عمررضا کحاله
عمر رضا کحاله نویسنده، محقق و زندگینامه‌نویس مشهور عرب است. «معجم‌المؤلفین» مهم‌ترین اثر اوست.
زندگینامه
در سال ۱۳۲۳ق./۱۹۰۵ در القیمریه، یکی از محله‌های قدیمی دمشق در خانواده‌ای بازرگان به دنیا آمد. دوره‌های ابتدایی و متوسطه را در مدرسه‌های تجاریه، سلطانیه و عنبر گذارند. بعد از آن مدت یکسال در دانشگاه وطنیه در عالیه از توابع لبنان تحصیل کرد. سپس به دمشق بازگشت و در مدرسه آباءالعازاریین و مدرسه بطریرکیه در دمشق به تحصیل ادامه داد. وی علوم اسلامی و زبان عربی را نزد برخی استادان برجسته دمشق آموخت و مدتی نیز در بعضی مدارس ابتدایی دمشق به تدریس پرداخت.
عمررضا در ۱۲۹۷، در ۲۲ سالگی و به درخواست عمویش، خیری کحاله به تبعیت از سنت خانوادگی بکار تجارت روی آورد و به اقتضای این حرفه به ممالک مختلف از جمله انگلستان، نیجریه و سیرالئون سفر کرد و مدت یکسال و هفت ماه در شهر فری‌تاون از شهرهای سیرالئون اقامت گزید. وی در این سرزمین‌ها به بررسی خلقیات مردمان این نواحی پرداخت. این مطالعات به درک وی از تحولات اجتماعی این جوامع کمک مؤثری کرد.
کحاله در ۱۹۲۹ به دمشق بازگشت و در آنجا سلسله مقالاتی نگاشت که در روزنامه الفبا به صاحب امتیازی یوسف‌العیسی به چاپ رسید. در همان سال استاد محمدعلی کردعلی، وزیر معارف سوریه و رئیس مجمع‌العلمی العربی از وی برای ایراد سلسله سخنرانی‌هایی دعوت کرد. بعد از آن در کتابخانه ظاهریه مشغول بکار شد. محیط کتابخانه بهترین فرصت و زمینه را برای مطالعات و تحقیقات تاریخی و اجتماعی وی فراهم آورد. در طول ۳۲ سال اشتغالش در این کتابخانه چه در سمت کتابدار و چه مدیر کتابخانه با شمار کثیری از دانشمندان، ادیبان و ناقدان، اعم از شرقی و غربی آشنا شد. این آشنایی در جهت‌دهی به مطالعات وی تأثیر زیادی داشت. عمررضا سپس به مجمع‌العلمی العربی، در دمشق پیوست و در آنجا برای ۴۰ مجلد از مجله این مجمع فهرست‌هایی تهیه کرد.
عمررضا به عضویت شماری از انجمن‌های علمی و ادبی درآمد که اهم آنها عبارتند از: المجلس الاعلی للعلوم والمجلس الاعلی للفنون، و الآداب والعلوم الاجتماعیه (هر دو واقع در دمشق)، المجمع العلمی العراقی، الجمعیه المصریه للدراسات التاریخیه، المجلس الاعلی للشؤون الاسلامیه بمصر، و مجمع البحوث الاسلامیه بالازهر الشریف و جمعیه‌التراث العلمی بحلب در ۱۹۶۶ به پاس مشارکتش در مباحثات علمی از سوی مجلس اعلای علوم در دمشق، در نهمین دوره هفته معلم از او تقدیر به عمل آمد. در ۱۹۸۰ق. به پاس تلاش‌های علمی‌اش در عرصه تحقیق و تألیف به دریافت نشان درجه اول علمی سوریه نایل شد.
عمررضا کحاله در اواخر ۱۴۰۸ق./۱۹۸۷ در دمشق درگذشت و در مقبره باب الصغیر دمشق دفن شد.
آثار و تألیفات
از این نویسنده پرکار و پرآوازه عرب حدود ۷۰ اثر باقی مانده است. معجم‌المؤلفین و مستدرک آن، مهم‌ترین اثر اوست. کحاله در این کتاب شرح حال افرادی را که از قدیمی‌ترین روزگار تا زمان مؤلف، به زبان عربی کتاب نوشته‌اند، آورده است. در این اثر ارزنده که در حکم زندگینامه علمی دانشوران عربی‌نویس به‌شمار می‌آید، تأکید نویسنده بیشتر بر شرح حال نویسندگان کشورهای سوریه، لبنان، فلسطین، مصر و عربستان سعودی بوده است. کتاب با سرگذشت أبان بن تغلب از اصحاب امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام آغاز و با سرگذشت یوهن بورکهارت (مستشرق اروپایی) خاتمه می‌یابد.
این کتاب در ۱۵ جلد در دمشق بین سال‌های ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱ و سپس در بیروت به صورت افست چاپ شده است. تکمله‌ها و ذیل‌هایی بر این کتاب نوشته‌اند از جمله:
- تکمله معجم المؤلفین از محمدخیر رمضان یوسف، وی کسانی که صاحب تألیف به زبان عربی بوده‌اند یا به پژوهش در این حوزه پرداخته‌اند و در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۱۵ق. از دنیا رفته‌اند را معرفی کرده است.
- کشاف معجم المؤلفین لکحاله از فراج عطا سالم در دو قسمت، در قسمت اول وی فهرستی از اعلام و بزرگانی که ذکرشان در معجم‌المؤلفین آمده و در قسمت دوم فهرست کتاب‌هایی را که در معجم‌المؤلفین به آنها اشاره شده، آورده است.
بعضی دیگر از آثار مهم کحاله عبارتند از:
اعلام‌النساء فی عالم العرب والاسلام، معجم‌المصنفی الکتبه العربیه فی‌التاریخ والتراجم والجغرافیا والرحلات، معجم قبائل العرب القدیمه والحدیثه، التاریخ و الجغرافیه فی‌العصور الاسلامیه، الادب العربی فی‌الجاهلیه والاسلام، جغرافیه شبه جزیرة العرب، العالم الاسلامی، افریقیه الغربیه البریطانیه، سیف‌الله خالد بن الولید.
منابع
- دائره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی، مدخل "كحاله، عمررضا" از مرجان کتابی، بازیابی: ۱۶ مرداد ۱۳۹۲.
