مقاله بدون شناسه یا دارای شناسه ضعیف است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابوالفضل سلمی مروزی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{خوب}}ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، مشهور به «سلمي» و «حاكم الشهيد»و عالمي بزرگ و از فقهاي مذهب حنفي،<ref>نرشخي، ابو بكر محمد بن جعفر،‌ تاريخ بخارا، تهران، توس، 1363، دوم، ص 148-147 و بغدادي، اسماعيل باشا، پيشين، ص 37 و سمعاني، پيشين، ص 447 و ذهبي، تاريخ الاسلام، بيروت، دارالكتاب العربي، 1409، دوم، ج25، ص 113.</ref> و در زمان خويش پيشواي مذهبي حنفيان بوده است.<ref> سمعاني، پيشين، ص 447.</ref> فقیه و محدث حنفی مرو که چندی نیز عهده‌دار وزارت بود.  
+
{{خوب}}ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، مشهور به «حاكم الشهيد» محدث و فقیه [[حنفی]] مذهب در قرن چهارم قمری بود. او در زمان خويش پيشواي مذهبي حنفيان و مدتی نیز منصب قضاوت و وزارت در دستگاه سامانیان را بر عهده داشت.
  
−
==زندگی نامه==
+
==زندگی‌نامه==
−
ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، مشهور به «سلمي» و «حاكم الشهيد» مي­باشد.<ref>جوزجاني، منهاج سراج، طبقات ناصري، تهران، دنياي كتاب، 1363، اول، ج2، ص 317 و بغدادي، اسماعيل باشا، هدية العارفين، بيروت، داراحياء‌التراث العربي، ص 37 و سمعاني، عبدالكريم، الانساب، بيروت، دارالجنان، 1408، اول، ص 447.</ref> از دوران ابتدايي زندگي وي اطلاعات چنداني در دست نيست.
+
ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، عالم و وزیر عهد سامانی در مرو است.<ref>جوزجاني، منهاج سراج، طبقات ناصري، تهران، دنياي كتاب، 1363، اول، ج2، ص 317 و بغدادي، اسماعيل باشا، هدية العارفين، بيروت، داراحياء‌التراث العربي، ص 37 و سمعاني، عبدالكريم، الانساب، بيروت، دارالجنان، 1408، اول، ص 447.</ref> از دوران ابتدايي زندگي وي اطلاعات چنداني در دست نيست. نسبت «مروزی» برای او در تمام زندگی‌نامه‌ها تأیید شده، و در منابع متقدم به‌عنوان عالم «مرو» شناخته شده است.
  
−
نسبت «مروزی» برای او در تمام زندگی‌نامه‌ها تأیید شده، و در منابع متقدم به‌عنوان عالم «مرو» شناخته شده است.  
+
او در دانش [[حدیث]] دستی فراز داشت، تا آنجا که حدیث‌شناسانی که در مذهب با او مخالف بودند ـ مانند [[ابواحمد نیشابوری|ابواحمد حاکم]] و [[حاکم نیشابوری]] ـ ضبط او در حدیث و نیز آگاهی‌اش به رسوم [[محدثان]] را ستوده و از حافظ بودن شش هزار حدیث سخن آورده‌اند؛<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۸.</ref> بااین‌حال حوزۀ اصلی دانش وی [[فقه]] بود و او را در عصر خود امام [[حنفی|حنفیان]] شمرده‌اند.<ref>ذهبی، ۲۵ / ۱۱۳.</ref> بخشی از اهمیت سلمی مروزي در فقه حنفی، دست باز او در نقل اقوال متقدمان مذهب ازجمله پیشوایان سه‌گانه است که موجب شده است تا برخی نقلها با نام مروزی در منابع ثبت گردد.
  
−
او در دانش [[حدیث]] دستی فراز داشت، تا آنجا که حدیث‌شناسانی که در مذهب با او مخالف بودند ـ مانند [[ابواحمد نیشابوری|ابو احمد حاکم]] و [[حاکم نیشابوری]] ـ ضبط او در حدیث و نیز آگاهی‌اش به رسوم [[محدثان]] را ستوده و از حافظ بودن ۶۰ هزار حدیث سخن آورده‌اند؛<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۸.</ref> بااین‌حال حوزۀ اصلی دانش وی [[فقه]] بود و او را در عصر خود امام [[حنفی|حنفیان]] شمرده‌اند.<ref>ذهبی، ۲۵ / ۱۱۳.</ref>
+
منابع او را به عنوان فردي با [[تقوا]] و اهل [[نماز شب]] و [[روزه]] ذكر كرده ­اند. نرشخي مي ­نويسد: به روزگار او در دنيا به علم و [[زهد]] كسي مثل او نبود.<ref>نرشخي، پيشين، ص 7-6.</ref> مقبولیت و جایگاه علمی او از یک سو، و شهرتش به زهد و [[عبادت]]<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۷- ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶.</ref> از سوی دیگر، موجب شد که شخصیت وی مورد توجه امیر نصر ابن احمد سامانی (حک‍: ۳۰۱-۳۳۱ق) قرار گیرد؛ امیر او را به [[قضاوت|قضای]] بخارا نصب کرد و هم‌زمان تدریس به امیرزاده نوح بن نصر را برعهدۀ او گذارد. شهرت او به «حاکم» از باب همین منصب قضا ست. مروزي سال­هاي بسياري در بخارا به شغل قضاوت مشغول بود. [[عدل]] و انصاف او عموميت داشت و از اين جهت مورد اعتراض كسي واقع نشد.<ref>نرشخي، پيشين،‌ص 7-6.</ref>
  
