قوم سبأ: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} {{الگو:نیازمند ویرایش فنی}} "سَبأَ" در ...' ایجاد کرد) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | ||
| − | |||
| − | "سَبأَ" در لغت عرب به معنی خریدن و در اصطلاح نام مردی است که قبائل یمن همه از نسل او هستند و او "سَبَأ بن یشحب" است.<ref> | + | "سَبأَ" در لغت عرب به معنی خریدن و در اصطلاح نام مردی است که قبائل یمن همه از نسل او هستند و او "سَبَأ بن یشحب" است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صاد، ر1414 ق، سوم، ج1، ص93.</ref> |
| − | گفته شده ده قبیله از قبائل عرب از ده فرزند او پدیده گشته‌اند،<ref> | + | |
| − | + | گفته شده ده قبیله از قبائل عرب از ده فرزند او پدیده گشته‌اند،<ref>صدر حاج سید جوادی، احمد و دیگران؛ دایرةالمعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، 1381ش، ج9، ص51.</ref> بنابراین تمام فرزندان و قوم سبأ به نام جدشان نامیده شده‌اند و بعد از این نامش به سرزمین آنها نیز منتقل شده است.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ قصه‌های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، تدوین حسین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381ش، ص 508.</ref> | |
| − | موقعیت جغرافیایی قوم سبأ | + | |
| − | یمن در ناحیه جنوب غربی عربستان است، سرزمین قوم سبا در قسمت شرقی صنعاء (پایتخت یمن) قرار دارد و نام شهر پایتخت قوم سبأ "مأرب" بوده است | + | ==موقعیت جغرافیایی قوم سبأ== |
| − | مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای | + | |
| − | + | یمن در ناحیه جنوب غربی عربستان است، سرزمین قوم سبا در قسمت شرقی صنعاء (پایتخت یمن) قرار دارد و نام شهر پایتخت قوم سبأ "مأرب" بوده است و این محدوده در زمانهای گذشته با تغییر دولتها، متغیر بوده؛ شاهان تبابعه و اصحاب اخدود از جمله این دولتها بودند.<ref>مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش، ج5، ص12.</ref> | |
| − | + | ||
| − | این کلمه تنها دو بار در قرآن آمده ( یکی در | + | مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای پربرکت در دو طرف مسیر رودخانه ایجاد شده بود.<ref>مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، اول، ج18، ص67.</ref> سبائیان یا قوم سبأ و دو قوم دیگر (معینیان و حمیریان) در تاریخ عربستان نقش مهمی داشته‌اند، آنان نخستین قوم عربستان جنوبی بودند که به آستانه تمدن گام نهادند.<ref>خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان و ناهید، 1377ش، اول، ج2، ص1182.</ref> |
| − | + | ||
| − | + | ==قوم سبأ در قرآن== | |
| − | + | ||
| − | این باغهای به هم پیوسته که در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدری | + | این کلمه تنها دو بار در قرآن آمده ( یکی در [[سوره سبأ]] که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و... قوم می‌پردازد و دیگری در [[سوره نمل]] که داستان [[حضرت سلیمان]] و هدهد و ملکه سبأ است): {{متن قرآن|«لَقَدْ کاَنَ لِسَبَإٍ فیِ مَسْکَنِهِمْ ءَایَةٌ جَنَّتَانِ عَن یَمِینٍ وَ شِمَالٍ کلُُواْ مِن رِّزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُواْ لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُور»}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/15 (ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی می‌باشد.)</ref> برای قوم سبأ در محل سکونتشان نشانه‌ای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ (رودخانه عظیم و میوه‌های فراوان به آنها گفتیم) بخورید و شکر او را به جا آورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده و مهربان. |
| − | وفور نعمت آمیخته با امنیت محیطی بسیار مرفه برای زندگی پاک، آماده ساخته | + | |
