آل عمران
محتویات
مفهوم‌شناسی ترکیب آل عمران
آل در لغت همان اهل است و به گفته برخی این واژه مقلوب لفظی اهل می‌باشد[۱] واهل کسانی هستند که نسبی یا دینی یا چیزی همانند آن، آنها را با یکدیگر جمع و مربوط کند [۲] فرق میان آل و اهل این است که واژه آل مخصوص اعلام و معروفین است و به شریف‌تر و با فضیلت‌تر‌ها اضافه می‌شود مثل آل الله و آل النبی.. [۳]
"آل عمران" در اصطلاح به خانواده یا فرزندان یا پیروان عمران گفته می‌شود و عمران نام دو شخص است؛ یکی "عمران بن نصیهر" و او پدر حضرت موسی (ع) و هارون است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است که از نسل سلیمان نبی (ع) و همگی از نسل یهودا فرزند یعقوب هستند، گفته می‌شود این دو عمران 1800 سال باهم فاصله داشته‌اند،[۴].در کتاب مقدس عمران به صورت "عمرام" آمده است.[۵]
آل عمران در قرآن
این واژه فقط یکبار در آیه 33 سومین سوره قرآن آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است: إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید. (سوره آل عمران/3،33)
آل‌عمران چه کسانی‌اند؟
لغویان و مفسران، برای کلمه «آل*» معانی گوناگونی چون خانواده، فرزندان، پیروان و شخص برشمرده‌اند.
مفسران در این که عمران در این آیه نام چه کسی است، بر یک رأی نیستند. برخی او را عمران بن یصهربن قاهث بن لاوی بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم، پدر حضرت موسی علیه السلام و هارون و بعضی عمران بن ماثان پدر مریم می‌دانند که وی از نسل سلیمان بن داوود بن إیشا و همه از نسل یهودا ابن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیمند.
البته عهد عتیق موسی و هارون را پسران عمران بن قهات می‌داند.[۶] گفته شده که بین این دو عمران، 1800 سال فاصله بوده است؛[۷]البته بیشتر مفسران بر این باورند که وی به ادلّه ذیل پدر مریم است:
- در ادامه سوره آل‌عمران سخن از پدر، مادر و فرزند مریم [و نیز زکریا، متکفّل وی]است؛ پس مقصود از عمران در این آیه نیز باید پدر مریم باشد و اگر منظور پدر موسی باشد با آیات این سوره تناسبی ندارد.[۸]
- آیاتِ پس از آیه 33 به چگونگی برگزیدن آل‌عمران پرداخته و تکرار نام عمران در آیات بعد مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم غیر از شخص اول باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.[۹]
- در مواردی از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.[۱۰]
- این آیه با آیه دیگری که درباره مریم و عیسی است، مطابقت شدید دارد: «وَ جَعَلنها وَ ابنَها ءَایَةً لِلعلَمین».[۱۱] (سوره انبیاء/21، 91)
از آن‌جا که مفسران، در معنای آل و مقصود از عمران وحدت نظر ندارند، در معنای آل‌عمران نیز بر یک نظر نیستند و احتمال داده‌اند که منظور یکی از این‌ها باشد:
- عیسی و مریم که این قول مشهور است؛[۱۲]
- موسی و هارون
- مؤمنان به عیسی زیرا آل به معنای پیرو نیز آمده است.[۱۳]
- پیامبران و امامان معصومی که از نسل عمران هستند؛[۱۴] زیرا آنان را در آیه، برگزیدگان خداوند دانسته و این وصف در همه خویشان و نزدیکان صادق نیست؛[۱۵]
- شخص عمران، چنان‌که در آیه 248 سوره بقره/2 از شخص موسی و هارون، به آل تعبیر شده است.[۱۶]
- امام علی علیه السلام زیرا نام پدر حضرت در تورات، عمران است.[۱۷]
در تفسیر سنی القرآن العظیم ابن ابی حاتم به نقل از ابن عباس آمده است :
قوله: اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ قال: هم المؤمنون من آل إبراهيم، و آل عمران، و آل ياسين، و آل محمد صلى الله عليه و سلم [۱۸]