−
بخشی از اهمیت حاکم در فقه حنفی دست باز او در نقل اقوال متقدمان مذهب ازجمله پیشوایان سه‌گانه است که موجب شده است تا برخی نقلها با نام حاکم در منابع ثبت گردد (مثلاً نک‍ : سمرقندی، ۱ / ۶۵، ۲۱۲، ۲ / ۳۰۰) و بخشی دیگر ارزیابیها و نقدهای حاکم بر اقوال منقول (مثلاً نک‍ : کاسانی، ۱ / ۴۲) و اختیارات او در میان اقوال است (مثلاً نک‍ : ابن‌نجیم، ۱ / ۳۶۸).
+
با [[مرگ]] امیر نصر در ۳۳۱ق. و انتقال حکومت به امیر نوح، حاکم شهید نفوذی همه‌جانبه در دستگاه سامانی به‌دست آورد. در شرح حال حاکم آمده است که امیر نوح سامانی (حک‍: ۳۳۱-۳۴۳ق)، تمام امور کشور را به عهدۀ او نهاده بود، اما مروزي از اسم و رسم وزارت امتناع داشت و چندان دلبستگي به اين عنوان نداشت،<ref>سمعاني، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص113.</ref> بلكه بيشتر به دنبال علم و ياري رساندن به نيازمندان بود.<ref> ذهبي، پيشين، ج25، ص113.</ref> حاکم در زمان وزارت، بیشتر یک عالم بود، تا کارگزار دولتی. او همواره مشغول تدریس و تألیف بود؛ و در صرف مال هم اهتمامش به آموزش علم و روزی طلاب بود.  
  
−
مقبولیت و جایگاه علمی او از یک سو، و شهرتش به [[زهد]] و عبادت‌ورزی<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۷- ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶.</ref> از سوی دیگر، موجب شد که شخصیت وی مورد توجه امیر نصر ابن احمد سامانی (حک‍: ۳۰۱-۳۳۱ق) قرار گیرد؛ امیر او را به [[قضاوت|قضای]] بخارا نصب کرد و هم‌زمان تدریس به امیرزاده نوح بن نصر را برعهدۀ او گذارد. شهرت او به حاکم از باب همین منصب قضا ست. با [[مرگ]] امیر نصر در ۳۳۱ق. و انتقال حکومت به امیر نوح، حاکم شهید نفوذی همه‌جانبه در دستگاه سامانی به‌دست آورد.
+
گویا بیش از همه، نظامیان مورد بی‌مهری حاکم بودند و سرانجام نزد امیر از او شکایت بردند که وزیر از پرداختن به امور کشور طفره می‌رود.<ref>سمعانی، همان.</ref> بی‌توجهی امیر سامانی و ملال سپاهیان از عملکرد حاکم، نظامیان شورشی را وادار کرد که بر گرد ابوعلی ابن محتاج، از مخالفان امیر جمع شوند و به محل اقامت وزیر که گویا در آن زمان در مرو بود، بشتابند.<ref>ابن‌اثیر، ۸ / ۴۵۹.</ref> با وجود آگاهی امیر سامانی در بخارا از این سوء قصد و کوشش برای پیشگیری از آن، شورشیان حاکم را در محل اقامت خود به قتل رساندند.<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶-۳۴۷.</ref>
  
−
امیر نوح سامانی (حک‍: ۳۳۱-۳۴۳ق) که خود دانش آموخته بود و به علم‌دوستی شهرت داشت، از سوی اهل دانش به «امیر ستوده» (الامیر الحمید) خوانده می‌شد. در شرح حال حاکم آمده است که امیر نوح سامانی (حک‍: ۳۳۱-۳۴۳ق)، تمام امور کشور را به عهدۀ او نهاده بود، اما حاکم با وجود تصدی، مایل به پذیرش عنوان وزارت نبود، عنوانی که با اصرار امیر سرانجام پذیرفت.
+
خواندمير در خصوص [[کینه|كينه]] سپاهيان از او مي­ نويسد: «... ابوالفضل در باب كفايت اموال سلطاني سعي فراواني به جاي آورده و راههاي منافع امرا و لشكريان را مسدود گردانيد. آن جماعت كينه وزير را در دل گرفته سپس شرط همراهي و خدمت خويش را به امير نوح، سپردن مروزي را به خويش قرار دادند. سپس بر قتل او در [[جمادی الاول]] سال 335 ق. مبادرت كردند».<ref>خواند مير، پيشين،‌ ص 109 و سمعاني، پيشين، ص 448.</ref>
  