| − | «فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَین أَسْفَارِنَا وَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ | + | این باغهای به هم پیوسته که در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدری پربرکت بود که در تواریخ آمده اگر کسی سبدی بر روی سر می‌گذاشت و در فصل میوه از زیر درختان عبور می‌کرد آن قدر میوه در آن می‌ریخت که بعد از مدت کوتاهی سبد پر می‌شد! نشانه بزرگی که در این آیات به آن اشاره شده است تبدیل شدن سیل‌ها به عنوان عامل ویرانی به مهمترین عامل عمران و آبادانی است.<ref>تفسیر نمونه، پیشین، ج18، ص58.</ref> |
| − | فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَ مَزَّقْنَاهُمْ کلَُّ مُمَزَّقٍ | + | |
| − | إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل‌ِّ صَبَّارٍ شَکُور »<ref> | + | وفور نعمت آمیخته با امنیت محیطی بسیار مرفه برای زندگی پاک، آماده ساخته بود. محیطی مهیا برای اطاعت پروردگار و تکامل در جنبه‌های معنوی، اما آنها قدر این همه نعمت را ندانستند، خدا را بدست فراموشی سپردند و به کفران نعمت مشغول شدند، به فخرفروشی پرداختند و به اختلافات طبقاتی دامن زدند.<ref>همان، ص68.</ref> |
| − | + | ||
| − | + | {{متن قرآن|«فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَین أَسْفَارِنَا وَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَ مَزَّقْنَاهُمْ کلَُّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل‌ِّ صَبَّارٍ شَکُور »}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/19.</ref> ولی گفتند: پروردگارا میان سفرهای ما دور بیفکن (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنان را داستانهایی برای عبرت دیگران قرار دادیم و جمعیتشان را متلاشی ساختیم. | |
| − | این درخواست احمقانه نشانه | + | |
| − | «إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل صَبَّارٍ شَکُور» یعنی در این داستانها که از قوم سبا نقل کردیم، اندرزها و آیت‌ها | + | این درخواست احمقانه نشانه تنگنظری اغنیاء نسبت به فقراء بود آنها نمی‌خواستند افراد کم درآمد مانند ثروتمندان با آسایش و بدون زاد و توشه سفر کنند. |
| − | + | ||
| − | + | {{متن قرآن|«إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل صَبَّارٍ شَکُور»}} یعنی در این داستانها که از قوم سبا نقل کردیم، اندرزها و آیت‌ها است برای هر کسی که در راه خدا صبر بسیار داشته باشد و شکرش در برابر نعمت های بی شمار خدا نیز زیاد باشد و از شنیدن و خواندن این آیات استدلال کند بر این که بر انسان واجب است که پروردگار خود را از در شکر، عبادت کند و نیز بر این که در ماورای این زندگی، روز بعثی هست که در آن روز زنده می‌شود و به خاطر اعمالش مجازات می‌شود.<ref>طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، 1374ش، پنجم، ج16، ص551.</ref> | |
| − | ناسپاسی و حسادت این قوم مرفه باعث شد تا گرفتار عذاب الهی شوند. | + | |
| − | آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آبادی‌ها و باغها و قصرها را ویران نمود و سرزمین آباد آنها تبدیل به بیابانی خشک و بی آب و علف گردید و تنها چند درخت "اراک" و "شوره گز" و "سدر" به جای ماند.<ref> | + | ==سرانجام قوم ناسپاس سبأ== |
| − | قرآن از این سیل به «سیل عَرِِِم» یاد می کند: | + | |
| − | «فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیهِْمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَاهُم بجَِنَّتَیهِْمْ جَنَّتَینِْ ذَوَاتیَ‌ْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شیَ‌ْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ. ذَالِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُواْ وَ هَلْ نجازِی إِلَّا | + | ناسپاسی و حسادت این قوم مرفه باعث شد تا گرفتار عذاب الهی شوند. آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آبادی‌ها و باغها و قصرها را ویران نمود و سرزمین آباد آنها تبدیل به بیابانی خشک و بی آب و علف گردید و تنها چند درخت "اراک" و "شوره گز" و "سدر" به جای ماند.<ref>قصه های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، پیشین، ص508.</ref> |
