مدرسه صدر بازار

مدرسه صدر بازار یکی از مدارس علمیه اصفهان با سابقه و بنای تاریخی است. اين مدرسه ، با اراده و همت مرحوم «محمد حسين خان صدر اصفهاني»، صدر اعظم فتحعلی خان قاجار، در قطعه زميني در حدود 9000 متر در اواسط نيمه‌ي اول قرن سيزدهم ساخته شده است.

موقعیت مکانی مدرسه

این مدرسه در مركز «بازار گلشن» يا «بازار جارچي باشي» اصفهان، در نزديكي دروازه‌ي «اشرف» و در مجاورت «مسجد دارالشفاء» و «بازار نجارها» قرار دارد.

مؤسس مدرسه صدر

وی فرزند حاج محمد علی و نوه حاج محمد رحیم بود که در اصفهان متولد شد. چون وی در عهد جوانی به علافی و کاه فروشی اشتغال داشت، به محمد رحیم علاف معروف بوده است.

از آنجا که در اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه شهر اصفهان به تناوب، در دست سرداران این دو سلسله رد و بدل می­شد، حاج محمد خان اصفهانی و پدرش همانند حاج ابراهیم کلانتر هم در سلسله زندیه مصدر خدماتی گردیدند و هم در سلسله قاجاریه، پدر حاج محمد حسین و جد وی مباشر شهر اصفهان بودند و جنس دیوانی اصفهان را از محل، تحویل می­گرفته به ارباب رجوع حواله می­دادند

هنگامی که آغامحمد خان قاجار از شيراز به اصفهان گريخت. مرحوم صدر به او پناه داد و از هيچ گونه پذيرايي دريغ نورزيد. او نيز هنگامي که به سلطنت رسيد، به پاس خدماتی که حاج محمد حسین نسبت به وی انجام داده بود او را به سمت بیگلربیکی اصفهان تعیین کرد. حاج محمد حسین که از ثروت کلانی نیز برخوردار بود دختر حاج ابراهیم کلانتر را به زنی گرفت و در زمرۀ افراد سر شناس آن روز ایران در آمد و یکباره شاه­راه ترقی را طی نمود. وی تا زمانی که آقا محمد خان در قید حیات بود سمت بیگلربیگی اصفهان را به عهده داشت.

در سال 1234ه.ق پس از فوت میرزا شفیع صدر اعظم، حاج محمد حسین خان از طرف فتحعلی شاه به جانشینی وی برگزیده شد و تا زمان وفاتش در 1239 قمری این صمت را داشت. به همين جهت است که آثار او به نام (صدر) مشهور مي باشد.

مرحوم صدر در مدت بيست و نه سال حکومت و صدارت خدمات فراواني انجام داد و موقوفات زيادي از خود به يادگار نهاد و آثار ارزشمندي بنياد کرد از جمله:

1- بناي مدرسه صدر در نجف که به مدرسه صدرالاعظم معروف است (در سال 1226 قمري).

2-مدرسه صدر بازار در بازار بزرگ.

3-مدرسه صدر خواجو در خيابان چهارباغ خواجو.

از ژرف نگري مرحوم صدر اين است که وي موقوفات فراواني نيز براي اداره و پايداري اين مدارس وقف نمود که تعداد آن ها قابل توجه است. در مورد کارداني، گره گشايي و بخشش، ايثار و تواضع حاج محمد حسين خان در برابر علماء و سادات و ديگر فضايل برجسته اش داستان ها گفته اند که يک نمونه ظريف آن را آقاي طبسي در کشکول خود آورده است.

بذل و بخشش هاي او در نوع خود بي نظير بود، يک نمونه بارز آن بخشش جالب او در بستر بيماري بود که به مرگ وي منتهي شد . هنگامي که مرحوم صدر در بستر بيماري افتاد، دستور داد آنچه از مال دنيا تحت تملک اوست همه را بين فقرا تقسيم کنند.

