بحتری

بُحْتُري‌، ابوعُباده‌ وليد بن‌ عُبيد (د 284ق‌/897م‌)، يكى‌ از شاعران سرشناس عرب در قرن سوم هجری قمری بوده است.

زندگی نامه

بُحْتُري در شهر منبج نزدیک حلب متولد شد و خیلی زود در همان زادگاهش به سرودن شعر روی آورد. آشنایی او با شاعر چیره دستی مانند ابوتمام نقطه عطفی بود در زندگی بُحْتُري بود. او فنون شعر و شیوه های مدح را به خوبی از استادش ابوتمام آموخت و همواره به فضیلت استادش اعتراف داشت.

بحتری از طبع شعری که داشت بیش از هر کار دیگری برای  مدح گویی پادشاهان و دولت مردان  بهره می برد.  او مدح گویی را با مدح ابوسعيد ثغري‌ آغاز نمود و در آن زمان 14 یا 17 سال بیشتر نداشت. 

در بارگاه پادشاهان

بحتری در سالهایی که متوکل عباسی بر تخت نشسته بود به عراق رفت و در بغداد و سامرا سکونت یافت و همواره در تلاش بود تا با مدح بزرگان دربار به بارگاه خلیفه راه یابد و سرانجام به خواسته اش رسید و به بارگاه متوکل راه یافت و تا 15 سال شاعر مخصوص‌ و نديم‌ خليفه‌ شد و با مدح خلیفه و هدیه هایی که از او دریافت می کرد ثروت فراوانی فراهم آورد.

دوران‌ خوشيهاي‌ بحتري‌ در 247ق‌/861م‌ با قتل‌ متوكل‌ و وزيرش‌ فتح‌ بن‌ خاقان‌ پايان‌ يافت‌. بحتري که از این واقعه پرشان شده بود و منتصر فرزند متوکل را پایه گذار این توطئه می دانست، ابتدا با قصیده ای او را نفرین نمود اما دربار منتصر خلیفه تازه به تخت نشسته فريبنده‌تر از آن‌ بود كه‌ بحتري‌ بتواند از آن‌ دل‌ بردارد. پس  قصیده ای سرود و در آن قصیده علاوه بر مدح ستايش‌ دادگريهاي‌ منتصر، به‌ نكتة بسيار مهمى‌ اشاره‌ كرده‌ كه‌ در زمان‌ متوكل‌، گويى‌ روحش‌ را عذاب‌ مى‌داده‌ است‌. منتصر، علويان‌ را تا حدي‌ آزاد گذاشت‌ و سب‌ امام‌ على‌(ع‌) را منع‌ كرد. بحتري‌ وي‌ را به‌ همين‌ سبب‌ بسيار ستوده‌ است‌.

حکومت منتصر چند ماه بیشتر به طول نکشید، زيرا پس‌ از چند ماه‌ خلافت‌، درگذشت‌ و مستعين‌ به‌ جايش‌ نشست‌ و بحتري پس از منتصر به مدح گویی مستعین پرداخت همچنین قصاید فراوانی در مدح معتز دیگر خلیفه عباسی سرود. دیگر پادشاهان عباسی، مهتدی و معتمد نیز از مدح بحتري بی بهره نبودند.

برخی بحتری را به دلیل اینگونه مدح های مذمت نموده اند بخصوص زمانی که ممدوحی را با فاصله چند ماه که از قدرت برکنار میشد هجا می کرد و کسی را که پیش از این هجا می کرد و اینک بر مسند قدرت نشسته مدح می گفت.

صولى می گوید بحتري‌ نزديك‌ به‌ 40 تن‌ از بزرگان‌ را نخست‌ مدح‌ و سپس‌ هجا گفته‌، نيز در 20 قصيده‌ نام‌ ممدوح‌ نخستين‌ را برداشته‌، ممدوحان‌ تازه‌اي‌ به‌ جايشان‌ نهاده‌ است‌.

بحتري‌ به‌ يمن‌ ستايشهايش‌، ثروتى‌ كلان‌ فراهم‌ آورده‌ بود. چنانکه گفته اند با خدم‌ و حشم‌ بيرون‌ مى‌رفت‌ و در اطراف‌ منبج‌ املاك‌ فراوان‌ داشت‌ با این حال برخی از بخل شدید او حکایت کرده اند. چنانکه رفتار خسيسانة او با برادر خود و غلام‌ وي‌، و حتى‌ با فرزندش‌ ابوالغوث‌ همه‌جا مشهور شده‌ بود.  

دربارة هيأت‌ ظاهري‌ او نیز گفته شده است جامة سخت‌ كثيف‌ و زشت‌ ، رفتار بس‌ ناهنجار هنگام‌ خواندن‌ شعر، خم‌ و راست‌ شدن‌، پس‌ و پيش‌ رفتن‌، دست‌ و پا افشاندن‌، طلب‌ «احسنت‌»گويى‌ از شنوندگان‌ داشت. اما آنچه بیان شده درمورد شاعري‌ كه‌ 15 سال‌ نديم‌ متوكل‌ بوده‌ است‌، شايد غريب‌ باشد. به‌ همين‌ سبب‌، برخى‌ چندان‌ بر اين‌ روايات‌ اعتماد نمى‌كنند

شعر بحتری

شعر بحتري‌ نسبت‌ به‌ شعر همگنانش‌ كمتر دچار پيچيدگيهاي‌ معنايى‌ و نامأنوسى‌ واژگان‌ است. در ارزيابى‌ اين‌ مجموعة عظيم‌ شعر كه‌ در ديوانش‌ گرد آمده‌، و بر 16 هزار بيت‌ بالغ‌ است‌، نظر معاصران‌ مانند گذشتگان‌ سخت‌ متفاوت‌ است‌. هستند كسانى‌ كه‌ او را يكى‌ از 3 شاعر بزرگ‌ عرب‌ (با ابوتمام‌ و متنبى‌)، يا بزرگ‌ترين‌ شاعر عرب‌ پس‌ از امرؤالقيس‌، و يا حتى‌ بزرگ‌ترين‌ شاعر عرب‌ على‌ الاطلاق‌ پنداشته‌اند اما بيشتر در او به‌ چشم‌ شاعري‌ خوش‌ طبع‌ نگريسته‌اند كه‌ كمتر توانسته‌ است‌ در شعري‌ به‌ درجة نبوغ‌ پانهد و اثري‌ پديد آورد كه‌ طى‌ زمان‌، بر جامعه‌اي‌ يا بر زبان‌ طبقه‌اي‌ چيره‌ گردد. او خود در قياس‌ با ابوتمام‌، به‌ اين‌ نقص‌ اشاره‌ كرده‌، مى‌گويد: «شعر نيك‌ من‌ به‌ پاي‌ شعر نيك‌ ابوتمام‌ نمى‌رسد و شعر پست‌ من‌ از شعر پست‌ او بهتر است‌». ديوان‌ بحتري‌ از همان‌ آغاز، موردتوجه‌ نويسندگان‌ عرب‌ قرار داشت‌. صولى‌ آن‌ را گرد آورد و بر حسب‌ حروف‌ مرتب‌ ساخت‌.

منابع

• برگرفته از دائره المعارف بزرگ اسلامی