| − | + | ||
| − | + | قرآن از این سیل به «سیل عَرِِِم» یاد می کند: {{متن قرآن|«فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیهِْمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَاهُم بجَِنَّتَیهِْمْ جَنَّتَینِْ ذَوَاتیَ‌ْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شیَ‌ْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ. ذَالِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُواْ وَ هَلْ نجازِی إِلَّا الْکَفُور»}}؛<ref>[[سوره سبأ]]/ 17-16</ref> و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم و دو باغ پربرکتشان را به دو باغ بی ارزش با میوه های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدل ساختیم این کیفر را به خاطر کفرانشان به آنها دادیم. | |
| − | «عَرِم» به معنی خشونت و کج خلقی و سختگیری | + | |
| + | «عَرِم» به معنی خشونت و کج خلقی و سختگیری است و توصیف سیلاب به آن اشاره به شدت خشونت و ویرانگری آن است.<ref>تفسیرنمونه، پیشین، ج18، ص59.</ref> | ||
| + | |||
برای این لفظ معانی دیگری نیز ذکر شده است از جمله: | برای این لفظ معانی دیگری نیز ذکر شده است از جمله: | ||
| − | + | ||
| − | + | # «عرم» سیل بنیان کنی است که قابل تحمل و طاقت نیست.<ref>طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع البیان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، 1360 ش، اول، ج20، ص245.</ref> | |
| − | + | # موشهایی که سد را سوراخ کردند و باعث ویران شدن آن شدند. | |
| − | + | # اسم سد | |
| − | + | # اسم مکان | |
| + | # باران شدید<ref>لسان العرب، پیشین، ج12، ص394</ref> و... | ||
| + | |||
به هر حال در اثر ویرانی این سیل شدید قبیله‌های سبأ به مکانهای دیگری مهاجرت کردند و این پراکندگی در میان اعراب ضرب المثل شد. | به هر حال در اثر ویرانی این سیل شدید قبیله‌های سبأ به مکانهای دیگری مهاجرت کردند و این پراکندگی در میان اعراب ضرب المثل شد. | ||
| − | |||
| − | واقعه‌ای دیگر، قسمتی از داستان مربوط به حضرت سلیمان و ملکه سبأ است که در | + | واقعه‌ای دیگر، قسمتی از داستان مربوط به حضرت سلیمان و ملکه سبأ است که در سوره نمل بیان شده، از این آیات بدست می‌آید که این قوم دارای حکومت بوده‌اند و زنی بر آنها سلطنت داشته است، قرآن از زبان هدهد چنین میگوید: {{متن قرآن|«إِنیِّ وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَ أُوتِیَتْ مِن کُلِّ شَی‌ْءٍ وَلهََا عَرْشٌ عَظِیم»}}؛<ref>[[سوره نمل]]/23.</ref> من زنی را دیدم که بر آنان حکومت می‌کند و همه چیز در اختیار دارد، و (به خصوص) تخت عظیمی دارد. |
| − | + | ||
| − | مِن کُلِّ شَی‌ْءٍ | + | نام ملکه سبأ را "بلقیس بنت شراحیل" ذکر کرده‌اند.<ref>فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، الصدر، 1415 ق، دوم، ج4، ص64 - مجمع البیان، پیشین، ج18، ص98.</ref> بلقیس دارایی عظیمی داشته است و به نقل [[قرآن]] او و قومش آفتاب پرست بوده‌اند: {{متن قرآن|«وَجَدتُّهَا وَ قَوْمَهَا یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَ زَیَّن لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُون»}}؛<ref>[[سوره نمل]]/24.</ref> او و قومش را دیدم که برای غیرخدا (خورشید) [[سجده]] می‌کنند و [[شیطان]] اعمالشان را در نظرشان جلوه داده و آنها را از راه بازداشته و از این رو هدایت نمی‌شوند! |
| − | + | ||
| − | + | [[حضرت سلیمان]] علیه السلام بر او پیامی می‌فرستد و او را به تسلیم شدن فرامی خواند، <ref>[[سوره سبا]]/31.</ref> بلقیس بعد از مشورت با اشراف و بزرگان،<ref>[[سوره سبا]]/32.</ref> ابتدا برای آزمودن سلیمان علیه السلام هدایایی می‌فرستد تا پیامبر بودن او برایش آشکار شود،<ref>[[سوره سبا]]/35.</ref> سلیمان علیه السلام به جای پذیرفتن هدایا، آنها را تهدید به فشار نظامی می‌کند.<ref>[[سوره سبا]]/37.</ref> | |
