ظهیر الدین همدانی

ابراهیم بن حسین ملقب به ظهیرالدین همدانی(م 1026 ق)، حكیم متأله، ادیب و جامع فنون مختلف در زمان شاه عباس صفوی بوده است.

زندگی نامه

از سال ولادت او اطلاعی در دست نیست. پدرش میرزا قوام‌ الدین حسین در عهد شاه طهماسب در همدان عهده‌‌دار منصب قضاوت و متصدى امور شرع بود، بدین جهت میرزا ابراهیم به قاضی‌زاده نیز مشهور است. وى به همراه پدرش مدتى در قزوین بود لذا توانست در محضر میر فخرالدین سماكى تلمذ كند و علوم عقلى را فرا گیرد.

چون به همراه پدر به اصفهان رفت، شاگرد میرزا مخدوم اصفهانى شد. وى تحصیلات را در فقه و ادب و حكمت و كلام و بلاغت ادامه داد تا سرآمد شد.

مراتب علمى او با زهد و تقوى توأم بود. حدیث را از شیخ بهائى فراگرفت و از او اجازه‌ى روایت دریافت كرد. در سفرى كه به مكه رفت با شیخ محمد بن احمد دریافت كرد. در سفرى كه به مكه رفت با شیخ محمد بن احمد بن نعمت‌الله عاملى ملاقات كرد و از او نیز اجازه‌ى روایت دریافت كرد. او بعد از وفات پدر قاضى همدان شد، لیكن اكثر اوقات خود را در درس و مطالعه و مباحثه می‌گذراند.

جایگاه علمی

همدانی جامع علوم عقلی و نقلی بود در اصول فقه و تفسير و حديث حکمت و فلسفه منطق و کلام مهارت داشت. شیخ بهایى او را بر میرداماد ترجیح مى‌‌داد و مكاتباتى بین آن دو جریان داشت. صاحب تراجم علما می نويسد روزی عباس صفوی به ملاقات شيخ بهائی آمد در اطاق شيخ کتب متعددی به چشم می خورد سؤال کرد آيا از علما کسی هست که به مندرجات تمام اين کتابها با خبر باشد شيخ فرمود خير اگر هم کسی باشد او ميرزا ابراهيم همدانی است.

شاگردان

ظهیر همدانى از دانشمندان بزرگ عصر خود بود و جمع كثیرى از علماى زمان از محضر وى استفاده كردند. از شاگردان‌ و تربیت‌ یافتگان‌ حوزه درس‌ وی‌، این‌ افراد را نام‌ برده‌اند:

۱- عبدالغنی‌ تفرشی؛

۲-مرادبن‌ علیخان‌ تفرشی‌ نویسنده کتاب‌ تعلیقة السجادیة که‌ شرحی‌ بر من‌ لایحضره‌ الفقیه ‌ است‌؛

۳-میر مصطفی‌ تفرشی ‌ مؤلف‌ نقد الرجال ‌ که‌ از ابراهیم‌ با تعبیر «استادی‌ و استاد البشر» یاد کرده‌ است؛‌

۴- جسمی‌ همدانی‌ ، از ایرانیهای‌ مهاجر به‌ هند که‌ اکثر اوقات‌ به‌ شاگردی‌ و مصاحبت‌ ابراهیم‌ سرافراز بود؛

۵- ملازکی‌ همدانی‌ ، غزل‌سرایی‌ که‌ تخلّصش‌ با نامش‌ یکی‌ است‌ ؛

۶- ملاعبدالباقی‌ شکوهی‌ همدانی‌ ، شاعر و خوشنویس‌ معاصر شاه‌ عباس‌.

علامه ملا محمد تقى مجلسى (مجلسی اول)، و جمعی دیگر از وى اجازه‌‌ى روایت داشته اند.

تالیفات

ظهیر الدین همدانی تألیفات و تصنیفات بسیار دارد كه از آن جمله است :

• رساله‌ى «اثبات الواجب».
• حاشیه بر «اثبات الواجب» جلال ‌الدین دوانى.
• حاشیه بر «الهیات شفا».
• «انموذجه الابراهیمیه»، تلعیقات بر دو كتاب «شفا» و «نجاه» ابن‌ سینا.
• حاشیه بر «شرح اشارات» خواجه نصیر.
• حاشیه بر «شرح جدید تجرید»؛ حاشیه بر «كشاف».

اشعار

ابراهیم‌ همدانی‌ شعر نیز می‌سرود. نمونه‌ای‌ از اشعار فارسی‌ او را می‌توان‌ در جُنگ‌ متعلق‌ به‌ جنابذی ‌، ملاحظه‌ کرد.

وفات

ظهیر الدین همدانی به سال 1026 وفات نموده و ظاهرا در همدان مدفون است.

منابع

• سيد ابراهيم حسينی همدانی، پایگاه شعائر
• اثر آفرینان، جلد چهارم، "ظهیر همدانی، میرزا سید ابراهیم"
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 2، مدخل "ابراهیم همدانی" از ناصر شعار، بازیابی: 19 مهر 1393
• لغت نامه دهخدا، واژه "ابراهیم بن حسین"، در دسترس در واژه یاب، بازیابی: 19 مهر 1393