سید ابوالحسن اصفهانی
 | |
| نام کامل | سید ابوالحسن موسوی اصفهانی |
| زادروز | 1246 شمسی |
| زادگاه | مدیسه اصفهان |
| وفات | سیزدهم آبان 1325 |
| مدفن | نجف - حرم حضرت امیرالمومنین امام علی علیه السلام |
|
| |
| اساتید |
ملا محمد کاشانی، ابوالمعالی کلباسی، جهانگیر خان قشقایی، میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی |
| شاگردان |
سید محسن حکیم، سید هادی میلانی، میرزا حسن بجنوردی و سید محمود شاهرودی |
| آثار |
وسیلة النجاة؛ صراط النجاة؛ ذخیرة الصالحین؛ مناسک حج؛ حاشیه بر تبصره علامه حلی |
آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی (۱۲۸۴ تا ۱۳۶۵ ق) از شاگردان ممتاز آخوند خراسانی بود. او بعد از رحلت آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی در سال ۱۳۵۵ ق به مرجعیت رسید و پس از وفات سایر شاگردان آخوند مثل مرحوم میرزا حسین نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی، در سال ۱۳۶۱ مرجعیت شیعه منحصر در ایشان شد.
محتویات
ولادت
سید ابوالحسن اصفهانی در روستای مَدیسه از توابع لنجان اصفهان زاده شد؛ اجداد او از سادات موسوی بهبهان بوده‌اند که نسب آنها به موسی بن ابراهیم بن امام موسی کاظم (ع) می‌رسد.[۱]
تحصیلات
سید ابوالحسن اصفهانی مقدمات علوم را در قریه مدیسه فراگرفت و در آغاز جوانی به اصفهان رفت و در مدرسه نیماورد تحصیلات خود را ادامه داد. وی پس از گذراندن سطوح فقه و اصول در درس خارج شرکت نمود. از استادان او در اصفهان آخوند ملا محمد کاشانی از مدرسان علوم عقلی و ریاضی، سید مهدی نحوی، سید محمدباقر درچه ای، سید هاشم چارسوقی، ابوالمعالی کلباسی و جهانگیر خان قشقایی را برشمرده اند. وی در سال ۱۳۰۸ ه.ق در بیست و چهار سالگی برای ادامه تحصیلات عازم نجف اشرف شد و در مدرسه صدر ساکن شد و از محضر درس استادان بزرگ فقه و اصول در حوزه نجف نظیر میرزا حبیب الله رشتی و آخوند خراسانی بهره برد. از میان همه استادان، اصفهانی بیش از همه یعنی حدود ۱۷ سال از درس آخوند خراسانی استفاده نمود و جزو نزدیکترین شاگردان و اصحاب این استاد به شمار می رفت.[۲]
مرجعیت
سید ابوالحسن اصفهانی همزمان با حضور در درس خارج آخوند خراسانی، خود به تدریس رسائل و کفایه اشتغال داشت. پس از وفات آخوند خراسانی بعضی از مردم خراسان برای تقلید به او مراجعه می‌کردند. میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) نخستین مرجعی بود که احتیاطات خود را به اصفهان ارجاع داد. پس از وفات آیات: نائینی و حائری یزدی در ۱۳۵۵ ق و آقا ضیاء عراقی در ۱۳۶۱ ق، مرجعیت تقلید شیعیان در بخش عمده جهان تشیع در شخص اصفهانی منحصر شد. وی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول را همچون سید محسن حکیم، سید هادی میلانی، میرزا حسن بجنوردی، سید محمود شاهرودی و سید محمدحسین طباطبایی در دوران تدریس ممتد و مستمر خود در حوزه نجف تربیت کرد.[۳]
فعالیت های سیاسی و فرهنگی
آیت‌الله اصفهانی افزون بر اشتغالات علمی، از فعالیت سیاسی نیز به دور نبود و در برهه های حساس از تاریخ معاصر نقش مؤثری داشته است.
از ورود اصفهانی به حوزه نجف چیزی نگذشته بود که جنبش تحریم تنباکو به رهبری میرزا حسن شیرازی در ۱۳۰۹ ق شروع شد و بی شک حضور او در حوزه عراق در اوج برخورد روحانیت شیعه با ناصرالدین شاه برای آقا سید ابوالحسن که در آن وقت مجتهدی بیست و پنج ساله بود، تجربه سیاسی آموزنده ای بوده است. این آگاهی سیاسی، بعدها از رهگذر نزدیکی و محرمیتی که اصفهانی به استادش آخوند خراسانی - طرفدار جدی مشروطیت - داشت وسیع تر و عمیق تر شد. آخوند خراسانی به اصول حکومت مشروطه و محدودکردن قدرت استبداد اعتقاد داشت و اصفهانی در این آراء و افکار، پیرو استاد خود بود. بر پایه همین پیشینه، آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی در ۳ جمادی الاول ۱۳۲۸، اصفهانی را در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی ۱۳۲۵ ق در شمار یکی از پنج مجتهد طراز اول «مطلع از مقتضیات زمان» برای احراز انطباق مصوبات قانونی مجلس شورای ملی با احکام فقه شیعه به مجلس معرفی کردند اما رأی وی در نهایت بر ادامه سکونت در نجف اشرف قرار گرفت و طی تلگرافی به تاریخ ۲ ذی القعده ۱۳۲۸ به مجلس شورای ملی، از شرکت در این کار عذرخواست.[۴]
آیت‌الله اصفهانی در نهضت استقلال عراق به همراه علمای دیگر نقش مؤثری داشت. در ذی الحجه ۱۳۴۰ نشست بزرگی در خانه اصفهانی تشکیل شد که به رد صریح قیمومت انگلیس و از میان برداشتن هر گونه قدرت خارجی برای حکومت عراق تأکید داشت. اقدامات علما مقامات انگلیس و فیصل را سخت خشمگین ساخت و تصمیم به مقاومت جدی در برابر علما گرفتند. یکی از اقدامات آنها تبعید شیخ محمد خالصی زاده و سید محمد صدر از کاظمین به ایران و تبعید شیخ مهدی خالصی به حجاز بود.(ذی القعده ۱۳۴۱)
اصفهانی و نائینی و سایر علمای شیعه از این اقدام برآشفتند و به عنوان اعتراض از عراق خارج شدند و رهسپار قم گشتند. اما این تصمیمی موقت بود و عاقبت فرمانروای انگلیسی عراق به تغییر تبعیدگاه خالصی از حجاز به ایران و نیز بازگشت مراجع تقلید شیعه از ایران به عراق رضا داد. در پی آن اصفهانی و همراهانش پس از حدود ۱۱ ماه اقامت در ایران در ۱۸ رمضان ۱۳۴۲ به عراق بازگشتند.