| − | نام ملکه سبأ را "بلقیس بنت شراحیل" ذکر کرده‌اند.<ref> | + | |
| − | + | ادامه داستان آوردن تخت بلقیس نزد سلیمان،<ref>[[سوره سبا]]/43-38.</ref> سپس حضور ملکه سبأ در قصر پیامبر خدا و به خدا ایمان آوردن ملکه سبأ است.<ref>[[سوره سبا]]/44.</ref> | |
| − | + | ||
| − | + | ==سرانجام کار ملکه سبأ== | |
| − | حضرت سلیمان | ||
| − | ادامه داستان آوردن تخت بلقیس نزد سلیمان،<ref> | ||
| − | |||
| − | سرانجام کار ملکه سبأ | ||
| − | |||
| − | |||
| + | آنچه در قرآن مجید پیرامون ملکه سبأ آمده همان مقدار است که در بالا خواندیم، سرانجام ایمان آورد و به خیل صالحان پیوست اما این که بعد از ایمان به کشور خود بازگشت و به حکومت خود از طرف سلیمان ادامه داد یا نزد سلیمان ماند و با او ازدواج کرد یا به توصیه سلیمان با یکی از ملوک یمن که به عنوان "تبع" مشهور بودند پیمان زناشویی بست، در قرآن اشاره‌ای به اینها نشده است.<ref>تفسیر نمونه، پیشین، ج15، ص484.</ref> | ||
| + | آنچه در تواریخ نقل شده این است که سلیمان علیه السلام وارد سرزمین سبأ می شود و با بلقیس ازدواج می‌کند.<ref>دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش، دوم، ج4، ص49-68.</ref> و سرزمین تحت سلطه سلیمان علیه السلام از [[حجاز]] تا [[یمن]] و محدوده سبأ و مأرب گسترش می‌یابد.<ref>التحقیق، پیشین، ص13.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | == منابع == | + | |
| − | *قوم سبأ، علی محمودی [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=33962 پژوهشکده باقرالعلوم] تاریخ | + | ==منابع== |
| − | [[رده:اقوام در قرآن ]] | + | * قوم سبأ، علی محمودی [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=33962 پژوهشکده باقرالعلوم]، تاریخ بازیابی، 9 شهریور 1392. |
| + | |||
| + | [[رده:اقوام در قرآن]] | ||
نسخهٔ ۵ سپتامبر ۲۰۱۳، ساعت ۰۸:۲۰
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
"سَبأَ" در لغت عرب به معنی خریدن و در اصطلاح نام مردی است که قبائل یمن همه از نسل او هستند و او "سَبَأ بن یشحب" است.[۱]
گفته شده ده قبیله از قبائل عرب از ده فرزند او پدیده گشته‌اند،[۲] بنابراین تمام فرزندان و قوم سبأ به نام جدشان نامیده شده‌اند و بعد از این نامش به سرزمین آنها نیز منتقل شده است.[۳]
محتویات
موقعیت جغرافیایی قوم سبأ
یمن در ناحیه جنوب غربی عربستان است، سرزمین قوم سبا در قسمت شرقی صنعاء (پایتخت یمن) قرار دارد و نام شهر پایتخت قوم سبأ "مأرب" بوده است و این محدوده در زمانهای گذشته با تغییر دولتها، متغیر بوده؛ شاهان تبابعه و اصحاب اخدود از جمله این دولتها بودند.[۴]
مردم باهوش این سرزمین در نقاط حساس، سدهای زیادی ساخته بودند که از همه مهمتر "سد مأرب" بود و مجاری مختلف در آن ایجاد کرده بودند که در اثر آن باغهای زیبا و کشتزارهای پربرکت در دو طرف مسیر رودخانه ایجاد شده بود.[۵] سبائیان یا قوم سبأ و دو قوم دیگر (معینیان و حمیریان) در تاریخ عربستان نقش مهمی داشته‌اند، آنان نخستین قوم عربستان جنوبی بودند که به آستانه تمدن گام نهادند.[۶]
قوم سبأ در قرآن
این کلمه تنها دو بار در قرآن آمده ( یکی در سوره سبأ که به سرزمین و نعمات و ناسپاسی و... قوم می‌پردازد و دیگری در سوره نمل که داستان حضرت سلیمان و هدهد و ملکه سبأ است): «لَقَدْ کاَنَ لِسَبَإٍ فیِ مَسْکَنِهِمْ ءَایَةٌ جَنَّتَانِ عَن یَمِینٍ وَ شِمَالٍ کلُُواْ مِن رِّزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُواْ لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُور»؛[۷] برای قوم سبأ در محل سکونتشان نشانه‌ای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ (رودخانه عظیم و میوه‌های فراوان به آنها گفتیم) بخورید و شکر او را به جا آورید، شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده و مهربان.