−
حاکم در زمان وزارت، بیشتر یک عالم بود، تا کارگزار دولتی. او همواره مشغول تدریس و تألیف بود؛ مراجعان را مدتها منتظر نگاه می‌داشت و تا ضرورت نبود به حضور نمی‌پذیرفت و در صرف مال هم اهتمامش به آموزش علم و روزی طلاب بود. گویا بیش از همه، نظامیان مورد بی‌مهری حاکم بودند و سرانجام نزد امیر از او شکایت بردند که وزیر از پرداختن به امور کشور طفره می‌رود.<ref>سمعانی، همان.</ref> بی‌توجهی امیر سامانی و ملال سپاهیان از عملکرد حاکم، نظامیان شورشی را وادار کرد که بر گرد ابوعلی ابن محتاج، از مخالفان امیر جمع شوند و به محل اقامت وزیر که گویا در آن زمان در مرو بود، بشتابند.<ref>ابن‌اثیر، ۸ / ۴۵۹.</ref> با وجود آگاهی امیر سامانی در بخارا از این سوء قصد و کوشش برای پیشگیری از آن، شورشیان حاکم را در محل اقامت خود به قتل رساندند.<ref>سمعانی، ۳ / ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶-۳۴۷.</ref>
+
گفته شده مروزي وقتي متوجه اين امر شد، [[غسل]] كرده و [[كفن]] پوشيد و به [[نماز]] ايستاد. لشكريان وي را در وقت نماز و در حالي كه در [[سجده]] بود<ref>ذهبي، پيشين، ج25، ص114 و ابن كثير، پيشين، ج11، ص242.</ref> به قتل رساندند. برخي از نويسندگان از «[[شهادت در راه خدا|شهادت]]» وي سخن گفته­ اند و حتي نام «الحاكم الشهيد»<ref>جوزجاني، پيشين، ج2، ص 317.</ref> و يا «الشهيد»<ref>سمعاني، پيشين، ج3،‌ ص 477.</ref> را براي او برگزيده ­و نوشته­ اند وي همواره از خداوند طلب شهادت مي ­كرد.<ref> ابن كثير، پيشين، ج11، ص242 و سمعاني، پيشين، ص 448.</ref>  
  
−
گفته شده مروزي وقتي متوجه اين امر شد غسل كرده و كفن پوشيد و به [[نماز]] ايستاد. لشكريان وي را در وقت نماز<ref>نرشخي، پيشين، ص148 و ابن كثير، پيشين، ج11، ص242.</ref> و در حالي كه در [[سجده]] بود<ref>ذهبي، پيشين، ج25، ص114 و ابن كثير، پيشين، ج11، ص242.</ref> به قتل رساندند.
+
[[عزالدین ابن اثیر|ابن ­اثير]] و خواندمير، قتل او را در [[جمادی الاول]] سال 335 ق. دانسته ­اند و ليكن سمعاني و [[ابن جوزي|ابن­ جوزي]] و ديگران در [[ربيع ­الثانی]] سال 334 ق. نوشته ­اند.  
 +
==استادان و شاگردان==
  
−
خواندمير در خصوص [[کینه|كينه]] سپاهيان از او مي­ نويسد: «...ابوالفضل در باب كفايت اموال سلطاني سعي فراواني به جاي آورده و راه­هاي منافع امرا و لشكريان را مسدود گردانيد. آن جماعت كينه وزير را در دل گرفته سپس شرط همراهي و خدمت خويش را به امير نوح، سپردن مروزي را به خويش قرار دادند. سپس بر قتل او در [[جمادی الاول]] سال 335 مبادرت كردند».<ref>خواند مير، پيشين،‌ ص 109 و سمعاني، پيشين، ص 448.</ref>
+
ابوالفضل سلمي مروزي به منظور كسب علم به شهرهاي بسياري از جمله نيشابور، مرو، ري، [[بغداد]]، [[مكه]]، [[مصر]] و بخارا سفر كرد.<ref>نرشخي، پيشين، ص 148-147 و ذهبي، پيشين، ص 113 و سمعاني، پيشين، ص 447.</ref> و از محضر برخي از عالمان آن زمان بهره برد. از جمله اساتيد وي كه مروزي از آنها استماع [[حديث]] كرده است، مي ­توان به این اساتید اشاره كرد: در مرو از محضر محمد بن حمدويه هورقاني، يحيي بن ساسويه و محمد بن عصام؛ در نيشابور از عبدالله بن شيرويه؛ در ري از ابراهيم بن يوسف هسنجاني؛ در [[بغداد]] از هيثم بن خلف الدوري و احمد بن حسن صوفي؛ در [[كوفه]] از احمد بن سليمان مصري و در بخارا از محمد بن سعيد، حماد بن احمد، حسن بن سفيان نسوي و عبدالله بن محمود سعدي بهره برد».<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref>
  
