امانت‌داری

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

از خصلت‌های بسیار زیبا و پسندیده، امانت‌داری و بازگرداندن به موقع و همراه با حفظ سلامت امانت است. معمولاً انسان در زندگی به انسان‌های امین نیازمند می‌شود تا مال وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آن‌ها به امانت بسپارد. امانت‌گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، مراعات اعتماد آن‌ها و احترام به احساسات پاك انسانی است. 

امانت‌داری در اسلام

همه ادیان مقدس الهی، خصوصاً اسلام در تقویت این صفت نیك توصیه‌‌های فراوان كرده‌اند. قرآن مجید می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها 

همانا خداوند به شما فرمان می‌دهد كه امانت‌ها را به اهل آن بدهید».

حضرت امام صادق علیه‌السلام فرمود: «ان الله عزوجل لم یبعث نبیاً الا بصدق الحدیث و اداء الامانه الی البر والفاجر؛ خداوند هیچ پیامبری را بر نیانگیخته، جز به راستگویی و ادای امانت به نیكوكار و بدكار».

حضرت امام باقر علیه‌السلام فرمود: «ثلاث لم یجعل الله عزوجل لاحد فیهن رخصه: اداء الامانه الی البر و الفاجر...؛ خداوند اجازه ترك سه چیز را به هیچ كس نداده: یكی رد امانت (به صاحبش) می‌باشد چه نیكوكار باشد چه بدكار...».

پیامبر اسلام، قبل و بعد از بعثت به «محمد امین» معروف بود و مردم اشیای گرانبهای خود را نزد آن حضرت به امانت می‌سپردند. حتی در شب هجرت (لیله المبیت) كه رسول خدا مخفیانه از مكه خارج شد، امانت‌های مردم را كه اغلب از كفار بودند، نزد «ام‌ایمن» نهاد و به امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود كه در موقع مناسب به صاحبانش برگرداند. 

امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود: سوگند می‌خورم كه لحظه‌ای قبل از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار از او شنیدم كه فرمود: «یا اباالحسن اد الامانه الی البر و الفاجر فیما قل و جل حتی فی الخیط والمخیط؛ ای علی! امانت را به نیكوكار و بد كار پس بده، كم باشد یا زیاد حتی نخ و سوزن».

همچنین آن حضرت در یكی از وصیت‌هایش فرمود: «ادّوا الامانات ولو الی قتله الانبیاء؛ امانت‌ها را رد كنید، گرچه به قاتلان پیامبران باشد».

مطالبی كه بیان شد، اهمیت بسیار زیاد امانت‌داری را می‌رساند كه ضامن قوام و بقای روابط اجتماعی بر پایه اعتماد عمومی است.

ابوحمزه ثمالی می‌گوید: از امام سجاد علیه‌السلام شنیدم كه به شیعیان می‌فرمود: بر شما باید به ادای امانت به خدا سوگند اگر قاتل پدرم حسین بن علی علیه‌السلام شمشیری را كه با آن پدرم را به قتل رسانده، نزد من امانت گذارد به او برمی‌گردانم.

امانت‌داری، نشانه مسلمانی

خداوند سبحان در قرآن رعایت امانت را یكی از صفات مؤمنان دانسته و می‌فرماید: «وَالَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ؛ مؤمنان كسانی هستند كه امانت‌ها و پیمان خویش را رعایت می‌كنند».

امیرمؤمنان علیه‌السلام فرمود: «راس الاسلام الامانه؛ سر اسلام، امانت‌داری است» و نیز فرمود: «اذا احب عبدا حبب الیه الامانه؛ وقتی خدا بنده‌ای را دوست بدارد، امانت‌داری را محبوب او می‌گرداند».

امانت‌داری، رحمت اجتماعی

امانت‌داری اگر در جامعه گسترش یابد، سایه رحمت «دیگر دوستی را» بر سر مردم می‌گستراند و پیوند میان افراد اجتماع را محكمتر می‌كند.

پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «لا تزال امتی بخیر مالم یتخاونوا و ادوا الامانه؛ امت من همیشه در خیر و سلامت است تا زمانی كه به یكدیگر خیانت نورزند و ادای امانت كنند».

