ابن ابی الثلج (محمد بن احمد)
ابوبكر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعيل(238-322ق)، مشهور به كاتب بغدادي از علمای قرن سوم و چهارم هجری است. از جمله شاگردان وی می توان به قاضى ابوالفرج معافى بن زكريا اشاره کرد.
| |
| نام کامل | ابوبكر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعيل |
| زادروز | 238 قمری |
| وفات | 322 قمری |
|
| |
| اساتید |
محمد بن عبدالله، ابوزيد عمر ابن شبة، قاسم بن محمد مروزي و ابوعبدالله جعفر بن محمد حسنى |
| شاگردان |
قاضى ابوالفرج معافى بن زكريا، ابوالحسن دارقطنى، ابوحفص بن شاهين، ابوبكر دوري و ابوالمفضل شيبانى |
| آثار |
تاريخ الائمة، مانزل من القرآن فى اميرالمؤمنين علیه السلام، البشري والزلفى فى فضائل الشيعة، اخبار النساء الممدوحات |
ولادت
ابوبكر محمد بن احمد بن محمد بن عبدالله بن اسماعيل، كاتب بغدادي در سال 238 قمری به دنیا آمد. نوادة ابن ابى الثلج محمد بن عبدالله است و سبب اشتهار وي به كاتب معلوم نيست.
مذهب
او بر مذهب اماميه بود. ابن نديم او را «خاصى عامى» معرفى كرده و افزوده است كه تشيع او بر تسنن غالب است. در عين حال او را در شمار فقهاي اصحاب حديث (از اهل سنت) دانسته است.
در جاي ديگر وي را پيرو مكتب فقهى محمد بن جرير طبري و از اصحاب او شمرده است، اما طوسى به صراحت و نجاشى تلويحاً او را امامى دانسته‌اند. كتاب تاريخ الائمة وي نيز دلالت تام بر اين معنى دارد. به هر حال با توجه به مشايخ و آثار ابن ابى الثلج، وي در معارف اهل سنت و تشيع هر دو مطلع بود و در عين اعتقاد به مبانى تشيع و تأليف آثاري در اثبات اين مذهب به حديث و فقه اخباري اهل سنت نيز علاقه‌مند بود و در اين باب به تحصيل و تأليف پرداخت.
اين مسأله با عنايت به وضع شيعه در بغداد آن روزگار كاملاً موجه است. با توجه بدانچه گفته شد، ابن ابى الثلج را مى‌توان از پيشگامان مكتب شيعى اخباري بغداد به شمار آورد. وي در نوجوانى روزگار امامت هادي علیه السلام (220-254ق/835 - 868م) و امام حسن عسکری علیه السلام (254-260ق/ 868 -874م) را درك كرده است. ابن ابى الثلج كثير الحديث بوده و شاگردش يوسف قوّاس و نيز نجاشى او را توثيق كرده‌اند.
اساتید
از ميان مشايخ وي مى‌توان از نيايش، محمد بن عبدالله، ابوزيد عمر ابن شبة، قاسم بن محمد مروزي و ابوعبدالله جعفر بن محمد حسنى نام برد. وي از محمد بن همام اسكافى نيز بهره‌هايى گرفته است.
شاگردان
راويان و شاگردان بنام وي اينانند: قاضى ابوالفرج معافى بن زكريا، ابوالحسن دارقطنى، ابوحفص بن شاهين، ابوبكر دوري و ابوالمفضل شيبانى.
تالیفات
نجاشى كتابى به نام تاريخ الائمة به وي نسبت مى‌دهد. اين كتاب در مجموعه‌اي با عنوان مجموعه نفيسه در قم، 1396 ق به چاپ رسيده است، سند روايت آن در اجازات به تصريح آيت‌الله مرعشى در مقدمة همين مجموعه سندي متصل است. اين آثار نيز منسوب به اوست:
- مانزل من القرآن فى اميرالمؤمنين علیه السلام يا التنزيل فى اميرالمؤمنين علیه السلام.
- البشري والزلفى فى فضائل الشيعة يا البشري والزلفى و صفة الشيعة و فضلهم.
- اخبار النساء الممدوحات.
- اخبار فاطمة والحسن والحسين.
- من قال بالتفضيل من الصحابة و غيرهم.
- اسماء اميرالمؤمنين علیه السلام فى كتاب‌الله.
- السنن والاداب على مذاهب العامّة
- فضائل الصحابة
- الاختيار من
- تفسير.
وفات
تاريخ وفات ابن ابى الثلج را 322 قمری یا 32 قمری دانسته‌اند.
منابع
- دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج2، مدخل "ابن ابی الثلج" از احمد پاكتچى.]