−
برخي از نويسندگان از «شهادت» وي سخن گفته­اند و حتي نام «الحاكم الشهيد»<ref>جوزجاني، پيشين، ج2، ص 317.</ref> و يا «الشهيد»<ref>سمعاني، پيشين، ج3،‌ ص 477.</ref> را براي او برگزيده­اند و نوشته­ اند وي همواره از خداوند طلب شهادت مي ­كرد.<ref> ابن كثير، پيشين، ج11، ص242 و سمعاني، پيشين، ص 448.</ref> بیشتر منابع قتل او را در ربیع‌الآخر ۳۳۴ گفته‌اند (سمعانی، همانجا؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۷؛ عبدالقادر، همانجا) و ابن‌اثیر با آنکه به وقوع شورش ابن‌محتاج در ۳۳۴ق تصریح دارد (۸ / ۴۵۸)، به دلیلی که دانسته نیست، زمان کشته‌شدن او را در جمادی‌الاول ۳۳۵ گفته است (۸ / ۴۵۹).
+
جماعتي نيز از محضر او كسب علم كرده ­اند. سمعاني مي­ نويسد: «تمام مشايخ خراسان و پيشوايان آن ديار از محضر او بهره بردند».<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref> وي در زماني كه منصب [[قضاوت]] را بر عهده داشت نزد امير ساماني مي­ آمد و به او [[فقه]] مي ­آموخت.<ref>همان، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص 113.</ref> و برخي نيز از او [[حديث]] روايت كرده ­اند كه از جمله آنها مي ­توان به [[ابواحمد نیشابوری|ابواحمد حاکم]] و [[حاکم نیشابوری]] اشاره كرد.<ref>نرشخي، پيشين، ص 148.</ref>
  
 +
==آثار و تأليفات==
  
−
==اساتيد و شاگردان==
+
ابوالفضل مروزي داراي تأليفات بسياري بوده است و اين تأليفات به قول سمعاني: «دال بر فضل اوست».<ref>سمعاني، پيشين، ص 448.</ref> سمعاني پس از اشاره به توجه زياد مروزی به تاليف و كتابت مي ­نويسد: ابوالعباس بن حمويه از وي گله و شكايت كرده كه ما نزد او مي­ رفتيم و وي با ما سخني نمي ­گفت و در حالي كه مشغول نوشتن بود به ما توجهي نمي­ كرد.<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref>
  
−
ابوالفضل سلمي مروزي به منظور كسب علم به شهرهاي بسياري از جمله نيشابور، مرو، ري، [[بغداد]]، [[مكه]]، مصر و بخارا سفر كرد.<ref>نرشخي، پيشين، ص 148-147 و ذهبي، پيشين، ص 113 و سمعاني، پيشين، ص 447.</ref> و از محضر برخي از عالمان آن زمان بهره برد. از جمله اساتيد وي كه مروزي از آنها استماع حديث كرده است، مي­توان به محمد بن حمدويه، يحيي بن ساسويه ذهلي، هيثم بن خلف الدوري اشاره كرد.<ref>ذهبي، پيشين، ج2، ص 314.</ref> «او در مرو از محضر محمد بن حمدويه هورقاني، يحيي بن ساسويه و محمد بن عصام، در نيشابور از عبدالله بن شيرويه در ري از ابراهيم بن يوسف هسنجاني، در بغداد از هيثم بن خلف دوري و احمد بن حسن صوفي، در كوفه از احمد بن سليمان مصري و در بخارا از محمد بن سعيد، حماد بن احمد، حسن بن سفيان نسوي و عبدالله بن محمود سعدي بهره برد».<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref>
+
از جمله تأليفات ابوالفضل مروزي مي ­توان به كتاب­هاي زیر اشاره نمود:
  
