آل عمران

آل عمران در اصطلاح به خانواده یا فرزندان یا پیروان عمران گفته می‌شود. این واژه یکبار در آیه 33 سومین سوره قرآن آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است. در اینکه منظور از عمران کیست دو احتمال وجود دارد. یکی "عمران بن یصهر" که پدر حضرت موسی (ع) و هارون است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است.

مفهوم‌شناسی ترکیب آل عمران

آل در لغت همان اهل است و به گفته برخی این واژه مقلوب لفظی اهل می‌باشد و اهل کسانی هستند که نسبی یا دینی یا چیزی همانند آن، آنها را با یکدیگر جمع و مربوط کند فرق میان آل و اهل این است که واژه آل مخصوص اعلام و معروفین است و به شریف‌تر و با فضیلت‌تر‌ها اضافه می‌شود مثل آل الله و آل النبی..

با این توضیح "آل عمران" کسانی هستند که از طریق نسب یا دین با عمران پیوند دارند. یعنی یا از خانواده و نسل او هستند یا پیرو دین او.

در کتاب مقدس عمران به صورت "عمرام" آمده است.

آل عمران در قرآن

این واژه فقط یکبار در آیه 33 سومین سوره قرآن آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است: إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید. (سوره آل‌ عمران/3،33)

آل‌عمران چه کسانی‌اند؟

عمران نام دو شخص است؛ یکی " عمران بن يصهر بن قاهث‏ بن لاوى بن يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم‏" و او پدر حضرت موسی (ع) و هارون است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است که از نسل سلیمان نبی (ع) است و آن حضرت نیز خود از نسل يهودا بن يعقوب‏ بن اسحاق بن ابراهيم‏ است. گفته می‌شود این دو عمران 1800 سال باهم فاصله داشته‌اند.

بیش‌تر مفسران بر این باورند که وی به ادلّه ذیل پدر مریم است:

1. در آیاتی که بلافاصله بعد از این آیه قرار دارد داستان همسر عمران و دخترش حضرت مریم به میان می‌آید: «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّي نَذَرْتُ لَكَ ما فِي بَطْنِي مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّي إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ...» و نشان می‌دهد که آیه مورد بحث و آیه بعد از آن به منزله مقدمه‌ای برای بیان حال مریم بنت عمران و فرزندش حضرت عیسی علیه السلام است.
2. تکرار نام عمران در آیات بعد مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم غیر از شخص اول باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود که از کلام حکیم به دور است.
3. در مواردی از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.
4. حضرت موسی به طور آشکار در زمره «آل ابراهیم» قرار دارد اما حضرت عیسی علیه السلام چون از طریق مادرش در زمره ذریه حضرت ابراهیم قرار می گیرد به این روشنی نیست.
5. این آیه با آیه دیگری که درباره مریم و عیسی است، مطابقت شدید دارد: «وَجَعَلْنَاهَا وَابْنَهَا آيَةً لِلْعَالَمِينَ». (سوره انبیاء/21، 91)

ابوالفتوح رازی در تفسیر روض الجنان اشاره به روایاتی نموده که مقصود از آل عمران را امام علی علیه السلام دانسته اند و گفته است عمران نام ابوطالب است در قرآن.

علت ذکر آل‌عمران در آیه

امّا درباره این که چرا از آل‌عمران جداگانه نام برده شده با این که آل‌ابراهیم آن را دربردارد، چند احتمال وجود دارد:

1. برای آگاه کردن مخاطب به این که عیسی هم بشری با کرامات بزرگ از ناحیه خداوند است و برای نبوت برگزیده شده تا ادّعای مدعیانِ الوهیّت او را باطل کند.
2. ذکر آل عمران در این آیه مقدمه‌ای است برای بیان حال مریم بنت عمران و فرزندش حضرت عیسی علیه السلام پس از این آیه به تفصیل
3. برای نشان دادن این مطلب که عیسی علیه السلام با وجود اینکه نوه دختری عمران است آل عمران محسوب می شود تا کسی نتواند اشکال کند که ائمه علیهم السلام آل پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت او به حساب نمی آیند.

منابع

• ابوالفتوح رازى حسين بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسيرالقرآن، مشهد، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ اول، 1408 ق.
• طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت،‌ موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، 1385، مدخل «آل عمران» از محمدصادق یوسفی
• موسوى سبزوارى، عبدالاعلى، مواهب الرحمن في تفسير القرآن (سبزوارى)، دفتر آيت الله العظمى السبزوارى، 1409ق.