ابن قبه
«محمد بن عبدالرحمن بن قِبه رازى»، معروف به «ابن قِبة»، فقیه و متکلم امامی در قرن چهارم هجرى است. او در آغاز معتزلى بود و سپس به مذهب تشیع گرائید و در استدلال کلامى و مناظره علمى، مهارتى بسزا داشت. کتاب «الانصاف» در موضوع امامت از آثار مهم اوست.
| نام کامل | محمد بن قِبه رازى |
| وفات | قرن چهارم هجرى |
| مدفن | شهر ری |
|
| |
| اساتید |
ابوالقاسم کعبى بلخی،... |
| شاگردان |
ابن بُطه قمی، ابوالحسن سوسنجردى،... |
| آثار |
الانصاف، المستثبت فی الامامة، نقض کتاب الاشهاد، الرد علی ابن علی الجبائی، التعریف على الزیدیه، المسألة المفردة فی الامامة،... |
محتویات
زندگی‌نامه
از تاریخ تولد و درگذشت و سیر زندگی «ابوجعفر محمد بن عبدالرحمن بن قبۀ رازی»، اطلاعی در دست نیست، جز آنکه در آغاز معتزلی بود ولی پس از مدتی مستبصر شده و به مذهب امامیه گروید. وى معاصر شیخ کلینى (م، ۳۲۹ ق) و ابوالقاسم بلخى (م، ۳۱۷ ق) بوده است.
ابوالقاسم کعبى بلخی متکلم معروف را از استادان وی و ابن بُطَّۀ قمی را از شاگردان او شمرده‌اند.[۱] همچنین ابوالحسن سوسنجردى از او روایت کرده است.
نجاشی و ابن شهر آشوب، ابن قبه را به عنوان متکلمی قوی دست و نیکو عقیده ستوده‌اند. از مناظره‌ها و مجادله‌هایی که او با متکلمان بزرگ عصر خود داشته چنین برمی‌آید که در زمان خود در علم کلام از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بوده است. در عصر ابن قبه مهم‌ترین مبحث متکلمان امامیه پاسخ دادن به شبهاتی بوده که متکلمان فرق دیگر اسلامی بر نظریۀ امامت شیعۀ اثنی عشری وارد می‌کردند.[۲]
آثار و تألیفات
از جمله آثار ابن قبه، کتاب «الانصاف» در امامت است که از مراجع ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغة بوده و او بخشی از خطبۀ شقشقیه را در آن کتاب دیده است. از این کتاب جز پاره‌ای که در «الشافی» سید مرتضی آمده، چیزی نمانده است.
از ابوالحسین سوسنجردی نقل است که پس از زیارت حضرت رضا (علیه السلام) به دیدار ابوالقاسم بلخی در بلخ رفتم و کتاب «الانصاف» ابن قبه را به او دادم؛ او بر این کتاب نقضی نوشت به نام «المسترشد فی الامامة». به ری بازگشتم و کتاب را به ابن قبه دادم و او بر آن ردّی نوشت به نام «المستثبت فی الامامة» و چون آن را نزد بلخی بردم، آن را با «نقض المستثبت» پاسخ داد، اما وقتی که به ری رسیدم ابن قبه از دنیا رفته بود.[۳]
برخی دیگر از نوشته‌های ابن قبه را در «کمال‌الدین» شیخ صدوق می‌یابیم که حاکی از برخوردهای کلامی وی با دو تن از متکلمان دیگر مذهبهاست که این دو بر اعتقاد امامیه در مورد مسألۀ غیبت دوازدهمین امام (علیه السلام) خرده گرفته‌اند. ابوالحسین علی بن احمد بن بشار یکی از آنهاست که به فرقه‌ای منسوب است به نام «جعفریه خُلّص» و دیگری ابوزید علوی متکلم زیدی است که ابن قبه به نقد آراء او پرداخته است. ابوزید علوی در اثبات مذهب خود و رد مذهب امامیه کتابی پرداخته است به نام «الاشهاد» و ابن قبه بر آن ردی به نام «نقض کتاب الاشهاد» نوشته،[۴] که ابن بابویه صدوق در کتاب یاد شده، از آن نقل کرده است. ابن قبه در این رساله اشکالهای ابوزید را یک به یک آورده و به آنها پاسخ داده است.
افزون بر کتابهای یاد شده، آثار دیگری نیز به نامهای «الرد علی ابن علی الجبائی» و کتاب «التعریف على الزیدیه» و «المسألة المفردة فی الامامة» برای ابن قبه یاد کرده‌اند.[۵]
پانویس
منابع
- بزرگان ری، محسن صادقی، نشر دارالحدیث، ۱۳۸۲.
- "ابن قبه"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- فرهنگ معارف و معاريف، سيد مصطفى حسينى دشتى.
