بی نیازی از مردم

بى نیازى از مردم یا «استغناء» ضد صفت حرض و طمع، از فضائل اخلاقی و صفتی برخاسته از توکل و میوه صفت عزت نفس است. این خصیصه نزد حضرت حق بسیار بزرگ است، تا بدانجا که آن‌ کس که به ثروت مردمان چشم ندوزد، دعایش مستجاب می‌گردد.

استغناء در لغت

اِسْتِغْناء (به کسر الف و تاء و سکون سین و غین) از واژگان قرآن کریم به معنای طلب بى‌نيازى و اکتفا است. به نظر راغب استغناء مثل "غَنی" به معنى بى‌نيازى است.

بی‌نیازی از مردم در قرآن

امام علیه السلام درباره نزول آیه ۱۳۱ طه فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم وقتی این آیه را شنید راست نشست و فرموند:

هرکس به خدا دل نبندد حسرت دنیا او را از پای درمی‎آورد و هر کس چشم از مال و ثروت مردم برندارد اندوه و حزنش طولانی شود و خشمش فرو نشیند و هر کس نعمت خدا را تنها در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها ببیند عمرش کم و عذابش نزدیک می‌شود.

«وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَىٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ ۚ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ (دیدگانت را به آنچه برخی از اصناف آنان را بهره مند کردیم مدوز، [آنچه به آنان داده ایم] شکوفه [بی میوه و زیور و زینت] دنیاست تا آنان را در آن بیازماییم، و رزق پروردگارت بهتر و پایدارتر است)

همچنین در آیه ۸۸ سوره مبارکه حجر آمده است: «لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لاتَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ؛ (بنابراین) هرگز چشم خود را به نعمت‌هاى (مادى) که به گروه‌هایى از آن‌ها (کفار) دادیم میفکن، و به‌خاطر آن‌چه آن‌ها دارند غمگین مباش و بال و پر خود را براى مؤمنین فرود آر».

در حقیقت دستور اول در مورد چشم ندوختن به نعمت‌هاى مادى است و دستور دوم درباره غم نخوردن در برابر محرومیت از آن است. این احتمال نیز در تفسیر جمله «وَ لاتَحْزَنْ عَلَیْهِمْ» داده شده است که اگر آن‌ها به تو ایمان نمى‌آورند غمگین مباش، زیرا ارزشى ندارند و لیاقتى، ولى تفسیر اول با جمله‌هاى قبل مناسب‌تر به نظر مى‌رسد.

به هر حال نظیر همین مضمون در سوره طه آیه ۱۳۱ به‌طور واضح‌تر آمده است: «وَلا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَ رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى؛ چشم خود را به نعمت‌هایى که به گروه‌هایى از آن‌ها داده‌ایم نیفکن، این‌ها گل‌هاى زندگى دنیا است (گل‌هایى ناپایدار که زود پژمرده و پرپر مى‌شوند) این‌ها به‌خاطر آن است که مى‌خواهیم آن‌ها را با آن بیازماییم، آن‌چه خدا به تو روزى داده است براى تو بهتر و پایدارتر است».

بی‌نیازی از مردم در روایات

۱. رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله: «لَیسَ الْغِنى عَنْ کثْرَةِ الْعَرْضِ إِنَّمَا الْغِنى غِنَى النَّفْسِ»؛ بى نیازى به فراوانى ثروت نیست، بى نیازى تنها در روحیه بى نیازى است.

۲. حضرت على علیه السلام: «ماءُ وَجهِک جامِدٌ یقْطِرُهُ السُّؤالُ، فَانظُرْ عِندَ مَن تُقطِرُهُ»؛ آبروى تو، یخِ منجمد است و سؤال و خواهش، آن‌را قطره قطره می‌چکاند. پس، بنگر که آن‌را نزد چه کسى فرو مى‌چکانى.

۳. امام صادق علیه السلام: «شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِیامُ اللَّیلِ وَعِزُّهُ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاسِ»؛ شرافت مومن به شب زنده دارى و عزتش به بى نیازى از مردم است.

