الهی نامه‌ی عطار

نویسنده	فریدالدین عطار نیشابوری
موضوع	شعر عرفانی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

الهی نامه، مثنوي عرفانی تألیف شیخ فریدالدین عطار نیشابوری شاعر، نویسنده و عارف نامی پایان سده ی ششم و آغاز سده ی هفتم هجری است.

مؤلف

فريدالدين ابوحامد محمد بن ابوبكر ابراهيم بن اسحاق عطّار نيشابورى (537-627ق)، يكى از شعرا و عارفان نام‌آور ايران در اواخر قرن ششم و اوايل قرن هفتم  و متولد نیشابور است. آثار شيخ به دو دسته‌ى منظوم و منثور تقسيم مى‌شود. يكى از معروفترين آثار منثور عطّار، تذکرة الاولياست كه در اين كتاب، عطار به معرفى 72 تن از اولياء، مشايخ و عرفاى صوفيه پرداخته است. دیوان اشعار او نیز اثر منظوم معروف اوست.

نام کتاب

نام اصلي آن، خسرونامه است و بعدها عطار يا ديگران آن را الهي نامه ناميدند.

محتوا

اين مثنوي در بحر هزج مسدس محذوف سروده شده و ابيات آن بالغ بر 6511 بيت است.

الهی نامه با مقدمه‌اى آغاز مى‌شود كه مناجات و نعت پيامبر و مدح خلفا و تحسين نفس ناطقه را در بر مى‌گيرد و شش فصل مهم و 22 مقاله و يك خاتمه دارد. طرح اصلي كتاب، مناظرة پدري است با پسران شش گانة خود كه هر كدام از وي چيزي و مرادي خواسته‌اند.

چكيده داستان كتاببه این صورت است که خليفه‌اى دانا و توانا شش پسر داشت كه همه دانستنى‌ها را آموخته و به هر چيز دل‌خواهى راه يافته بودند، اما باز هم هر يك آرزويى در دل داشت و از ناكامى خود اندوهناك بود. روزى پدر، آنان را نزد خود نشاند و گفت: اگر شما مرا از آرزوهاى خود آگاه كنيد، شايد بتوانم راه كام‌يابى را به هر يك از شما نشان دهم. پسران، فرموده پدر را پذيرفتند و يكى پس از ديگرى، آرزوى خود را بازگفتند. هر يك از بخش‌هاى شش گانه كتاب، ميدان گفتار يك فرزند و پاسخ پدر به اوست. نخستين فرزند، دل‌باخته دختر شاه پريان بود و آرزويى جز وصال وى نداشت. فرزند دوم ديوانه‌وار به سحر و جادو عشق مى‌ورزيد. فرزند سوم جام جمشيد مى‌خواست، فرزند چهارم آب حيات مى‌جست، فرزند پنجم در انديشه يافتن انگشتر سليمان و فرزند ششم، جوياى كيميا بود. پدر در پاسخ هر يك از آنان به كمك حكايات و بيانات حكيمانه‌اى، بيهودگى اين آرزوها را باز مى‌نمايد و فرزندانش را اندرز مى‌دهد كه از خواهش‌هاى نفس دست بكشند و دل، در جهان بالا ببندند.

عطار در این منظومه کوشیده است که در آن سوی هر کدام از آرزوهای محال ِ انسان، که حاصل تخیّل قرنها و قرنهاست، به انسان بیاموزد که اگر حقیقت ِ هر کدام ازین آرزوها را خواستاری، در درون خویش باید آن را بجویی.

وضعیت نشر

الهي نامه به تكرار چاپ شده است. هلموت ريتر در 1940 م آن را در استانبول منتشر كرد. در 1872 م در لكهنو و 1316ش در تهران (چاپ سنگي از روي چاپ لكهنو) به چاپ رسيده است.

الهی نامه همچنین با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی توسط انتشارات سخن دفعات متعدد به چاپ رسیده است.

نمونه ای از متن

در قسمتی از الهی نامه که مربوط به قسمت ِ: «سؤال مرد درویش از جعفر صادق (علیه السلام)» است نویسنده شرح می دهد:

مگر پرسید آن درویش حالی

بصدق از جعفر صادق سؤالی

که از چیست این همه زهدت شب و روز؟

جوابش داد آن شمع ِ دل افروز

که چون کارم یکی دیگر نمی‌کرد

کسی روزی غم ِ چون من نمی ‌خورد

چو کار ِ من مرا بایست کردن

فگندم کاهلی کردن ز گردن

چو رزق ِ من مرا افتاد آغاز

مرا نه حرص باقی ماند و نه آز

چو مرگ ِ من مرا افتاد ناکام

برای مرگ ِ خود برداشتم گام

چو در مردم وفایی می‌ندیدم

بجان و دل وفای حق گزیدم

جُزین چیزی که می ‌پنداشتم من

چو می‌ پنداشتم بگذاشتم من

منابع

• کتاب ِ الهی نامه تالیف: شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، انتشارات سخن، چاپ ششم، 1387.
• سایت موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان_ کتابشناسی عطار نیشابوری
• انتشارات سخن_ کتاب الهی نامه
• الهی نامه، دانشنامه ایران زمین
• الهی نامه، عطار نیشابوری/ محمد رضا شفیعی کدکنی، معرف: ساورسفلی، سارا؛ آینه پژوهش، آذر و دی 1387 - شماره 113 (2 صفحه - از 78 تا 79)