−
جماعتي نيز از محضر او كسب علم كرده­اند. وي در زماني كه منصب قضاوت را بر عهده داشت نزد امير ساماني مي­آمد و به او فقه مي­آموخت.<ref>همان، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص 113.</ref> سمعاني مي­نويسد: «تمام مشايخ خراسان و پيشوايان آن ديار از محضر او بهره بردند».<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref> و برخي نيز از او [[حديث]] روايت كرده­اند كه از جمله آنها مي­توان به ابوعبدالله حاكم، صاحب تاريخ نيشابور اشاره كرد.<ref>نرشخي، پيشين، ص 148.</ref> از مروزي به عنوان عالم مرو و شيخ حنفيه، فقيه، محدث و شاعر ياد كرده­اند.<ref>ذهبي، پيشين، ج25، ص 113 و ابن  كثير، البدايه والنهايه، بيروت، داراحياء التراث العربي، 1408، ج11، ص 242.</ref>
+
# الكافي، یا المختصر الکافی؛ مهم‌ترین اثر او که چکیده‌ای از مضامین آثار محمد بن حسن شیبانی، به‌خصوص «المبسوط» اوست که به‌عنوان متن درسی خوانده و حتى حفظ می‌شد. حاکم خود روی تافتنِ طلاب از المبسوط شیبانی به‌سبب حجم بزرگ و تکرار مطالب آن را انگیزۀ تألیف کتاب گفته است. بنا به نقل منهاج سراج جوزجاني كتاب «الكافي» در نقل مذهب حنفي مورد اعتماد است و نسخه ­اي از آن در مخطوطات مكتبه مصر محفوظ است.<ref>جوزجاني، پيشين، ج2، ص317.</ref>
−
منابع او را به عنوان فردي باتقوا و اهل [[نماز شب]] و [[روزه]] ذكر كرده­اند. منابع مي­نويسند او روزهاي دوشنبه و پنج­شنبه را روزه مي­گرفت و اهل شب زنده­داري در سفر و حضر  بود.<ref>سمعاني، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص 113 و ابن  كثير، پيشين، ص 242.</ref> نرشخي مي­نويسد: به روزگار او در دنيا به علم و زهد كسي مثل او نبود.<ref>نرشخي، پيشين، ص 7-6.</ref>
+
# المنتقي؛ که متضمن نوادری از مذهب حنفی برگرفته از حدود ۳۰۰ جزء فقهی بود.<ref>حاجی خلیفه، ۲ / ۱۸۵۱.</ref>
−
 
+
# الغرر؛ در علم فقه؛
−
دربارۀ شاگردان او دانسته‌ها اندک است؛ گفته‌اند که عموم مشایخ خراسان شاگرد او بودند، اما به طور خاص از کسانی چون ابواحمد حاکم و حاکم نیشابوری نام آمده است (سمعانی، ۳ / ۴۷۷- ۴۷۸). در منابع آمده است که حسین بن حسن مروزی از حدیث گفتن امتناع داشت، اما به درخواست حاکم شهید پاسخ گفت و پسرش ابوالفضل را به شاگردی پذیرفت (ابن‌ماکولا، ۷ / ۲۷۱).
+
# المستخلص من الجامع؛
−
 
+
# شرح الجامع و اصول الفقه.<ref>سمعاني، پيشين، ص 448.</ref>
−
==قضاوت==
 
−
 
 
−
مروزي به مقام قضاوت در شهر بخارا دست يافت.<ref>ذهبي، پيشين، ج25، ص 113 و نرشخي، پيشين، ص 7-6.</ref> او سال­هاي بسياري در بخارا به اين شغل مشغول بود. عدل و انصاف او عموميت داشت و از اين جهت مورد اعتراض كسي واقع نشد.<ref>نرشخي، پيشين،‌ص 7-6.</ref>
 
−
 
 
−
==وزارت==
 
−
 
 
−
وي سرانجام منصب وزارت امير نوح بن نصر ساماني را به عهده گرفت.<ref>همان، پيشين، ص148-147 و ذهبي، پيشين، ج25، ص113 و خواند مير، دستورالوزراء، تهران، دنياي كتاب، 1317، ص 109.</ref>
 
−
 
 
−
امير ساماني زمام همه امور را به وي سپرد. هر چند مروزي از اسم و رسم وزارت امتناع داشت و چندان دلبستگي به اين عنوان نداشت،<ref>سمعاني، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص113.</ref> بلكه بيشتر به دنبال علم و ياري رساندن به نيازمندان بود.<ref> ذهبي، پيشين، ج25، ص113.</ref>
 
−
 
 
−
==آثار و تاليفات==
 
−
 
 
−
ابوالفضل مروزي داراي تاليفات بسياري بوده است و اين تاليفات به قول سمعاني: «دال بر فضل اوست».<ref>سمعاني، پيشين، ص 448.</ref> از جمله تاليفات وي مي­توان به كتاب­هاي الكافي<ref>نرشخي، پيشين، ص148 و جوزجاني، پيشين، ج2، ص317 و اسماعيل باشا، پيشين، ص 37.</ref> والمنتقي<ref>اسماعيل باشا، پيشين، ص 37.</ref> كه در فروع مذهب حنفيه نگاشته شده­اند<ref>همان، ص 37.</ref> و الغرر در علم فقه و المستخلص من الجامع<ref>همان، ص 37.</ref> اشاره كرد.
 