مرحوم صدر پس از يک عمر خدمت ،سرانجام روز چهارشنبه 13 صفر 1239 قمري در عهد فتحعلي شاه در تهران درگذشت. طبق وصيت جنازه اش به قم انتقال يافته، در اطراف ضريح مقدس کريمه اهل بيت، حضرت معصومه(سلام الله عليها)،طواف داده شد. آنگاه روي تخت روان، درحالي که گروهي قاري قرآن در حال تلاوت آيات الهي او را تشييع مي کردند به نجف اشرف حمل گرديد.

پيکر پاک مرحوم صدر با احترام تمام در سرداب مدرسه صدر نجف که خود بنيان نهاده بود به خاک سپرده شد. صد و ده سال بعد از رحلت حاج محمد خان، در سال 1349 قمري هنگام بازسازي مقبره وي ،جنازه آن مرحوم تر و تازه ظاهر مي شود که به نقل از مرحوم علم الهدي، مرحوم سيد محمد صدر به داخل سرداب رفته به دو طرف صورت وي بوسه زد. آنگاه دستور داد که روي لحد را بپوشانند.

بناي مدرسه صدر

مدرسه علميه صدر بين سال هاي 1220 تا 1229 قمري در زميني به مساحت 9000 متر مربع و با الگوگيري از مدرسه چهارباغ در يک طبقه پايه گذاري و در طبقه اول 58 حجره و شش حجره هم در طبقه دوم بنا گرديد.

در سه طرف ، ايوان بزرگ با سقف بلند به عنوان مدرسه ساخته شد. در طرف غربي مدرسه به جاي ايوان، کتابخانه اي در زمان مرحوم آيت الله خراساني تأسيس گشت. شکل حجره ها و ايوان هاي جلوي آنها و مدرسه ها (ايوان هاي بزرگ با سقف بلند) و حياط بسيار وسيع و باغچه هاي متناسب و نسبتاً بزرگ، بسيار جالب و نشانه بلند نظري و همت والاي باني مدرسه است.معماري، طرح و نقشه مدرسه موجب جلب توجه و از آثار هنر و انديشه و ابتکار مردم باهوش و هنرمند و مبتکر اصفهان در نيمه اول قرن سيزدهم مي باشد. همچنين درختان کاج کهن و بسيار بلند بر زيبايي مدرسه افزوده است.

در حدود سال 1385 قمري در پشت مدرسه بزرگ شمالي سالني بزرگ براي تدريس و همچنين اقامه نماز جماعت تأسيس گرديد.

در سال 1366 شمسي طرح طبقه فوقاني و احداث بيش از چهل باب حجره و ايوان هاي مقرنس شده و سه باب مدرسه در زواياي فوقاني همچنين ساختماني در سه طبقه با زيربناي تقريبي 3000 متر مربع به منظور کتابخانه و سالن اجتماعات تهيه و اجرا گرديد. کتابخانه مدرسه صدر که به جاي کتابخانه قديمي تأسيس شد با حدود 20000 هزار جلد کتاب حوزوي و متنوع و بيش از 1000 نسخه کتاب خطي و چاپ سنگي، گنجينه اي گرانبها را در خود جاي داده است.

از سال 1386 شمسي نيز با همت مديريت محترم مدرسه جناب حجت الاسلام و المسلمين حاج آقا تمنايي و با درآمد حاصل از موقوفات مدرسه، تعميرات اساسي و قابل توجهي صورت گرفت که اين اقدامات کمي و کيفي در جهت رفاه هرچه بيشتر روحانيون و طلاب مدرسه و همچنين تجهيز مدرسه به امکانات مورد نياز و زيبايي بيش از پيش مدرسه بوده است که همچنان در حال انجام مي باشد.

جایگاه علمی مدرسه صدر

مدرسه صدر در يک قرن اخیر از نظر موقعيت علمي و اجتماعي، مهم‌ترين مدرسه‌ي علميه اصفهان بوده است. از زمان تأسيس مدرسه صدر تاکنون تعداد زيادي از مجتهدين و فقهاي بزرگ و حکماء و فلاسفه و ادباء جليل القدر در اين مدرسه تحصيل علم نموده و يا تدريس و تأليف داشته اند.

در حال حاضر با توجه به اين که مدرسه صدر مرکز حوزه علميه اصفهان است، محوريت آموزشي اين مدرسه بر سطوح عالي متمرکز بوده و علاوه بر 230 طلبه اي که در سطوح مختلف مشغول درس و بحث مي باشند،هفت کرسي درس خارج نيز با حضور بيش از 800 نفر از فضلاء در اين مدرسه برپا مي باشد و آيات عظيم الشأن و علماي بزرگواري همانند:آيت الله العظمي حاج شيخ حسين مظاهري،آيت الله العظمي شيخ محمد تقي مجلسي،آيت الله سيد ابوالحسن مهدوي چون چشمه هاي جوشاني جرعه هاي علم و معرفت را به کام تشنگان مي ريزند.

علم آموزان مشهور مدرسه صدر

از محصلین و مدرسان مشهور این مدرسه می توان افراد زیر را نام برد:

شيخ عبدالحسين محلاتي، جهانگير خان قشقايي،آخوند ملا محمد کاشاني معروف به آخوند کاشي، حاج آقا رحيم ارباب، حاج ملا محمد جواد آدينه، سيد ابوالقاسم دهکردي،ملامحمد حسين فشارکي،شيخ علي يزدي،شيخ محمد حکيم خراساني،سيد محمد نجف آبادي ،ميرسيد علي نجف آبادي،شيخ محمدرضا مسجد شاهي نجفي، شيخ هيبت الله هرندي، سيد محمد باقر ابطحي سده اي،حاج آقا صدرکوهپايي،حاج ميرزا علي آقا شيرازي،حاج آقا حسين طباطبايي بروجردي،شيخ محمود مفيد،حاج ميرزا رضا کلباسي،سيدعلي بهبهاني رامهرمزي،شهيد سيد ابوالحسن شمس آبادي،سيد محمدرضا خراساني،سيد مجتبي لنکراني نجفي اصفهاني،شيخ احمد فياض،حاج آقا حسين خادمي ،شيخ علي مشکوت سده اي، سيد عبدالحسين طيب، سيد علي موحد ابطحي ،حاج شيخ حسن صافي اصفهاني و حاج سيد محمد علي صادقي(مير محمد صادقي)

سنگاب مدرسه صدر

سنگاب نفيسي را حاج محمد ابراهيم در سال 1275 قمري وقف مدرسه نموده که هم اکنون در ايوان غربي قرار دارد. در لبه اين سنگاب با خط خوش نستعليق اين بيت را نقش کرده اند: مي نوش آب و لعنت حق بر يزيد کن جان را فداي مرقد شاه شهيد کن

نقش مدرسه صدر در جريان انقلاب

مدرسه صدر در جريان انقلاب اسلامي پايگاه بزرگي بود که بسياري از حرکت ها و جوشش ها از آن آغاز مي شد؛ به عنوان نمونه مي توان از اولين راهپيمايي پانصد هزار نفري اصفهان ياد نمود که مبدأ آن مدرسه صدر بود و به سوي دانشگاه ادامه يافت که به همين دليل فرماندار نظامي حکومت جبار شاه با نيروهايش به اين مدرسه يورش برد و مدتي درب مدرسه بسته بود تا آن که بعد از چندي به دنبال تلاش هايي مجدداً مفتوح گرديد و فعاليت ها از سر گرفته شد .در دوران 8 سال دفاع مقدس نيز روحانيون و طلاب اين مدرسه در جبهه هاي نبرد حضور و فعاليت چشمگيري داشته و 41 شهيد از جمله سردار شهيد حجت الاسلام مصطفي رداني پور و حجت الاسلام شهيد عبدالله ميثمي را تقديم انقلاب و آرمان هاي آن نمود.

منابع

• مجتبي نصر اصفهانی، مدرسه صدر براي اصفهان به منزله مدرسه فيضيه براي قم، ماهنامه موج عصر، شماره 13 و 14

• رحمان فتاح زاده، حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني(نظام الدوله)، سایت پژوهه، بازیابی: 4 دی 1392

• لیلا پهلوان‌زاده، مدارس اصفهان در دوران قاجاريه، سایت معمار نت، بازیابی: 4 دی 1392