بعضى گفته‌اند مراد از آل عمران مريم و عيسى است (عمران پدر مريم است) باين نسب: عمران بن هشم بن امون از فرزندان سليمان بن داود زيرا آل مرد اهل بيت اوست كه منسوب باوست [۱۹]
نسبت آل‌عمران و آل‌ابراهیم
بر اساس مباحث گذشته، چه عمران پدر مریم باشد یا پدر موسی و هارون، در هر صورت جزو آل ابراهیم است؛[۲۰] زیرا آل ابراهیم، چه از طریق اسماعیل و چه از طریق اسحاق، شامل هر دو عمران و همه پیامبران و معصومان پس از ابراهیم نیز می‌شود؛[۲۱] چنان که گروهی از مفسران در تفسیر «ذُرِّیَّةً بَعضُها مِن بَعض» (سوره آل عمران/3، 34) گفته‌اند: همه پیامبران، از ذرّیّه آدم و بعد ذرّیّه نوح سپس ذرّیّه ابراهیم هستند.[۲۲]
برخی نیز گفته‌اند: «ذُرِّیَّةً بَعضُها مِن بَعض» حال یا بدل از آل ابراهیم و آل عمران است؛ یعنی آن دو، یک ذرّیّه هستند که بعضی (آل‌عمران) از بعضی دیگر (آل‌ابراهیم) هستند؛[۲۳] امّا درباره این که چرا از آل‌عمران جداگانه نام برده شده با این که آل‌ابراهیم آن را دربردارد، چند احتمال وجود دارد:
- برای آگاه کردن مخاطب به این که عیسی هم بشری با کرامات بزرگ از ناحیه خداوند است و برای نبوت برگزیده شده تا ادّعای مدعیانِ الوهیّت او را باطل کند.[۲۴]
- برای آگاه کردن مخاطب به شرف و منزلت آل‌عمران است؛ البته ذکر خاص پس از عام، لزوماً به معنای برتری بر دیگران نیست زیرا خاتم انبیا، برترین پیامبران بوده و داخل در آل ابراهیم است.[۲۵]
- چون قرآن، پس از این آیه به تفصیل درباره دو فرد منسوب به عمران یعنی مریم و عیسی سخن گفته، نام آل‌عمران را جداگانه آورده است.[۲۶]
- برای نشان دادن این مطلب که عیسی علیه السلام با وجود اینکه نوه دختری عمران است آل عمران محسوب می شود تا کسی نتواند اشکال کند که ائمه علیهم السلام آل پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت او به حساب نمی آیند.
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ترجمه غلامرضا حسینی، تهران، مرتضوی، 1375، چاپ دوم، ج1، ص 222.و
- ↑ مفردات، همان، ص 219.
- ↑ مفردات، همان، ص 222.
- ↑ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام قرآن از دایره للمعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، 1385، ج 1، ص 128
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان و ناهید، 1377، ج 1، ص 47
- ↑ کتاب مقدّس، خروج، 6:18-22.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج8، ص24.
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ روح‌المعانی، مج3، ج3، ص211.
- ↑ المیزان، ج3، ص167.
- ↑ همان.
- ↑ مجمع‌البیان، ج2، ص735.
- ↑ التفسیر الکبیر، ج8، ص24.
- ↑ مجمع‌البیان، ج2، ص735.
- ↑ مجمع البیان، ج2، ص735.
- ↑ مجمع البیان، ج2، ص734.
- ↑ روض‌الجنان، ج4، ص284.
- ↑ تفسير القرآن العظيم، مكتبة نزار مصطفى الباز، عربستان سعودى،: 1419 ق، چاپ: سوم
- ↑ ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج4، ص: 41
- ↑ الکشّاف، ج1، ص354.
- ↑ الفرقان، ج3و4، ص103.
- ↑ الدر المنثور، ج2، ص180.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص29؛ التفسیرالکبیر، ج8، ص24.
- ↑ روح‌المعانی، مج3، ج3، ص211.
- ↑ بیضاوی، ج2، ص29.
- ↑ الفرقان، ج3 و 4، ص103.
منابع
- آل‌عمران، محمدصادق يوسفى، دانشنامه موضوعی قرآن، تاریخ بازیابی: 6 شهریور 1392.
- علی محمودی، آل عمران،پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، بازیابی: 25 اسفند 1392.
