افق اعلی
واژه ترکیبی «افق اعلی» یک بار در آیه 7 سوره نجم/53 و «افق مبین» که در نظر بسیاری از مفسران تعبیر دیگری از افق اعلی است.[۱] نیز یک بار در آیه 23 سوره تکویر/81 بکار رفته است.
معنای افق اعلی
«افق» به معنای کرانه، ناحیه و نهایت آنچه از اطراف چیزی پیدا باشد و «أعلی» به معنای برتر و «مبین» به معنای روشن و آشکار آمده است، بنابراین افق اعلی به معنای ناحیه برتر و افق مبین به معنای ناحیه آشکار است.[۲]
قرآن کریم به دریافت وحی الهی به وسیله رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که او یا جبرئیل علیه السلام در افق اعلی قرار داشت، اشاره می‌کند: «وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَىٰ» (سوره نجم/53،7) و در جای دیگر با تأکید بیان می‌دارد که رسول خدا صلی الله علیه و آله جبرئیل را در افق مبین دید: «وَلَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ» (سوره تکویر/81،23) برتر بودن این افق نسبت به سایر آفاق، به واسطه خصوصیاتی است که با عالم ملائکه مناسب است.[۳]
تفاوت افق اعلی و افق مبین
شاید بتوان بین این دو افق چنین فرق گذاشت که افق مبین ناظر به مرتبه مثالی جبرئیل علیه السلام و افق اعلی مربوط به نشئه عقلانی وی است، چنان که عالم مثال، عالم صور و مقادیر و از این رو افق مبین و ناحیه آشکار و عالم عقل عالم مجردات محضه است، از این رو نسبت به عالم مثال، افق اعلی و ناحیه برتر به شمار می‌آید. بررسی مجموعه آیات قبل و بعد دو آیه یاد شده و همچنین آیات هم محتوای اینها در قرآن کریم (آنجا که با اثبات حقانیت وحی و رسالت و عصمت رسول گرامی، اتهامات وارده از سوی کافران از قبیل سحر، کهانت، شعر و فراگیری قرآن از انسان دیگر... رد می‌شود) بیان کننده این است که مراد از افق اعلی و مبین مرتبه، مقام یا نشئه‌ای ماورای ماده است زیرا در سوره نجم خداوند سبحان پس از سوگند بر نفی گمراهی و خودمحوری رسول خاتم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: آنچه او آورده چیزی جز وحی که از معلم خود آموخته، نیست. (سوره نجم/53،15)
آنگاه در آیات 10 و 11 می‌فرماید: پس به بنده‌اش آنچه را باید وحی کند، وحی فرمود. دل [محمّد صلی الله علیه و آله] آنچه را دید دروغ نگفت و در آیات 13 و 14 می‌فرماید: و قطعاً بار دیگری هم او را دیده است، نزدیک سدرة‌المنتهی؛ همچنین در سوره تکویر پس از چند سوگند می‌فرماید: قرآن سخن فرشته بزرگواری است نیرومند [که] پیش خداوندِ عرش دارای منزلت است (سوره تکویر/81، 15 و 20) و در آیه 24 همین سوره سخن از ارتباط رسول خدا صلی الله علیه و آله با عالم غیب است، بنابراین محتوای آیات قبل و بعدِ دو آیه مورد بحث و مسائلی همچون: وحی، معلم وحی (خداوند سبحان یا جبرئیل)، قلب رسول خدا صلی الله علیه و آله و رؤیت قلبی او، سدرة‌المنتهی، عرش الهی مفاهیمی است که تنها با معنویات و مجردّات مناسب بوده و از آن دیدگاه قابل بررسی است، بر این اساس افق اعلی و مبین باید طبق قاعده و همسو با سیاق آیات، دارای مفهومی همسنخ مفاهیم یاد شده باشد چنان که تفسیر «افق مبین» از زبان امام صادق علیه السلام به صحرایی در آستان عرش الهی،[۴] مؤیّد این مطلب است.
تفسیر ابن عباس از افق مبین
ابن عباس در نقلی افق مبین را به «سدرة‌المنتهی» و در نقل دیگر به «آسمان هفتم» معنا کرده است.[۵] در تفسیری دیگر افق اعلی به «نهایت مقام روح» و افق مبین به «نهایت مقام قلب» تعبیر شده است.[۶] برخی نیز «افق اعلی و مبین» را به نهایت مرتبه ممکن شناخت، معنا کرده‌اند.[۷]
برخی از مفسران افق مبین و اعلی را به معنای جایگاه برآمدن خورشید، ناحیه برتر مشرق جایی که از آن روز پدیدار شود و مانند آنها دانسته‌اند و از ابن عباس نقل کرده‌اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله جبرئیل علیه السلام را در «اجیاد» (مکانی در نزدیکی کوه صفا) و «حرا» دید، در حالی که همه مشرق و مغرب را پوشانیده بود.[۸] این مکانها می‌تواند مظاهری مادی برای حقیقت مجرد افق مبین باشد یا پیامبر صلی الله علیه و آله در این مکانها حضور داشته که جبرئیل علیه السلام برای وی متمثل شده است.
پانویس
- ↑ مجمع‌البیان، ج10، ص677-678؛ التفسیرالکبیر، ج28، ص285؛ المیزان، ج20، ص219.
- ↑ مفردات، ص79، مقاییس اللغه؛ ج1، ص114؛ لغت‌نامه، ج2، ص2645، «افق»؛ ج12، ص17762، «مبین».
- ↑ المیزان، ج20، ص219.
- ↑ الخصال، ص582.
- ↑ الدرالمنثور، ج8، ص434.
- ↑ تفسیرابن عربی، ج2، ص 553، 773.
- ↑ الفرقان، ج30، ص174.
- ↑ کشف‌الاسرار، ج10، ص398؛ روض‌الجنان، ج20، ص166.
منبع
- محمدهادى ذبيح‌زاده، اعداد، دايرة المعارف قرآن کریم، ج4،مرکز فرهنگ و معارف قرآن.