۴. امام صادق علیه السلام: «إِذَا أَرَادَ أَحَدُکمْ أَنْ لَا یسْأَلَ رَبَّهُ شَیئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْییأَسْ مِنَ النَّاسِ کلِّهِمْ وَ لَایکونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا عِنْدَ اللَّهِ فَإِذَا عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ ذَلِک مِنْ قَلْبِهِ لَمْ یسْأَلِ اللَّهَ شَیئاً إِلَّا أَعْطَاهُ»؛ چون یکى از شما خواهد هر چه از پروردگارش در خواست کند به او عطا کند باید از مردم نومید شود و امیدى جز به خدا نداشته باشد چون خداوند این را از دلش بداند هرچه از خدا بخواهد به او عطا کند.

۵. امام سجاد علیه السلام: «رَأَیتُ الْخَیرَ کلَّهُ قَدِ اجْتَمَعَ فِی قَطْعِ الطَّمَعِ عَمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ وَ مَنْ لَمْ یرْجُ النَّاسَ فِی شَیءٍ وَ رَدَّ أَمْرَهُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ فِی جَمِیعِ أُمُورِهِ اسْتَجَابَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ لَهُ فِی کلِّ شَیءٍ»؛ تمام خیر و نیکى را دیدم که در بریدن طمع از دست مردم است و هرکه هیچ امیدى به مردم نداشته باشد و امرش را در هر کارى به خداوند واگذارد خداى عزوجل در هر چیزى او را اجابت کند.

۶. امام صادق علیه السلام: «طَلَبُ الْحَوَائِجِ إِلَى النَّاسِ اسْتِلَابٌ لِلْعِزِّ وَ مَذْهَبَةٌ لِلْحَیاءِ وَ الْیأْسُ مِمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ عِزٌّ لِلْمُؤْمِنِ فِی دِینِهِ وَ الطَّمَعُ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ»؛ حاجت خواستن از مردم موجب سلب عزت و رفتن حیا مى شود و نومیدى از آن چه در دست مردم است موجب عزت مومن در دینش است و طمع فقرى است حاضر و آماده.

۷. امام باقر علیه السلام: «الْیأْسُ مِمَّا فِی أَیدِی النَّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِ فِی دِینِهِ؛ أَوَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ حَاتِمٍ إِذَا مَا عَزَمْتَ الْیأْسَ أَلْفَیتَهُ الْغِنَى إِذَا عَرَّفْتَهُ النَّفْسَ وَ الطَّمَعُ الْفَقْر»؛ نومیدى و چشم نداشتن به دست مردم عزت دینى مومن است مگر گفتار حاتم را نشنیدى که می گوید چون بنومیدى تصمیم گیرى و دلت به آن آشنا گردد آن را بى نیازى یابى و طمع را فقر دانى.

۸. از امام صادق علیه السلام نقل نموده اند که فرمود: «جَاءَ أَعْرَابِی إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله فَقَالَ یا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِی بِعَمَلٍ یحِبُّنِی اللَّهُ عَلَیهِ؛ فَقَالَ یا أَعْرَابِی ازْهَدْ فِی الدُّنْیا یحِبَّک اللَّهُ وَ ازْهَدْ فِیمَا فِی أَیدِی النَّاسِ یحِبَّک النَّاسُ»؛ عربى آمد خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله، عرض کرد مرا راهنمائى به عملى کنید خدا مرا دوست بدارد. رسول خدا صلی الله و علیه و آله فرمودند زاهد در دنیا باش تا خدا تو را دوست بدارد و نسبت به آن چه در دست مردم است زاهد باش تا مردم تو را دوست بدارند.

۹. امام جواد علیه السلام فرمود: «عزُّ المؤمنِ غناهُ عَن النّاسِ»؛ عزت مؤمن در بی نیازی از مردم است.

۱۰. زراره می گوید: مردی بحضور امام صادق علیه السلام آمد، عرض کرد دستم ناسالم است و نمی توانم با آن بخوبی کار کنم، سرمایه ندارم تا با آن تجارت نمایم و فرد محروم و مستمندی هستم. «فقال اعمل و احمل علی راءسک واستغن عن الناس». امام علیه السلام فرمود: با سرت باربری کن و خویشتن را از مردم بی نیاز ساز.