بین النهرین: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| + | «بین‌النَّهرَین»، سرزمینی است در غرب آسیا در حوضه رودهای دجله و [[فرات]]. این سرزمین مثلثی است به وسعت حدود ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع که بخش هایی از [[ترکیه]]، [[سوریه]]، [[عراق]] و [[ایران]] درون این مثلث واقع شده‌اند. بینالنهرین، مهد تمدن‌های کهن بوده و [[پیامبران]] بزرگی در این منطقه به دنیا آمده یا در آن زیسته‌اند. | ||
[[پرونده:بین النهرین.png|چپ]] | [[پرونده:بین النهرین.png|چپ]] | ||
| − | |||
| − | == | + | ==جغرافیای بینالنهرین== |
| − | + | ناحیه تاریخى بین النهرین در امتداد دو رود دجله و [[فرات]] و بین آنها ممتد است. قسمت شمالى آن به نام الجزیره عمدتاً لم‌یزرع است، اما نیمه جنوبى به نام سواد، دشتى حاصلخیز و آبرفتى است. | |
| − | رود دجله از جنوب دریاچۀ وان، و رود فرات از | + | رود دجله از جنوب دریاچۀ وان، و رود فرات از نزدیکی کوه آرارات سرچشمه می‌گیرند. طول رود دجله ۸۴۰‘۱، و رود فرات ۸۵۰‘۲ کیلومتر است. این دو رود از شمال به جنوب جریان دارند و پس از گذر از اراضی کوهستانی، با فاصلۀ ۴۰۰ کیلومتر از یکدیگر وارد دشت می‌شوند. فاصلۀ این دو رود با یکدیگر در نزدیکی [[بغداد]] به ۳۲ کیلومتر می‌رسد، سپس از یکدیگر فاصله می‌گیرند و سرانجام در قورنه (= قرنه) واقع در ۹۶ کیلومتری [[بصره|بصره]] به یکدیگر می‌پیوندند و شطّ العرب را که اروندرود نامیده می‌شود، تشکیل می‌دهند. |
| − | مرداب ها و سواحل و | + | مرداب ها و سواحل و جزایر باتلاقى که در میان شبکه‌اى از نهرها و رودخانه‌هاى کوچک واقع شده‌اند، قسمت بالاى اروندرود را مى‌پوشانند. |
| − | == تاریخچه | + | ==تاریخچه بینالنهرین== |
| − | رودهاى دجله و فرات در | + | رودهاى دجله و فرات در ناحیه بینالنهرین مانند رود نیل در [[مصر]]، سرچشمه حیات و تمدن بوده است. از دوره بابلی ها، این دو رود به وسیله کانال هایى به هم مربوط بودند و شاخه‌هاى متعدد سراسر دشت را آبیارى مى‌کرده است. |
| − | + | سامی ها که در حدود سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد به آنجا مهاجرت کردند، با تمدن عالى سومری ها مواجه شدند به نام بابلی ها و آنهایى که در شمال مقیم گردیدند به نام آشوری ها خوانده شدند. پایتخت بابلی ها، [[بابل]] و پایتخت آشوری ها، [[نینوا|نینوا]] بود. شهر بابل بر دو کرانه رودخانه فرات در جنوب [[عراق]]، در ۹۰ کیلومترى [[بغداد]] کنونى بنا شده بود که امروز به آن [[حله|حلّه]] مى‌گویند. | |
| − | + | سومری ها نخستین قوم از ساکنین بین النهرین بودند که در فاصله ۴۵۰۰-۳۵۰۰ قبل از میلاد به شهرنشینى روى آوردند و تمدن سومرى را پایه‌ریزى کردند و شهرهاى خود را بر بالاى تپه‌ها و زمین هاى مشرف بر باتلاقهاى بین النهرین ساختند که معروف‌ترین آنها عبارت بود از اور، اورک، یا ارخ، نیپ‌پور، لاکاش، اریدو، لارسا. | |
| − | + | این شهر در سالهاى ۱۸۴۹-۱۵۹۵ قبل از میلاد اهمیت فراوان یافت و در دوران سلطنت حمورابى به یکى از مراکز مهم سیاسى-فرهنگى عصر خود در آسیاى مقدم بدل گشت. اما دولت میتانى که گویا ساکنانش هندى و [[ایران|ایرانى]] بودند، در سده سیزده قبل از میلاد از میان رفت و پس از چند سده، آشوریان بر آن سرزمین مسلط شدند. | |
| − | حران و | + | حران و بینالنهرین شمالى از حدود سالهاى ۶۱۰ و یا ۶۰۶ قبل از میلاد به مدت ۵۴ سال در تصرف مادها بوده است. در ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بینالنهرین را به تصرف درآورد. در ۵۳۵ ق.م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پدید آمد که سراسر بینالنهرین و اراضى غرب فرات از جمله فینیقیه، [[سوریه]] و [[فلسطین]] را دربرمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود. |