−
 
 
−
شرح الجامع و اصول الفقه نيز از ديگر آثار وي مي­باشند.<ref>سمعاني، پيشين، ص 448.</ref> بنا به نقل سمعاني شخصي در خواب ديد آتشي از آسمان نازل شد و بر قبر حاكم شهيد (ابوالفضل مروزي) وارد شد در همين زمان كتاب «الكافي» او آمد و بين قبر او و آتش فاصله انداخت و آتش بازگشت.<ref>همان، ص 448.</ref> بنا به نقل منهاج سراج جوزجاني اين كتاب در نقل مذهب حنفي مورد اعتماد است و نسخه­اي از آن در مخطوطات مكتبه مصر محفوظ است.<ref>جوزجاني، پيشين، ج2، ص317.</ref>
 
−
 
 
−
سمعاني به توجه زياد وي به تاليف و كتابت اشاره دارد وي پس از اشاره به اين مطلب مي­نويسد: ابوالعباس بن حمويه از وي گله و شكايت كرده كه ما نزد او مي­رفتيم و وي با ما سخني نمي­گفت و در حالي كه مشغول نوشتن بود به ما توجهي نمي­كرد.<ref>سمعاني، پيشين، ص 447.</ref>
 
−
 
 
−
همچنين سمعاني به نقل از «حاكم ابوعبدالله حافظ» نقل مي­كند: شب جمعه­اي در مجلس املاء حاكم ابوالفضل (مروزي) حاضر بودم، امير علي بن ابي­بكر بن مظفر (از متنفذان دوره ساماني) وارد شد. مروزي بدون اين كه از جايگاه خويش حركت كند تنها پيش پاي او برخاست. سپس از او عذر خواست و گفت امروز روز شما (روز ديدار با شما و وقت ملاقات شما) نيست.<ref>همان، ص 447.</ref> مروزي شش هزار حديث از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله حفظ كرده بود.<ref>همان، ص 448.</ref>
 
−
 
 
−
==قتل مروزي==
 
−
 
 
−
 
 
−
 
 
−
 
 
−
نرشخي در خصوص زمان كشته شدن او به نقل از منابع مختلف مي­نويسد: «ابن­اثير و خواندمير، قتل او را در [[جمادی الاول]] سال 335 دانسته­اند و گرديزي در زين­الاخبار نيز همان سال را بدون تعيين ماه اختيار كرده وليكن سمعاني و ابن­جوزي و ديگران در [[ربيع ­الثانی]] سال 334 نوشته­اند.<ref>نرشخي، پيشين، ص 148.</ref> جوزجاني، اسماعيل باشا و ابن­كثير نيز سال درگذشت (قتل) او را سال 334 نوشته­اند.<ref> جوزجاني، پيشين، ج2، ص317 و ابن كثير، پيشين، ج11، ص242 و بغدادي، اسماعيل باشا، پيشين، ص 37 و سمعاني، پيشين، ص 448.</ref>
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۶۳: سطر ۳۹:
  
 
==منابع==
 
==منابع==
−
يدالله حاجي زاده، خاندان بلعمي،[http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، بازیابی: 4 بهمن 1391
 
  
 +
* [http://pajoohe.ir/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%84-%D8%B3%D9%84%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C__a-46895.aspx "ابوالفضل سلمی مروزی"، دانشنامه پژوهه]، بازیابی: 4 بهمن 1391.
 +
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/226871/%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF "حاکم شهید"، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی].
 
{{سنجش کیفی
 
{{سنجش کیفی
 
|سنجش=شده
 
|سنجش=شده

نسخهٔ ‏۲۶ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۲۹

Confirm3.jpg

ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، مشهور به «حاكم الشهيد» محدث و فقیه حنفی مذهب در قرن چهارم قمری بود. او در زمان خويش پيشواي مذهبي حنفيان و مدتی نیز منصب قضاوت و وزارت در دستگاه سامانیان را بر عهده داشت.

زندگی‌نامه

ابوالفضل محمد بن محمد بن احمد سلمی مروزي، عالم و وزیر عهد سامانی در مرو است.[۱] از دوران ابتدايي زندگي وي اطلاعات چنداني در دست نيست. نسبت «مروزی» برای او در تمام زندگی‌نامه‌ها تأیید شده، و در منابع متقدم به‌عنوان عالم «مرو» شناخته شده است.

او در دانش حدیث دستی فراز داشت، تا آنجا که حدیث‌شناسانی که در مذهب با او مخالف بودند ـ مانند ابواحمد حاکم و حاکم نیشابوری ـ ضبط او در حدیث و نیز آگاهی‌اش به رسوم محدثان را ستوده و از حافظ بودن شش هزار حدیث سخن آورده‌اند؛[۲] بااین‌حال حوزۀ اصلی دانش وی فقه بود و او را در عصر خود امام حنفیان شمرده‌اند.[۳] بخشی از اهمیت سلمی مروزي در فقه حنفی، دست باز او در نقل اقوال متقدمان مذهب ازجمله پیشوایان سه‌گانه است که موجب شده است تا برخی نقلها با نام مروزی در منابع ثبت گردد.