این باغهای به هم پیوسته که در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدری پربرکت بود که در تواریخ آمده اگر کسی سبدی بر روی سر می‌گذاشت و در فصل میوه از زیر درختان عبور می‌کرد آن قدر میوه در آن می‌ریخت که بعد از مدت کوتاهی سبد پر می‌شد! نشانه بزرگی که در این آیات به آن اشاره شده است تبدیل شدن سیل‌ها به عنوان عامل ویرانی به مهمترین عامل عمران و آبادانی است.[۸]
وفور نعمت آمیخته با امنیت محیطی بسیار مرفه برای زندگی پاک، آماده ساخته بود. محیطی مهیا برای اطاعت پروردگار و تکامل در جنبه‌های معنوی، اما آنها قدر این همه نعمت را ندانستند، خدا را بدست فراموشی سپردند و به کفران نعمت مشغول شدند، به فخرفروشی پرداختند و به اختلافات طبقاتی دامن زدند.[۹]
«فَقَالُواْ رَبَّنَا بَاعِدْ بَین أَسْفَارِنَا وَ ظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَ مَزَّقْنَاهُمْ کلَُّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل‌ِّ صَبَّارٍ شَکُور »؛[۱۰] ولی گفتند: پروردگارا میان سفرهای ما دور بیفکن (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنان را داستانهایی برای عبرت دیگران قرار دادیم و جمعیتشان را متلاشی ساختیم.
این درخواست احمقانه نشانه تنگنظری اغنیاء نسبت به فقراء بود آنها نمی‌خواستند افراد کم درآمد مانند ثروتمندان با آسایش و بدون زاد و توشه سفر کنند.
«إِنَّ فیِ ذَالِکَ لَآیَاتٍٍ لِّکل صَبَّارٍ شَکُور» یعنی در این داستانها که از قوم سبا نقل کردیم، اندرزها و آیت‌ها است برای هر کسی که در راه خدا صبر بسیار داشته باشد و شکرش در برابر نعمت های بی شمار خدا نیز زیاد باشد و از شنیدن و خواندن این آیات استدلال کند بر این که بر انسان واجب است که پروردگار خود را از در شکر، عبادت کند و نیز بر این که در ماورای این زندگی، روز بعثی هست که در آن روز زنده می‌شود و به خاطر اعمالش مجازات می‌شود.[۱۱]
سرانجام قوم ناسپاس سبأ
ناسپاسی و حسادت این قوم مرفه باعث شد تا گرفتار عذاب الهی شوند. آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آبادی‌ها و باغها و قصرها را ویران نمود و سرزمین آباد آنها تبدیل به بیابانی خشک و بی آب و علف گردید و تنها چند درخت "اراک" و "شوره گز" و "سدر" به جای ماند.[۱۲]
قرآن از این سیل به «سیل عَرِِِم» یاد می کند: «فَأَعْرَضُواْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیهِْمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَ بَدَّلْنَاهُم بجَِنَّتَیهِْمْ جَنَّتَینِْ ذَوَاتیَ‌ْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شیَ‌ْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ. ذَالِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُواْ وَ هَلْ نجازِی إِلَّا الْکَفُور»؛[۱۳] و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم و دو باغ پربرکتشان را به دو باغ بی ارزش با میوه های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدل ساختیم این کیفر را به خاطر کفرانشان به آنها دادیم.
«عَرِم» به معنی خشونت و کج خلقی و سختگیری است و توصیف سیلاب به آن اشاره به شدت خشونت و ویرانگری آن است.[۱۴]
برای این لفظ معانی دیگری نیز ذکر شده است از جمله:
- «عرم» سیل بنیان کنی است که قابل تحمل و طاقت نیست.[۱۵]
- موشهایی که سد را سوراخ کردند و باعث ویران شدن آن شدند.
- اسم سد
- اسم مکان
- باران شدید[۱۶] و...
به هر حال در اثر ویرانی این سیل شدید قبیله‌های سبأ به مکانهای دیگری مهاجرت کردند و این پراکندگی در میان اعراب ضرب المثل شد.
واقعه‌ای دیگر، قسمتی از داستان مربوط به حضرت سلیمان و ملکه سبأ است که در سوره نمل بیان شده، از این آیات بدست می‌آید که این قوم دارای حکومت بوده‌اند و زنی بر آنها سلطنت داشته است، قرآن از زبان هدهد چنین میگوید: «إِنیِّ وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَ أُوتِیَتْ مِن کُلِّ شَی‌ْءٍ وَلهََا عَرْشٌ عَظِیم»؛[۱۷] من زنی را دیدم که بر آنان حکومت می‌کند و همه چیز در اختیار دارد، و (به خصوص) تخت عظیمی دارد.