| − | پس از سقوط دولت هخامنشى، | + | پس از سقوط دولت هخامنشى، بینالنهرین در سده چهارم ق.م تابع دولت اسکندر مقدونى و از سده چهارم تا سوم ق.م تابع دولت سلوکى شد. از سده سوم ق.م بینالنهرین به تابعیت دولت پارتى درآمد که از سده سوم ق.م، پس از جنگ هاى سخت میان ایران و روم رو به انحطاط نهاد. |
| − | عربها بینالنهرین را به دو ناحیۀ | + | عربها بینالنهرین را به دو ناحیۀ سُفلی و عُلیا تقسیم می‌کردند و بینالنهرین سفلی را عراق، و بینالنهرین علیا را جزیره می‌نامیدند. از ۱۰۴۸ ق (۱۶۳۸ م) عراق و جزیره در تابعیت دولت عثمانی قرار گرفت. این وضع تا پایان جنگ جهانی اول ادامه داشت. پس از جنگ، امپراتوری عثمانی تجزیه شد و بخشی از بینالنهرین که امروزه در خاک عراق واقع است، در ۱۹۲۰ م. تحت قیمومت بریتانیا قرار گرفت. در ۱۳۰۰ ش (۱۹۲۱ م) دولت عراق تأسیس گردید. این منطقه به سبب وجود منابع نفت آن، از اهمیت جهانی برخوردار است. |
| − | + | ==تمدن اسلامى در بینالنهرین== | |
| − | |||
| − | ==تمدن اسلامى در | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | با پیروزی مسلمانان بر ساسانیان طی جنگ [[قادسیه]]، منطقه بینالنهرین در قلمرو جهان [[اسلام]] قرار گرفت. پس از برافتادن [[بنى‌امیه|بنى امیه]] و روى کار آمدن [[بنى عباس]]، دشت بینالنهرین به یکى از مهم‌ترین کانونهاى تمدن اسلامى مبدل گشت. در دوره خلافت [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین علی]] علیه‌السلام، [[کوفه]] در مرکز عراق، در سال ۳۶ قمری پایتخت جهان اسلام گردید. شهرهاى گوناگونى که بدست خلفا ساخته شد، مثل [[بغداد]] و [[سامرا]] و نیز شهرهایى که در پى آن رونق و گسترش یافت، مثل [[نجف]] و [[کربلا]]، بر اهمیت سیاسى - دینى بینالنهرین افزود و آن را در مرکز توجه مسلمانان قرار داد. | ||
| + | == منابع == | ||
| + | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/229316/%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%86 دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، مدخل «بین النهرین» از عنایت الله رضا]، بازیابی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۱. | ||
| + | *باستان شناسى و جغرافیاى تاریخى قصص قرآن، عبدالکریم بی آزار شیرازی، ص۱۲. | ||
| + | *آشنایى با تاریخ تمدن اسلامى، عبدالحسین بینش، ص۱۴۳. | ||
[[رده:جغرافیای تاریخی جهان اسلام]] | [[رده:جغرافیای تاریخی جهان اسلام]] | ||
[[رده:جغرافیای تاریخی بین النهرین]] | [[رده:جغرافیای تاریخی بین النهرین]] | ||
نسخهٔ ۲۸ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۳۷
«بین‌النَّهرَین»، سرزمینی است در غرب آسیا در حوضه رودهای دجله و فرات. این سرزمین مثلثی است به وسعت حدود ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع که بخش هایی از ترکیه، سوریه، عراق و ایران درون این مثلث واقع شده‌اند. بینالنهرین، مهد تمدن‌های کهن بوده و پیامبران بزرگی در این منطقه به دنیا آمده یا در آن زیسته‌اند.
جغرافیای بینالنهرین
ناحیه تاریخى بین النهرین در امتداد دو رود دجله و فرات و بین آنها ممتد است. قسمت شمالى آن به نام الجزیره عمدتاً لم‌یزرع است، اما نیمه جنوبى به نام سواد، دشتى حاصلخیز و آبرفتى است.
رود دجله از جنوب دریاچۀ وان، و رود فرات از نزدیکی کوه آرارات سرچشمه می‌گیرند. طول رود دجله ۸۴۰‘۱، و رود فرات ۸۵۰‘۲ کیلومتر است. این دو رود از شمال به جنوب جریان دارند و پس از گذر از اراضی کوهستانی، با فاصلۀ ۴۰۰ کیلومتر از یکدیگر وارد دشت می‌شوند. فاصلۀ این دو رود با یکدیگر در نزدیکی بغداد به ۳۲ کیلومتر می‌رسد، سپس از یکدیگر فاصله می‌گیرند و سرانجام در قورنه (= قرنه) واقع در ۹۶ کیلومتری بصره به یکدیگر می‌پیوندند و شطّ العرب را که اروندرود نامیده می‌شود، تشکیل می‌دهند.
مرداب ها و سواحل و جزایر باتلاقى که در میان شبکه‌اى از نهرها و رودخانه‌هاى کوچک واقع شده‌اند، قسمت بالاى اروندرود را مى‌پوشانند.