منابع او را به عنوان فردي با تقوا و اهل نماز شب و روزه ذكر كرده ­اند. نرشخي مي ­نويسد: به روزگار او در دنيا به علم و زهد كسي مثل او نبود.[۴] مقبولیت و جایگاه علمی او از یک سو، و شهرتش به زهد و عبادت[۵] از سوی دیگر، موجب شد که شخصیت وی مورد توجه امیر نصر ابن احمد سامانی (حک‍: ۳۰۱-۳۳۱ق) قرار گیرد؛ امیر او را به قضای بخارا نصب کرد و هم‌زمان تدریس به امیرزاده نوح بن نصر را برعهدۀ او گذارد. شهرت او به «حاکم» از باب همین منصب قضا ست. مروزي سال­هاي بسياري در بخارا به شغل قضاوت مشغول بود. عدل و انصاف او عموميت داشت و از اين جهت مورد اعتراض كسي واقع نشد.[۶]

با مرگ امیر نصر در ۳۳۱ق. و انتقال حکومت به امیر نوح، حاکم شهید نفوذی همه‌جانبه در دستگاه سامانی به‌دست آورد. در شرح حال حاکم آمده است که امیر نوح سامانی (حک‍: ۳۳۱-۳۴۳ق)، تمام امور کشور را به عهدۀ او نهاده بود، اما مروزي از اسم و رسم وزارت امتناع داشت و چندان دلبستگي به اين عنوان نداشت،[۷] بلكه بيشتر به دنبال علم و ياري رساندن به نيازمندان بود.[۸] حاکم در زمان وزارت، بیشتر یک عالم بود، تا کارگزار دولتی. او همواره مشغول تدریس و تألیف بود؛ و در صرف مال هم اهتمامش به آموزش علم و روزی طلاب بود.

گویا بیش از همه، نظامیان مورد بی‌مهری حاکم بودند و سرانجام نزد امیر از او شکایت بردند که وزیر از پرداختن به امور کشور طفره می‌رود.[۹] بی‌توجهی امیر سامانی و ملال سپاهیان از عملکرد حاکم، نظامیان شورشی را وادار کرد که بر گرد ابوعلی ابن محتاج، از مخالفان امیر جمع شوند و به محل اقامت وزیر که گویا در آن زمان در مرو بود، بشتابند.[۱۰] با وجود آگاهی امیر سامانی در بخارا از این سوء قصد و کوشش برای پیشگیری از آن، شورشیان حاکم را در محل اقامت خود به قتل رساندند.[۱۱]

خواندمير در خصوص كينه سپاهيان از او مي­ نويسد: «... ابوالفضل در باب كفايت اموال سلطاني سعي فراواني به جاي آورده و راههاي منافع امرا و لشكريان را مسدود گردانيد. آن جماعت كينه وزير را در دل گرفته سپس شرط همراهي و خدمت خويش را به امير نوح، سپردن مروزي را به خويش قرار دادند. سپس بر قتل او در جمادی الاول سال 335 ق. مبادرت كردند».[۱۲]

گفته شده مروزي وقتي متوجه اين امر شد، غسل كرده و كفن پوشيد و به نماز ايستاد. لشكريان وي را در وقت نماز و در حالي كه در سجده بود[۱۳] به قتل رساندند. برخي از نويسندگان از «شهادت» وي سخن گفته­ اند و حتي نام «الحاكم الشهيد»[۱۴] و يا «الشهيد»[۱۵] را براي او برگزيده ­و نوشته­ اند وي همواره از خداوند طلب شهادت مي ­كرد.[۱۶]

ابن ­اثير و خواندمير، قتل او را در جمادی الاول سال 335 ق. دانسته ­اند و ليكن سمعاني و ابن­ جوزي و ديگران در ربيع ­الثانی سال 334 ق. نوشته ­اند.

استادان و شاگردان

ابوالفضل سلمي مروزي به منظور كسب علم به شهرهاي بسياري از جمله نيشابور، مرو، ري، بغداد، مكه، مصر و بخارا سفر كرد.[۱۷] و از محضر برخي از عالمان آن زمان بهره برد. از جمله اساتيد وي كه مروزي از آنها استماع حديث كرده است، مي ­توان به این اساتید اشاره كرد: در مرو از محضر محمد بن حمدويه هورقاني، يحيي بن ساسويه و محمد بن عصام؛ در نيشابور از عبدالله بن شيرويه؛ در ري از ابراهيم بن يوسف هسنجاني؛ در بغداد از هيثم بن خلف الدوري و احمد بن حسن صوفي؛ در كوفه از احمد بن سليمان مصري و در بخارا از محمد بن سعيد، حماد بن احمد، حسن بن سفيان نسوي و عبدالله بن محمود سعدي بهره برد».[۱۸]