فعالیت اصفهانی پیش از بازگشتش به عراق، صرفاً بر کارهای فرهنگی به عنوان جزئی از وظایف دینی خود متمرکز شد. او نسبت به تأسیس مدارس غیردولتی و دایرنمودن انتشارات اسلامی و همچنین تقویت موقعیت حوزه علمیه نجف، همچنین به توسعه ساخت مساجد، حسینیه ها، تربیت علما و خطبا و فرستادن آنها به شهرها و روستاها اقدام کرد.[۵]
وفات
آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی در ۹ ذی الحجه سال ۱۳۶۵ ق، مطابق با سیزدهم آبان ۱۳۲۵ ه.ش ، وفات نمود و پیکر او در جوار استادش آخوند خراسانی به خاک سپرده شد. رحلت او شور و غوغایی بی سابقه در مردم عراق، ایران، پاکستان و هندوستان و تمام بلاد شیعه نشین ایجاد کرد که تا آن روز بی سابقه بود. از آیة الله مرعشی نجفی نقل شده است که وقتی جنازه آیت‌الله اصفهانی در صحن مطهر علوی بود، «آیه الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء» خطاب به جنازه، این جمله جاودانی را انشاء کرد:
- «هنیا لک یا ابا الحسن، عشت سعیدا و مت حمیدا قد انسیت الماضین و اتعبت الباقین کانک قد ولدت مرتین»
- گوارا باد بر تو نزول بر معبود خویش . زندگی سعادتمندانه و مرگ و رحلت پسندیده ای داشتی. زندگی تو آن چنان با شکوه و توام با تدبیر بود که بزرگان گذشته رابه بوته فراموشی سپردی و آیندگان را به تعب افکندی. گویا تو دوبار به جهان آمده بودی. یک بار تجربه و درایت کسب نموده و بار دیگر آن را به کار بسته بودی...[۶]
فرزندان
سید ابوالحسن اصفهانی دو همسر داشت:
- دختر حاج عبدالرحیم بوشهری. سید از این همسرش فرزندی نداشت.
- دختر حاج ابوتراب که سید از او صاحب چهار پسر و پنج دختر شد. فرزندان پسر او که همه به سلک روحانیت در آمدند عبارتند از:
- علامه شهید محمدحسن اصفهانی
- حجت الاسلام والمسلمین سید محمد
- آیت الله سید علی
- حجت الاسلام سید حسین[۵]
آثار
آیت‌الله اصفهانی آثار متعدد و متنوعی به جای گذارده است. ایشان رساله‌ای نگاشتند که نام آن وسیله النجاه می‌باشد و به سبب مرجعیت عامی که داشتند به فارسی و اردو نیز ترجمه شد که ترجمه فارسی آن صراط النجاه و ترجمه اردوئی آن طریق النجاه می‌باشد.[۷] آثار دیگر او عبارتند از: وسیلة النجاة؛ صراط النجاة؛ ذخیرة الصالحین؛ مناسک حج؛ حاشیه بر تبصره علامه حلی؛ حاشیه بر عروة الوثقی؛ حاشیه بر نجاة العباد صاحب جواهر؛ حاشیه بر ذخیرة العباد فاضل شربیانی و حاشیه بر مناسک الحج شیخ مرتضی انصاری[۵]
پانویس
- ↑ میبدی، ناصر، وجیزه در زندگانی آیةالله اصفهانی، مشهد، ۱۳۶۸ش، ص۱۲-۱۳
- ↑ امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳.
- ↑ امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۳.
- ↑ امین، حسن، «اصفهانی، آقا سید ابوالحسن»، در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص ۲۱۲ـ۲۱۳./محمدحسن رجبی، علمای مجاهد، (تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲)، ص۵۷ـ۵۸.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه
- ↑ فرهنگ معین، بخش اعلام، ج ۵، ص ۱۵۴.
منابع
- میبدی، ناصر، وجیزه در زندگانی آیةالله اصفهانی، مشهد، ۱۳۶۸ش.
- امین، حسن، «اصفهاني، آقا سيد ابوالحسن»، در دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج9.
- عقيقي بخشايشي، تلخيص از كتاب فقهاي نامدار شيعه، صفحه 382.
- مشعوف، اکبر، آيت‌الله سيد ابوالحسن اصفهاني موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تاریخ بازیابی: 8 آذرماه 1392.
