عذاب قبر

عذاب قبر یکی از مسائلی است که در روایات در حد تواتر به آن پرداخته شده است. از برخی روایات و یا سخنان عالمان مسلمان چنین برمی آید که قبر همان برزخ است و فشار یا عذاب بر حقیقت شخص وارد می شود اما او آن عذاب را به صورت فشار قبر می بیند نه اینکه در واقع قبر او را تحت فشار قرار دهد. چیزی شبیه مشاهدات انسان در خواب.

قطعی بودن مسئله عذاب قبر

مرحوم شيخ مفيد فرموده: اثبات عذاب قبر از طريق آيات و اخبار است نه عقل، اخبار از طريق عامه (اهل سنت) و شيعه درباره عذاب و فشار قبر در حد تواتر است.

چند نمونه از روایات مربوط به قبر:

• 1. پيامبر گرامي اسلام‌ صلي الله عليه و آله فرمود: "القبر روضة من رياض الجنّة اوْ حفرة من حفر النيران" قبر باغي است از باغ‌هاي بهشت، يا گودالي است از گودال‌هاي جهنم و كان ‌صلي الله عليه و آله يقول في آخر صلواته: "اعوذ بك من عذاب القبر." حضرت در آخر نمازش به خداوند عرض كرد: خدايا پناه مي‌برم به تو از عذاب قبر.

از برخی دیگر از ائمه علیهم السلام احادیثی با همین عبارت در مورد قبر آمده است.

• 2. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در آخر نمازهایش به خداوند عرض می نمود: "اعوذ بك من عذاب القبر.": خدايا پناه مي‌برم به تو از عذاب قبر.

• 3. امام صادق علیه السلام فرمودند: افراد کمی از فشار قبر نجات پیدا می­کنند.

• 4. در حديثي ديگر از پيامبر گرامي ‌صلي الله عليه و آله نقل شده است كه حضرت فرمود: "ضَغْطَةُ الْقَبْرِ لِلْمُؤْمِنِ كَفَّارَةٌ لِمَا كَانَ مِنْهُ مِنْ تَضْيِيعِ النِّعَمِ."؛ فشار قبر برای مومن کفاره ضایع نمودن نعمت‌هاي الهي است.

معنای قبر و عذاب قبر

آيا مقصود از قبر همان قبر خاكي و متعارف است يا منظور چيز ديگري است؟ امام صادق عليه السلام فرمود: "البرزخ: القبر،...‌". عالم برزخ، قبر است؛ ايشان در روايت ديگر فرمودند: "القبر منذحين موته الي يوم القيامة" مقصود از قبر برزخ انسان است كه از لحظه ‌ي مرگ تا روز رستاخيز است.

از اين روايت و از رواياتي كه درباره‌ ي عذاب الهي قبر وارد شده است، استفاده مي‌گردد كه منظور از قبر عالم برزخ است، نه اين "قبر خاكي".

آيت اللّه سبحاني مي‌فرمايد: واقعيت قبر همان برزخ است.

علامه حسن زاده آملی در مورد مشاهدات انسان پس از مرگ می فرمایند: «آن فشار و احوال ديگر بر حقيقت شخص وارد است كه ادراكات اوست ولى در تمثل خود آنهمه را در قبرش مى بيند يعنى آنچه را مى بيند همه را در عالم قبرش مى نگرد.

اما قبر او يعنى قبر مربوط به شخص او كه متمثل در صقع‌ نفس او است كه در وعاء ادراك او است كه اگر چنانكه زنده اى را با او در قبرش بگذارند اين زنده هيچيك از آن احوال را نه مى بيند و نه مى شنود زيرا اين قبر ظرف عذاب يا ثواب مرده نيست بلكه ظرف ثواب و عقاب را در قبر خودش مى بيند.