جماعتي نيز از محضر او كسب علم كرده ­اند. سمعاني مي­ نويسد: «تمام مشايخ خراسان و پيشوايان آن ديار از محضر او بهره بردند».[۱۹] وي در زماني كه منصب قضاوت را بر عهده داشت نزد امير ساماني مي­ آمد و به او فقه مي ­آموخت.[۲۰] و برخي نيز از او حديث روايت كرده ­اند كه از جمله آنها مي ­توان به ابواحمد حاکم و حاکم نیشابوری اشاره كرد.[۲۱]

آثار و تأليفات

ابوالفضل مروزي داراي تأليفات بسياري بوده است و اين تأليفات به قول سمعاني: «دال بر فضل اوست».[۲۲] سمعاني پس از اشاره به توجه زياد مروزی به تاليف و كتابت مي ­نويسد: ابوالعباس بن حمويه از وي گله و شكايت كرده كه ما نزد او مي­ رفتيم و وي با ما سخني نمي ­گفت و در حالي كه مشغول نوشتن بود به ما توجهي نمي­ كرد.[۲۳]

از جمله تأليفات ابوالفضل مروزي مي ­توان به كتاب­هاي زیر اشاره نمود:

  1. الكافي، یا المختصر الکافی؛ مهم‌ترین اثر او که چکیده‌ای از مضامین آثار محمد بن حسن شیبانی، به‌خصوص «المبسوط» اوست که به‌عنوان متن درسی خوانده و حتى حفظ می‌شد. حاکم خود روی تافتنِ طلاب از المبسوط شیبانی به‌سبب حجم بزرگ و تکرار مطالب آن را انگیزۀ تألیف کتاب گفته است. بنا به نقل منهاج سراج جوزجاني كتاب «الكافي» در نقل مذهب حنفي مورد اعتماد است و نسخه ­اي از آن در مخطوطات مكتبه مصر محفوظ است.[۲۴]
  2. المنتقي؛ که متضمن نوادری از مذهب حنفی برگرفته از حدود ۳۰۰ جزء فقهی بود.[۲۵]
  3. الغرر؛ در علم فقه؛
  4. المستخلص من الجامع؛
  5. شرح الجامع و اصول الفقه.[۲۶]

پانویس

  1. ↑ جوزجاني، منهاج سراج، طبقات ناصري، تهران، دنياي كتاب، 1363، اول، ج2، ص 317 و بغدادي، اسماعيل باشا، هدية العارفين، بيروت، داراحياء‌التراث العربي، ص 37 و سمعاني، عبدالكريم، الانساب، بيروت، دارالجنان، 1408، اول، ص 447.
  2. ↑ سمعانی، ۳ / ۴۷۸.
  3. ↑ ذهبی، ۲۵ / ۱۱۳.
  4. ↑ نرشخي، پيشين، ص 7-6.
  5. ↑ سمعانی، ۳ / ۴۷۷- ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶.
  6. ↑ نرشخي، پيشين،‌ص 7-6.
  7. ↑ سمعاني، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص113.
  8. ↑ ذهبي، پيشين، ج25، ص113.
  9. ↑ سمعانی، همان.
  10. ↑ ابن‌اثیر، ۸ / ۴۵۹.
  11. ↑ سمعانی، ۳ / ۴۷۸؛ ابن‌جوزی، ۶ / ۳۴۶-۳۴۷.
  12. ↑ خواند مير، پيشين،‌ ص 109 و سمعاني، پيشين، ص 448.
  13. ↑ ذهبي، پيشين، ج25، ص114 و ابن كثير، پيشين، ج11، ص242.
  14. ↑ جوزجاني، پيشين، ج2، ص 317.
  15. ↑ سمعاني، پيشين، ج3،‌ ص 477.
  16. ↑ ابن كثير، پيشين، ج11، ص242 و سمعاني، پيشين، ص 448.
  17. ↑ نرشخي، پيشين، ص 148-147 و ذهبي، پيشين، ص 113 و سمعاني، پيشين، ص 447.
  18. ↑ سمعاني، پيشين، ص 447.
  19. ↑ سمعاني، پيشين، ص 447.
  20. ↑ همان، پيشين، ص 447 و ذهبي، پيشين، ج25، ص 113.
  21. ↑ نرشخي، پيشين، ص 148.
  22. ↑ سمعاني، پيشين، ص 448.
  23. ↑ سمعاني، پيشين، ص 447.
  24. ↑ جوزجاني، پيشين، ج2، ص317.
  25. ↑ حاجی خلیفه، ۲ / ۱۸۵۱.
  26. ↑ سمعاني، پيشين، ص 448.

منابع


برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=ابوالفضل_سلمی_مروزی&oldid=146689»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا