امتثال‏ امرش قطعى و معين و بدون تردید است.[۲]

فریضه در قرآن

فریضه در قرآن در مورد مهریه از آن جهت که چیز معین شده است به کار رفته است مانند: «ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً[۳]؛ماداميكه به آن زنان دست نزده‏‌ايد يا مهريه‏‌اى معيّن نكرده‌‏ايد.» و «لا جُناحَ عَلَيْكُمْ فِيما تَراضَيْتُمْ بِهِ مِنْ بَعْدِ الْفَرِيضَةِ[۴]؛

در مورد برخی از واجبات نیز از ماده فرض استفاده شده مانند: «إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساكِينِ وَ ...فَرِيضَةً مِنَ اللَّه[۵]؛ زکات ويژه نيازمندان و تهيدستان و ... است؛ [اين احكام‏] فريضه ‏اى از سوى خداست» و «الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ ...[۶]؛ حج در ماه‏هاى معين و معلومى است؛ پس كسى كه در اين ماه‏ها حج را [با احرام بستن و تلبيه‏] بر خود واجب كرد...»

منظور از فریضه در فقه

عنوان فريضه در فقه اطلاقهاى متعدد دارد و بيشتر بر احكام واجبى اطلاق مى‌گردد كه وجوب آنها از قرآن كريم استفاده مى‌شود و نه سنّت( سنت)، مانند نماز، روزه، زكات و حج.

مقابل آن احكامى است كه وجوب يا استحباب آنها مستفاد از سنّت است، از قبيل غسل، كفن و دفن ميّت. از اين رو، در روايتى تصريح شده كه غسل ميّت سنت است و نه فريضه. مقصود از سنّت اين است كه وجوب آن برگرفته از سنّت پيامبر صلّى اللّه‌ عليه و آله است و قرآن كريم با صراحت متعرض حكم آن نشده است.[۷]

اطلاق فريضه بر مطلق واجب؛ خواه وجوبش با قرآن ثابت شده باشد يا با سنّت نيز شايع است.[۸]

برخى گفته‌اند: در روايات، فريضه گاهى بر آنچه رجحانش با قرآن ثابت؛ اعم از واجب و مستحب نيز اطلاق شده است.[۹]

اطلاق ديگر فريضه، سهام تعيين شده در ارث است. اين اطلاق در آيات مربوط به ارث با تعبير «فَريضَةً مِنَ اللّه‌ِ»[۱۰] صورت گرفته است.[۱۱] از اين رو، بسيارى از فقها عنوان باب يا كتاب ارث را «كتاب الفرائض» و يا «كتاب الفرائض و المواريث» قرار داده‌اند.[۱۲][۱۳]

پانویس

  1. راغب، مفردات ألفاظ القرآن، ص630
  2. تفسير الميزان، ج‏4، ص199
  3. سوره بقره، آیه 236.
  4. سوره نساء، آیه 24.
  5. ‏سوره توبه، آیه 60
  6. سوره بقره، آیه 197.
  7. حبل المتين/ 93 ؛ وسائل الشيعة 2/ 176 و 479 ؛ جواهر الكلام 11/ 332 ـ 333 ؛ مصباح الفقيه 3/ 138
  8. مرآة العقول 1/ 103 ؛ ملاذ الاخيار 7/ 465
  9. مرآة العقول 12/ 284
  10. نساء/ 11
  11. مفتاح الكرامة 17/ 4
  12. من لايحضره الفقيه 4/ 254 ؛ المقنعة/ 679 ؛ غنية النزوع/ 309 ؛ المبسوط 4/ 67 ؛ قواعد الاحكام 3/ 339
  13. فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۸۱.

منابع

  • مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
  • طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،‌ موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
  • راغب اصفهانى، حسين بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، بيروت، دار القلم، چاپ اول، 1412 ق.