ساختار هندسی قرآن

شیوه تنظیم قرآن از دو جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد ۱-کلی ۲- جزئی که به شرح زیر است.

کل قرآن

از نظر شکلی

1. از سوره‌های بزرگ آغاز و به سوره‌های کوچک پایان می‌یابد.
2. از نظر تاریخی از سوره‌های سوره مدنی آغاز وبه سوره‌های سوره مکی ختم می‌شود.
3. سوره‌های با حروف مقطعه در اوائل قرآن و سوره‌های سوگند دار تماماً در پایان قرار دارند.

از نظر موضوعی

1. اوائل قرآن عموماً در خصوص احکام است واواسط قرآن دربارهٔ مسائل اخلاقی و سرانجام قسمتهای پایانی قرآن به مسائل اعتقادی و جهان بینی الهی اختصاص دارد.
2. نظر دیگری دربارهٔ ساختار هندسی قرآن چنین است: قرآن درابتدا برای مردمانی بیسواد و ضعیف‌العقول از آیاتی آغاز شد که ساختار فکری و سپس اخلاقی آنان را شکل دهد و در نهایت در نظام حکومتی اسلام ساختار اجتماعی آنان شکل بگیرد یعنی از پایان قرآن بطرف آغاز. اما پس از شکل گیری حکومت اسلامی و در دوره‌های بعدی تاامروز چون ساختار فکری واخلاقی بشر رشد نموده نظام مند شد لذا می‌توانند برای خودسازی کار رااز آغاز قرآن شروع کنند و باانجام عبادات واحکام به سازندگی بپردازند بنابراین قرآن ازانتها بیانگر تاریخ دنیای عرب همانندآشنایی کودکان با قرآن است و شروع آن ازابتدا متعلق به دوران عقل گرایی واجتماعی بودن انسان است.

جزئی

نظریات

۱-نظریه «ساختار هندسی سوره‌های قرآن» از مباحثی است که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص قرآن پژوهان و علاقه‌مندان به معارف اسلامی قرار گرفته است. اما از آنجا که حدود و ثغور آن به درستی تبیین نگشته، مخالفت‌های بسیاری را علیه خود برانگیخته است. از سوی دیگر موافقان و طرفداران ساختار هندسی سوره‌ها نیز هریک یکی از ابعاد تئوری را در نظر گرفته و به نفی و اثبات جوانب مختلف آن پرداخته‌اند؛ بنابراین تبیین معنای دقیق ساختار هندسی سوره‌ها به عنوان یکی از مقدمات تصوری علم باید مورد توجه و عنایت خاص قرار گیرد.

۲-قرآن پژوهان و مفسران متأخر به این نکته پی برده‌اند که هر سوره دارای یک جامعیت واحد است که در انسجام و به هم پیوستگی آیات نقش دارد. برخی از آنان از این حد جامع به عنوان «جان و روح سوره» یاد کرده‌اند و معتقدند هر سوره‌ای در قرآن کریم دارای جان و روحی است که در کالبد آیات آن سوره جریان دارد و این روح بر مبانی، احکام، توجیهات و اسلوب آن سوره سلطه و اشراف دارد

۳-دریک سوره مخصوصاً سوره‌های بزرگ با اینکه موضوعات مختلفی مطرح شده است اما میان آن موضوعات یک هماهنگی و وحدتی وجود دارد که حاکم بر نظم کلی سوره می‌باشدو

۴-از متأخرین نیز علامه طباطبایی بر این نکته اصرار دارد که هر سوره صرفاً مجموعه ای از آیات پراکنده و بدون جامعیت واحدی نیست بلکه یک وحدت فراگیر بر هر سوره حاکم است که پیوستگی آیات را می‌رساند.

اقسام

سوره های قرآن از نظر کمی به چهار دسته تقسیم می شوند .

۱ - السبع الطول: عبارت از هفت سوره بزرگ قرآن یعنی:

بقره – آل عمران – نساء – مائده – انعام – اعراف – انفال و توبه

که تمامی آنها مدنی و پس از سوره حمد بترتیب در اول قرآن آمده است

۲- مئین: سوره هایی که از یکصد آیه تشکیل شده است و ۱۴ سوره اند

از سوره یونس تا مؤمنون ( از سوره ۱۰ تا ۲۳ قرآن )

۳ – مثانی: سوره هایی که میان اعراب متداول بوده و در نمازها قرائت می شوند

تعداد آنها ۲۶ سوره اند از نور تا حجرات ( از ۲۴ تا ۴۹ )

۴– مفصلات: سایر سوره های قرآن از ق تا ناس جمعاً ۶۵ سوره ( سری ۵۰ تا ۱۱۴ )

این دسته از سوره ها نیز خود بر سه گونه اند .

طوال: از ق تا بروج ۳۶سوره

اوساط: متوسط از طارق تا بینه۱۳ سوره

قصار: از زلزله تا ناس۱۶ سوره (اریاض )وو

نظریات

الف-نظر مولف کتاب قرآن کامپیوتری

1. از مجموع حروف الفبا تنها سه حرف خ٫ غ٫ و درپایان آیات قرار نگرفته‌اند
2. دو حرف ض وح تنها یکبار در انتهای آیات آمده است.اذا جاء نصرالله والفتح (آیه ۱ نصر)واذامسه الشر خذوا دعاء عریض (۵۱ فصلت)
3. بیشترین حروف در پایان آیات ن ٫م والف می‌باشد.
4. مشترکات حداکثر پایان آیات ۷۲ حرف می‌باشد (هود ۱۱۰ و فصلت ۴۵)

ب-به عقیده بهاءالدین خرمشاهی، ترتیب و توالی آیه‌ها، اعم از اینکه طی یک فقره وحی یا طی یک سلسله وحی متوالی نازل شده باشد، توقیفی است. یعنی خود این امر نیز جزو وحی است و به امر الله و رهنمایی جبرئیل انجام گرفته‌است. در مواردی هم که پیامبر آیه یا آیاتی را جابجا می‌کرد و می‌گفت این آیه یا آیات را در فلان سوره بین کدام آیات قرار دهید نیز به رهنمود وحی بوده‌است.

اقسام

قرآن کریم مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است آیات قرآن دارای تقسیمات زیر است:

الف: کمیت:بلندترین آیه قرآن آیه ۲۸۲ بقره که شامل بیست حکم است و کوتاهترین آیه ، آیه ۶۴ سوره الرحمن یعنی مدهامتان می باشد و به قولی طه و یا الرحمن

ب: از نظر تاریخی: اولین آیاتی که بر رسول اکرم نازل شد آیات ۱ تا ۵ سوره علق و آخرین آیات نازله آیه ۲۸۱ سوره بقره و یا سوره نصر و یا آیه سوم سوره مائده می باشد . ۱-واتقوا یوما ترجعون فیه الی الله ثم توفی کل نفس ما کسبت و هم لایظلمون ۲۸۱ بقره ۲-الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا ۳ مائده ۳- سوره نصر اذا جاء نصرالله والفتح

ج: از نظر موضوعی آیات قرآن از نظر موضوعی و محتوی دارای تقسیمات زیر است:

۱ - محکم و متشابه ۲ - خاص و عام ۳ - مطلق و مقید ۴ - ظاهر و باطن۵ - صریح و مجمل ۶ - ناسخ و منسوخ ووو