حزب (از تقسیمات قرآن)
معنای حزب در لغت
حزب را در لغت به معناى «طايفه، دسته و گروه» دانسته‌اند: «حزب مرد، يعنى اصحابش ... و نيز حزب به معناى طايفه است.»[۱] همچنين در معناى لغوى حزب آورده‌اند: «بهره و نصيب»[۲] «گفته مى‌شود: حزب ام را از مال به من بده، يعنى بهره و نصيب‌ام را.»[۳]
حزب در اصطلاح علوم قرآنى
حزب در اصطلاح علوم قرآنى به بخش معينى از قرآن اطلاق مى شود كه مقدار آن مانند جزء هميشه يكسان نبوده است. در برخى تقسيم بندى ها، كل قرآن را به حزب‌هاى معين، و در برخى، هر جزء را به حزب‌هايى تقسيم كرده اند. از كتب اهل سنت به دست مى آيد كه يكى از متداول‌ترين تقسيمات، تقسيم هفت تايى بوده است؛ چنانچه سخاوى آورده است: «به اصحاب رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) گفتيم: برايمان روايت كرده اند كه پيامبر (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) حزبى از قرآن به ذهنش خطور كرد. شما چگونه قرآن را حزب بندى مى كنيد؟ گفتند: ما قرآن را به 3 سوره، 5 سوره، 7 سوره، 9 سوره، 11 سوره، 13 سوره و حزب مفصل كه از ق تا آخر قرآن است، حزب‌بندى مى‌كنيم.»[۴] در اين تقسيم بندى اگر سوره فاتحه را جزء اين تقسيم ندانيم و اگر ترتيب سور را با ترتيب فعلى يكى بدانيم [۵] احزاب هفتگانه چنين تقسيم بندى مى‌شود:
- حزب يكم: بقره، آل عمران، نساء
- حزب دوم: مائده، انعام، اعراف، انفال، برائت
- حزب سوم: يونس، هود، يوسف، رعد، ابراهيم، حجر، نحل
- حزب چهارم: اسراء، كهف، مريم، طه، انبياء، حج، مؤمنون، نور، فرقان
- حزب پنجم: شعراء، نمل، قصص، عنكبوت، روم، لقمان، سجده، احزاب، سبأ، فاطر، يس
- حزب ششم: صافات، ص، زمر، غافر، فصلت، شورى، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف، محمد، فتح، حجرات
- حزب هفتم: ق تا آخر (حزب مفصّل).
اشاره به حزب در روایات
مالك بن انس در موطأ آورده است:«... عمر بن خطاب گفت: هر كس در شب حزبش را از دست داد، اگر آن را از هنگام زوال خورشيد تا نماز ظهر بخواند، گويا آن حزب را از دست نداده است.» [۶] در سنن ابى داود، مطلب پيش به اين شكل آمده است: «... شنيدم عمر بن خطاب مى گويد: رسول خدا (صلى اللّه عليه [و آله] و سلّم) فرمود: هر كس بدون اين كه حزبش را يا مقدارى از آن را خوانده باشد بخوابد و آن را بين نماز صبح و نماز ظهر بخواند، به نام او ثبت خواهد شد و گويى كه آن را در شب خوانده است.»[۷]
پی نوشت
- ↑ مختار الصحاح، ص 129: «حزب الرجل: أصحابه ... و الحزب أيضا الطائفة»
- ↑ تهذيب اللغة، ج 4، ص 217؛ لسان العرب، ج 3، ص 148؛ المعجم الوسيط، ص 170؛ المصباح المنير، ص 133.
- ↑ لسان العرب، ج 3، ص 148: «النصيب. يقال أعطنى حزبى من المال أى حظّى و نصيبى»
- ↑ جمال القراء، ج 1، ص 314: «فقلنا لاصحاب رسول اللّه (صلى اللّه عليه [و آله] و سلم) انه قد حدثنا طرأ عليه حزبه من القرآن فكيف تحزّبون القرآن؟ فقالوا: نحزّبه ثلاث سور و خمس سور و سبع سور و تسع سور و احدى عشرة سورة و ثلاث عشرة سورة و حزب المفصل فيما بين قاف و أسفل.»
- ↑ البته بعيد نيست چنين هم بوده باشد و از اين‌رو، اين حديث، تأييدى است بر اين كه سوره‌ها در زمان رسول اكرم (صلى اللّه عليه و آله) ترتيب خاصى داشته اند و به احتمال قوى، ترتيب ايشان همين ترتيب فعلى بوده است. علاوه بر اين، تأييدى است براين كه قرآن كريم در زمان رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) به صورت يك مجموعه بوده است و نه اوراق پراكنده.
- ↑ الموطأ، ج 1، ص 200: «حدثنى يحيى عن مالك، عن داود بن الحصين، عن الاعرج، عن عبد الرّحمن بن عبد القارى؛ انّ عمر بن الخطاب قال: من فاته حزبه من الليل، فقرأه حين تزول الشمس إلى صلاة الظهر، فإنّه لم يفته، أو كأنّه أدركه.»
- ↑ سنن ابى داود، جزء 2، ص 34: «... سمعت عمر بن الخطاب يقول: قال رسول اللّه صلى اللّه عليه [و آله] و سلم: من نام عن حزبه أو عن شى‌ء منه فقرأه ما بين صلاة الفجر و صلاة الظّهر كتب له كأنّما قرأه من الليل.»
منابع
تقسيمات قرآنى و سور مكى و مدنى, حميد رضا مستفيد؛ كريم دولتى, ناشر: وزارت ارشاد مكان چاپ: تهران, سال چاپ: 1384