تاریخچه بینالنهرین
رودهاى دجله و فرات در ناحیه بینالنهرین مانند رود نیل در مصر، سرچشمه حیات و تمدن بوده است. از دوره بابلی ها، این دو رود به وسیله کانال هایى به هم مربوط بودند و شاخه‌هاى متعدد سراسر دشت را آبیارى مى‌کرده است.
سامی ها که در حدود سال ۳۵۰۰ قبل از میلاد به آنجا مهاجرت کردند، با تمدن عالى سومری ها مواجه شدند به نام بابلی ها و آنهایى که در شمال مقیم گردیدند به نام آشوری ها خوانده شدند. پایتخت بابلی ها، بابل و پایتخت آشوری ها، نینوا بود. شهر بابل بر دو کرانه رودخانه فرات در جنوب عراق، در ۹۰ کیلومترى بغداد کنونى بنا شده بود که امروز به آن حلّه مى‌گویند.
سومری ها نخستین قوم از ساکنین بین النهرین بودند که در فاصله ۴۵۰۰-۳۵۰۰ قبل از میلاد به شهرنشینى روى آوردند و تمدن سومرى را پایه‌ریزى کردند و شهرهاى خود را بر بالاى تپه‌ها و زمین هاى مشرف بر باتلاقهاى بین النهرین ساختند که معروف‌ترین آنها عبارت بود از اور، اورک، یا ارخ، نیپ‌پور، لاکاش، اریدو، لارسا.
این شهر در سالهاى ۱۸۴۹-۱۵۹۵ قبل از میلاد اهمیت فراوان یافت و در دوران سلطنت حمورابى به یکى از مراکز مهم سیاسى-فرهنگى عصر خود در آسیاى مقدم بدل گشت. اما دولت میتانى که گویا ساکنانش هندى و ایرانى بودند، در سده سیزده قبل از میلاد از میان رفت و پس از چند سده، آشوریان بر آن سرزمین مسلط شدند.
حران و بینالنهرین شمالى از حدود سالهاى ۶۱۰ و یا ۶۰۶ قبل از میلاد به مدت ۵۴ سال در تصرف مادها بوده است. در ۵۳۹ قبل از میلاد، کوروش شاهنشاه هخامنشى، وارد بابل شد و بینالنهرین را به تصرف درآورد. در ۵۳۵ ق.م استان متحدى شامل بابل و ابر نهر (غرب رود فرات) پدید آمد که سراسر بینالنهرین و اراضى غرب فرات از جمله فینیقیه، سوریه و فلسطین را دربرمى‌گرفت و تابع دولت هخامنشى بود.
پس از سقوط دولت هخامنشى، بینالنهرین در سده چهارم ق.م تابع دولت اسکندر مقدونى و از سده چهارم تا سوم ق.م تابع دولت سلوکى شد. از سده سوم ق.م بینالنهرین به تابعیت دولت پارتى درآمد که از سده سوم ق.م، پس از جنگ هاى سخت میان ایران و روم رو به انحطاط نهاد.
عربها بینالنهرین را به دو ناحیۀ سُفلی و عُلیا تقسیم می‌کردند و بینالنهرین سفلی را عراق، و بینالنهرین علیا را جزیره می‌نامیدند. از ۱۰۴۸ ق (۱۶۳۸ م) عراق و جزیره در تابعیت دولت عثمانی قرار گرفت. این وضع تا پایان جنگ جهانی اول ادامه داشت. پس از جنگ، امپراتوری عثمانی تجزیه شد و بخشی از بینالنهرین که امروزه در خاک عراق واقع است، در ۱۹۲۰ م. تحت قیمومت بریتانیا قرار گرفت. در ۱۳۰۰ ش (۱۹۲۱ م) دولت عراق تأسیس گردید. این منطقه به سبب وجود منابع نفت آن، از اهمیت جهانی برخوردار است.
تمدن اسلامى در بینالنهرین
با پیروزی مسلمانان بر ساسانیان طی جنگ قادسیه، منطقه بینالنهرین در قلمرو جهان اسلام قرار گرفت. پس از برافتادن بنى امیه و روى کار آمدن بنى عباس، دشت بینالنهرین به یکى از مهم‌ترین کانونهاى تمدن اسلامى مبدل گشت. در دوره خلافت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام، کوفه در مرکز عراق، در سال ۳۶ قمری پایتخت جهان اسلام گردید. شهرهاى گوناگونى که بدست خلفا ساخته شد، مثل بغداد و سامرا و نیز شهرهایى که در پى آن رونق و گسترش یافت، مثل نجف و کربلا، بر اهمیت سیاسى - دینى بینالنهرین افزود و آن را در مرکز توجه مسلمانان قرار داد.
منابع
- دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، مدخل «بین النهرین» از عنایت الله رضا، بازیابی: ۲۳ اسفند ۱۳۹۱.
- باستان شناسى و جغرافیاى تاریخى قصص قرآن، عبدالکریم بی آزار شیرازی، ص۱۲.
- آشنایى با تاریخ تمدن اسلامى، عبدالحسین بینش، ص۱۴۳.