و يا اگر مؤمن و كافرى هر دو را در يك قبر بگذارند براى آن قبرش روضة من رياض الجنة است و براى اين قبرش حفرة من حفر النار است چون قبر هر يك جدا است اگر چه هر دو در يك قبرند»

برخی از خواب برای درک عذاب قبر و عذاب برزخی کمک گرفته اند. با این توضیح که روح انسان پس از مرگ و انقطاع از بدن مادى، خود را با بدن برزخى و قالب مثالى مى‌يابد و مى‌بيند. و این را به کمک خواب می تواند درک تمود چرا كه هنگام خواب كه تعلق روح به بدن مادى تا اندازه‌اى كم مى‌شود و از حدود مادى تا اندازه‌اى آزاد مى‌گردد، روح خود را با يك نوع تن مثالى - با بدنى شبيه بدن مادى و دنيوى - مى‌بيند و در حالى كه بدن مادى ما در رختخواب افتاده و در حال آرامش است، خود را با بدنى مشابه با اين بدن يافته و سيرها و حركت‌ها و فهم‌ها و ديدنى‌ها و شنيدنى‌ها و خوردنى‌ها و خواستن‌ها با آن داريم.

فشار قبر

از روايات يك نوع عذاب جداگانه‌اى بدست مى آيد كه همان فشار قبر است و برخى روايات اين عذاب را عام مى دانند شامل حال مؤمنان. رسول خدا صلى الله عليه و آله پس از خاكسپارى جنازه ى سعد بن معاذ صحابى فرمود: هيچ مؤمنى نيست كه فشار قبر نداشته باشد. اگر كسى از فشار قبر رهايى مى يافت سعد بن معاذ از آن جمله مى بود.

از امام صادق عليه السلام سوال شد: آيا كسى از فشار قبر رهايى مى يابد؟ فرمود: از آن به خدا پناه مى برم! چه بسيار اندك اند كسانى كه از عذاب قبر نجات يابند.

اما در عین حال به تصريح برخى از روايات برخى از افراد از عذاب قبر معاف شده اند و نيز برخى از كارهاى خوب و مرگ در برخى از ساعات موجب كاهش و يا آمرزش فشار قبر مى شود.

رقيّه دختر گرامى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از كسانى است كه خود رسول خدا صلى الله عليه و آله برايش طلب بخشش از عذاب قبر فرمود و خداوند هم او را رهايى بخشيد.

فاطمه بنت اسد مادر امام على عليه السلام با دعاى پيامبر صلى الله عليه و آله و تدفين در پيراهن مبارك او شامل آمرزش عذاب قبر شد.

همچنین در برخی روایات راههای برای خلاصي از عذاب قبر بیان شده است. همانند:

• كسانى كه چهل نفر يا بيشتر به خوبى او شهادت دهند و از خداوند براى او طلب مغفرت كنند.
• كسانى در ركوع نمازشان كامل و تمام باشد.
• خواندن سوره نساء در هر شب جمعه، مداومت بر خواندن سوره زخرف، نماز شب، دفن شدن در سرزمين نجف اشرف و...
• کسانی که برایشان نماز وحشت بخوانند.‌
• و هر كس چهار‌ ‌مرتبه حج به جا آورد عذاب قبر از او ‌برداشته مي‌شود.

و نیز در روایت آمده است کسی که ما بین ظهر روز پنجشنبه و ظهر روز جمعه از دنیا برود خداوند او را از فشار قبر پناه دهد.

این روایات نیز نشان می دهد که بعضي از افراد فشار قبر‌ ‌ندارند.

عواملی که موجب عذاب قبر می شود

‌* 1. امام علی علیه السلام می فرمایند: عذاب قبر از سه چیز است : سخن چینی و مراعات نكردن طهارت و نجاست و پرهيز نكردن از ترشحات بول‌‌ و کناره گیری از همسر.

• 2. در كتاب ثواب الاعمال آمده است كه يكي‌ ‌از علماي بني‌اسرائيل از ‌دنيا رفت و فشار قبر بر او وارد شد؛ چرا كه او يك بار نماز‌ ‌را (عمداً) بي‌وضو خوانده بود و از ‌كنار مظلومي گذشته بود و او را ياري نكرده‌ ‌بود.

• 3. ضايع نمودن نعمت‌هاي الهي: پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمودند: فشار قبر براي مؤمن، ‌كفاره تباه نمودن نعمت‌ها از‌ ‌ناحيه‌ي اوست.

• 4. غیبت نمودن.

منابع

• اندیشه قم، بازیابی: 22 دی ماه 1392.
• کاشفی،محمد رضا؛ فشار قبر، مکاتبه و اندیشه، پاییز 1390 - شماره 40
• حسن زاده آملی، حسن، نصوص الحكم بر فصوص الحكم