نام ملکه سبأ را "بلقیس بنت شراحیل" ذکر کرده‌اند.[۱۸] بلقیس دارایی عظیمی داشته است و به نقل قرآن او و قومش آفتاب پرست بوده‌اند: «وَجَدتُّهَا وَ قَوْمَهَا یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَ زَیَّن لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُون»؛[۱۹] او و قومش را دیدم که برای غیرخدا (خورشید) سجده می‌کنند و شیطان اعمالشان را در نظرشان جلوه داده و آنها را از راه بازداشته و از این رو هدایت نمی‌شوند!
حضرت سلیمان علیه السلام بر او پیامی می‌فرستد و او را به تسلیم شدن فرامی خواند، [۲۰] بلقیس بعد از مشورت با اشراف و بزرگان،[۲۱] ابتدا برای آزمودن سلیمان علیه السلام هدایایی می‌فرستد تا پیامبر بودن او برایش آشکار شود،[۲۲] سلیمان علیه السلام به جای پذیرفتن هدایا، آنها را تهدید به فشار نظامی می‌کند.[۲۳]
ادامه داستان آوردن تخت بلقیس نزد سلیمان،[۲۴] سپس حضور ملکه سبأ در قصر پیامبر خدا و به خدا ایمان آوردن ملکه سبأ است.[۲۵]
سرانجام کار ملکه سبأ
آنچه در قرآن مجید پیرامون ملکه سبأ آمده همان مقدار است که در بالا خواندیم، سرانجام ایمان آورد و به خیل صالحان پیوست اما این که بعد از ایمان به کشور خود بازگشت و به حکومت خود از طرف سلیمان ادامه داد یا نزد سلیمان ماند و با او ازدواج کرد یا به توصیه سلیمان با یکی از ملوک یمن که به عنوان "تبع" مشهور بودند پیمان زناشویی بست، در قرآن اشاره‌ای به اینها نشده است.[۲۶]
آنچه در تواریخ نقل شده این است که سلیمان علیه السلام وارد سرزمین سبأ می شود و با بلقیس ازدواج می‌کند.[۲۷] و سرزمین تحت سلطه سلیمان علیه السلام از حجاز تا یمن و محدوده سبأ و مأرب گسترش می‌یابد.[۲۸]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، بیروت، دار صاد، ر1414 ق، سوم، ج1، ص93.
- ↑ صدر حاج سید جوادی، احمد و دیگران؛ دایرةالمعارف تشیع، تهران، شهید سعید محبی، 1381ش، ج9، ص51.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ قصه‌های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، تدوین حسین حسینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1381ش، ص 508.
- ↑ مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش، ج5، ص12.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، اول، ج18، ص67.
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین؛ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان و ناهید، 1377ش، اول، ج2، ص1182.
- ↑ سوره سبأ/15 (ترجمه آیات از آیت الله مکارم شیرازی می‌باشد.)
- ↑ تفسیر نمونه، پیشین، ج18، ص58.
- ↑ همان، ص68.
- ↑ سوره سبأ/19.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین؛ تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، 1374ش، پنجم، ج16، ص551.
- ↑ قصه های قرآن بر اساس تفسیر نمونه، پیشین، ص508.
- ↑ سوره سبأ/ 17-16
- ↑ تفسیرنمونه، پیشین، ج18، ص59.
- ↑ طبرسی، فضل بن حسن؛ تفسیر مجمع البیان، ترجمه گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، 1360 ش، اول، ج20، ص245.
- ↑ لسان العرب، پیشین، ج12، ص394
- ↑ سوره نمل/23.
- ↑ فیض کاشانی، ملا محسن؛ تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، الصدر، 1415 ق، دوم، ج4، ص64 - مجمع البیان، پیشین، ج18، ص98.
- ↑ سوره نمل/24.
- ↑ سوره سبا/31.
- ↑ سوره سبا/32.
- ↑ سوره سبا/35.
- ↑ سوره سبا/37.
- ↑ سوره سبا/43-38.
- ↑ سوره سبا/44.
- ↑ تفسیر نمونه، پیشین، ج15، ص484.
- ↑ دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش، دوم، ج4، ص49-68.
- ↑ التحقیق، پیشین، ص13.
منابع
- قوم سبأ، علی محمودی پژوهشکده باقرالعلوم، تاریخ بازیابی، 9 شهریور 1392.