امام كاظم علیه‌السلام فرمود: «انّ اهل الارض لمرحومون ما تحابّوا ادّوا الامانات و عملوا بالحقّ؛ تا وقتی كه زمینیان به یكدیگر محبت كنند و امانت‌دار باشند و به حق عمل نمایند مورد رحمتند».

امیرمؤمنان علی علیه‌السلام فرمود: «استعمال الامانه یزید فی الرّزق؛ بكارگیری امانت، روزی را زیاد می‌كند».

خیانت در امانت

در اسلام به همان اندازه كه امانت‌داری، شریف و ارجمند است، خیانت در امانت نكوهیده و زشت است و در ردیف گناهان كبیره جا گرفته است.

پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «لیس منا من خان مسلماً فی اهله و ماله؛ آن كه به ناموس و مال مسلمانی خیانت كند، از ما نیست».

امیرمؤمنان علی علیه‌السلام فرمود: «شر الناس من لایعتقد الامانه ولایجتنب الخیانه؛ بدترین مردم كسی است كه به امانت معتقد نباشد و از خیانت پرهیز نكند».

اقسام خیانت

اینك زشتی و حرمت خیانت بیان شد، به اقسام آن اشاره می كنیم:

الف و ب) خیانت به خدا و پیامبر: قرآن مجید می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاتَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ ای مؤمنان! به خدا و پیامبر خیانت نورزید و به امانت‌های خود نیز».

امام باقر علیه‌السلام در تفسیر این آیه شریفه می‌فرماید: «واجبات الهی نزد هر انسانی به امانت سپرده شده است و عمل نكردن بدان، خیانت محسوب می‌شود».

بنابراین، بی‌اعتنایی به قوانین و دستورات شرعی كه مجموعه‌ای از دستورات الهی و سیره و روش پیامبر و ائمه معصومین است به منزله خیانت به آنان محسوب می‌شود كه مؤمن باید از آن اجتناب ورزد.

همچنین كلیه اموال مؤسسات دولتی، جزء دارایی‌های عمومی یا بیت المال است كه در دست كارمندان به امانت سپرده شده است و هر فردی به تنهایی موظف به حفظ و نگهداری و استفاده صحیح و قانونی از آن‌ها است. حیف و میل بیت المال و استفاده شخصی و ناصحیح از آن، خیانت به اموال مسلمانان بوده و گناهی نابخشودنی است و در واقع، خیانت به خود نیز محسوب می شود.

كم‌كاری، گران‌فروشی، كم‌فروشی، حقوق گرفتن و كار نكردن و... همه از موارد خیانت به مردم است.

ج. خیانت به اسرار نظامی، سیاسی: آنان كه در مشاغل نظامی و سیاسی اشتغال دارند، در حقیقت امانتدار مردمند و اسرار تشكیلاتی به طور امانت در اختیارشان قرار گرفته است. آنان باید دقت كافی به خرج دهند و آگاه باشند كه حیات و نابودی یك ملت بسته به حفظ و افشای اسرار سیاسی، نظامی و اقتصادی آن كشور است، گاهی ممكن است افشای یك مسأله سیاسی یا نظامی، بخصوص اسرار جنگ چنان ضربه‌ای به كشور وارد كند كه هرگز جبران نشود.

د. خیانت به ناموس، اموال و اسرار شخصی: ناموس و اسرار مردم همچون اموالشان محترم است و اگر به شكلی در اختیار دیگران قرار گیرد به منزله امانت است كه باید به بهترین صورت از آن نگهداری شود. نگاه‌های هوس آلود به ناموس مردم و دست درازی به آن‌ها خیانت است. همچنین افشای راز مردم، نوعی خیانت به آنهاست.

نیز افشای محتوای پرونده‌ها و نامه‌های مردم، خبر دادن از وضع داخلی افراد. اطلاع و آگاهی از عیوب و نقاط ضعف آنان و برملا كردن آن، خیانت محسوب می‌شود.

پانویس

منابع

علی‌اصغر الهامی نیا، اخلاق اسلامی