قلائد الفرائد (کتاب)

کتاب «قلائد الفرائد» یا «قلائد العقیان على نحور الخُرّد الحسان»، از مشهورترین تألیفات آیت الله ملا غلامرضا قمى (م، ۱۳۳۲ ق)، و یکى از بهترین حاشیه هاى «فرائدالاصول» اثر گرانقدر شیخ انصاری به شمار مى رود.

مؤلف

آیت الله ملا غلامرضا قمى معروف به «حاج آخوند» (۱۳۳۲-۱۲۵۵ ق)، از فقها و علماى بزرگ شیعه در قرن چهاردهم قمرى و از شاگردان شیخ انصارى، میرزای شیرازی و میرزا حبیب الله رشتى بود.

مرحوم حاج آخوند در قم بر مسند تدریس، افتاء، وعظ و ارشاد و امامت جماعت تکیه زد و کتبی نیز تألیف نمود. سید محمود روحانى قمى، شیخ محمدجواد قمى و سید عباس رضوى مبرقعى، از جمله شاگردان او هستند.

علاوه بر کتاب «قلائد الفرائد»، قواعد الاصول، کنوز الجواهر، صلاة المسافر، کتاب الصلاة، کتاب القضاء از دیگر آثار اوست.

سرانجام مرحوم حاج آخوند، در ۱۶ ذی الحجه ۱۳۳۲ قمری بدرود حیات گفت و در ایوان آیینه حرم مطهر حضرت معصومه علیها السلام به خاک سپرده شد.

محتوای کتاب

مؤلف این کتاب ملا غلامرضا قمى دو سال آخر عمر شیخ انصاری را درک کرده و در درس رسائل شیخ شرکت می جسته است و مطالبی را از شیخ اعظم در شرح عبارات رسائل نقل کرده که بسیار سودمند است. شرح کتاب به سبک «قوله - أقول» صورت گرفته است. این اثر از آغاز تا پایان رسائل را دربر می گیرد و آکنده از مطالب توضیحی، نقد و ایراد بر مطالب شیخ است.

این حاشیه و تعلیقه شامل ویژگی‌هایى است، از جمله:

• ۱- از آغاز تا پایان رسائل را دربر مى گیرد.

• ۲- این کتاب، آکنده از مطالب توضیحى، نقد و ایراد بر مطالب شیخ انصاری، اشتقاق شقوق، تمهید مقدمات براى مباحث کتاب و تکمیل ایرادها و انتقادات شیخ بر ادله است.

• ۳- عبارات در برخى جاها، بسیار زیبا، مسجع و مقفّى است (ص ۲ و ۶۲).

• ۴- ۱۸- کوتاهترین بخش کتاب، فصل تعادل و تراجیح و مفصلترین بخش آن، فصل استصحاب (۲۰۰ صفحه) است.

• ۵- معرفى کتاب‌ها و مؤلفین آن‌ها (ص ۵۹ و ۶۲) - درباره قرب الاسناد و غوالى اللّئالى -.

• ۶- ذکر کامل احادیث (ص ۶۰، ۴۵۹ و ۵۰۳).

• ۷- لغت شناسى (ص ۴۰، ۶۱، ۶۴، ۶۵ و ۴۷۳).

• ۸- فواید رجالى (ص ۶۲، ۶۴، ۶۵ و ۶۷).

• ۹- استفاده از کتاب‌هاى تفسیرى، حدیثى، رجالى و لغوى (ص ۶۲).

• ۱۰- مطالب بسیار جالب و خواندنى (ص ۱۵، ۲۰، ۶۳، ۳۲۷، ۲۷۴-۲۸۰ درباره قاعده لاضرر، ص ۵۰۱ و ۵۰۲).

• ۱۱- معرفى علماء و فقهاء (ص ۶۶ و ۶۷).

• ۱۲- رفع دشوارى عبارات شیخ (ص ۴۱ و ۶۶).

• ۱۳- مشخص کردن گویندگان اقوال (ص ۳۰، ۲۴۵، ۲۶۲ و ۴۵۸).

• ۱۴- ذکر سخنان فقهاء از کتاب‌هایشان (ص ۲۱، ۲۴۷، ۲۶۲، ۲۶۳ و ۴۸۳).

• ۱۵- بیان وجوه تأمل در سراسر کتاب.

• ۱۶- از همه مهم‌تر آن که، مؤلف سخنان مرحوم شیخ را در مجلس درسش ضبط کرده و همه آن‌ها را در شرح عبارات کتاب آورده است. (ص ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۸ و ۲۰ - بحث شیخ درباره اخباری‌ها - ص ۲۷، ۵۶، ۵۷، ۵۹، ۶۲ و ۶۳).
• ۱۷- مؤلف، عباراتى را که مرحوم شیخ انصارى به جاى عبارات رسائل القا فرموده، ذکر کرده است. (ص ۴۸۷ و ۵۰۳).

کتاب قلائد در نظر عالمان

آیت الله سید موسى شبیرى زنجانى درباره کتاب «قلائد الفرائد» مى فرماید: «براى مبتدى بهترین شرح، قلائد العقیان است که شرح سهل التناول و مختصرى است و شارح کلمات شیخ را خوب فهمیده است». جناب استاد آیت الله سید مهدى روحانى، نیز فرمودند: «وقتى جد ما آقاى حاج سید صادق، این کتاب را دید، فرموده بود: علم و دانش ملا غلامرضا بیش از این است و این کتاب همه علم او نیست».

این کتاب در سال ۱۳۱۵ ق، در تهران به خط زیباى میرزا زین‌العابدین قمى و با تقریظ منظوم علامه ادیب حاج سید مهدى قمى به چاپ رسید. این تقریظ چنین است:

یا سالکا سواحل الرسائل * قد اغرق امواجها القوافل

کم رکبوا سفینة البرائة * و راموا الاستصحاب بالقرائة

تحیروا فى لجج القواعد * ما وصلوا حقیقة المقاصد

علیک فى بلوغک الفوائد * بهذه القلّادة للفرائد

قد نزلت فى کتب الاصول * منزلة الربیع فى الفصول

کاملة دقائق القوانین * کاشفة الغطاء من العناوین

تملأ من بدائع الدقیقة * تمیز المجاز عن حقیقة

قال لنا السادة و رخوها * أجبتُهم «بدیهة خذوها».

منابع

• ستارگان حرم، مقاله "ملا غلامرضا قمى"، ناصرالدین انصارى قمى، جلد ۶.
• نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی..