اسدالله بیات زنجانی

نام کامل	اسدالله بیات زنجانی
زادروز	1320ش
زادگاه	روستایی ئاقع در 25 کیلومتری زنجان فعلی
اساتید	علامه طباطبائی، دکترمفتح، شهید مطهری ....
آثار	بیست مجلد آثار مختلف اعتقادی و تحقیقی

آیت الله اسدالله بیات زنجانی (1320- ش) ، از مراجع تقلید و مدرسین حوزه علمیه قم است. او پای درس بزرگان عصر خویش نظیر آیت الله علامه طباطبائی، شهید مطهری و امام خمینی بوده است. وی علاوه بر حضور در عرصه های علمی و فرهنگی فعالیتهایی همچون تأسیس و عضویت در شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز،... را در کارنامه خود دارد.

ولادت

ایشان در بهمن ماه سال 1320 هجری شمسی، در خانواده‌ای مذهبی در روستائی واقع در 25 کیلومتری زنجان فعلی و از توابع بخش زنجان‌رود دیده به جهان گشودند. زندگی خانواده ایشان از طریق کشاورزی تأمین می‌شد و از همین طریق در حد متوسط آن روزگار امرار معاش می‌کردند.

تحصیل

ایشان با ورود به مکتب‌خانه روستای خویش تحصیلات ابتدائی را آغاز کردند و طبق روال آن ایام پس از اتمام یادگیری روخوانی قرآن کریم، گلستان سعدی، تاریخ معجم و بعضی از دیگر کتب ادبیات فارسی را در همان روستا به اتمام رساندند، تا این که در سن سیزده سالگی همراه با خانواده خویش، روستا را به مقصد شهر زنجان ترک کردند. با این مهاجرت زندگی ایشان وارد مرحله جدیدی گشت. این مرحله از زندگی ایشان با ورود به حوزه علمیه زنجان همراه بود.

با ورود به حوزه در مدت شش سال، دروسی همچون ادبیات عرب، صرف و نحو، منطق در حد منطق کبری، حاشیه ملا عبدالله، منظومه منطق، اصول فقه در حد معالم و قسمتی از قوانین محقق قمی، فقه تا حج لمعه جلد اول و نکاح لمعه تا جلد دوم و همچنین ریاضیات قدیم در حد خلاصة الحساب شیخ بهائی را نزد اساتید نامدار آن روز زنجان تلمذ نمودند. از جمله اساتید ایشان می‌توان به این بزرگان اشاره کرد:

حجت الاسلام حاج شیخ یعقوب‌علی جباری؛

حجت الاسلام حاج شیخ عبدالحمید قائمی؛

حجت الاسلام والمسلمین حاج میرزا احمد رشوندی زنجانی؛

آیت الله حاج میرزا احمد زنجانی که از فقهای صاحب رساله آن دوره بودند و کتاب ارزشمند توحید در کلام و عقاید از سوی آن عالم بزرگ نگاشته شده بود؛

و آیت الله میرزا علی نقی حلی زنجانی که از اساتید بزرگ ریاضیات قدیم بودند.

ایشان هم طبق سنتی که در برخی از حوزه‌های قدیم مرسوم بود، جزء کسانی بودند که به محض اتمام یک دوره درسی، همان درس را به طلاب سطوح پائین‌تر تدریس می‌کردند و همواره شیوه تدریس ایشان مورد تأیید اساتید وقت بود. ضمن آن که این امر کمک شایانی به تعمیق معارف و آموخته‌هایشان می‌کرد و از همان ابتدا ایشان را با سلوک مدرسی و شیوه‌های تعلیمی خو داد.

معظم‌له پس از به پایان رساندن دروس سطح، در سن نوزده سالگی آهنگ سفر به قم کردند تا دروس سطوح بالاتر را از محضر اساتید عصر خویش فراگیرند و به تعمیق دانسته‌های قبلی خود بپردازند. در اینجا ذکر خاطره‌ای از آن دوران که از ایشان نقل شده است، زیباست که: «مرحوم پدرم به خاطر مشکلات مالی عدیده‌ای که داشتند، با رفتن من به قم مخالف بودند. با این وجود یک روز که از بازار به منزل آمدند، با ابرام و پافشاری تمایلم به مهاجرت به قم را در محضرشان طرح کردم. می‌دانستم مخالفت خواهند کرد و چنین هم شد. من هم پس از ناامیدی از این امر، به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها متوسل شدم و آن بانوی بزرگوار را نزد خداوند متعال، واسطه کردم. چندی نگذشت که مرحوم پدرم بر اثر خوابی که دیده بودند با خواسته‌ی من برای مهاجرت به قم و ادامه تحصیل علوم و معارف دینی موافقت کردند و تا پایان عمر شریفشان همیشه از تشویقات و دعای خیرشان در این راه بهره‌مند بودم».

بالأخره با تلاش و ممارست فراوان مقدمات این امر فراهم شد و ایشان زنجان را به مقصد قم ترک گفتند. این سفر علاوه بر بسیاری برکات علمی و معنوی و بهره‌مندی از اساتید ارجمندی همچون مرحوم علامه طباطبائی، مقدمه‌ای شد برای ورود معظم‌له به جریانات و فعالیت‌های سیاسی و آشنائی با حضرت امام خمینی و نهضت اسلامی.

مرجع عالی‌قدر در بخشی از خاطرات خود چگونگی آشنائی خود با حضرت امام و مرحوم علامه طباطبائی را این‌ گونه نقل می‌فرمایند: «در ایامی که تازه به قم آمده بودم، مجلس روضه‌ای در بیت حضرت آیت الله حاج سید احمد شبیری زنجانی، ابوی گرامی حضرت آیت الله العظمی آقا موسی شبیری حفظه الله برقرار بود. ما هم که طلبه جوانی بودیم، به شوق بهره‌مندی از فیوضات این مجالس در آن‌ها شرکت می‌کردیم. امام خمینی که در آن موقع به حاج آقا روح‌الله مشهور بود و مرحوم استاد علامه طباطبائی را نیز همان جا زیارت کردم و از همین شب‌ها و مجالس بود که آشنائی من با این دو بزرگوار آغاز شد».

ایشان با ورود به حوزه علمیه قم، به تکمیل دورس سطح و غیر آن از قبیل ارث، لمعه، قوانین و رسائل شیخ انصاری، کفایه، منظومه فلسفه، اسفار اربعه، مکاسب محرمه و دیگر دروس پرداختند. در این مدت از محضر اساتید و فضلائی همچون:

مرحوم آیت الله علامه طباطبائی؛

مرحوم آیت الله العظمی سلطانی طباطبائی؛

مرحوم آیت الله شیخ احمد پایانی؛

مرحوم آیت الله العظمی منتظری؛

مرحوم شهید آیت الله دکتر محمد مفتح؛

مرحوم شهید آیت الله مرتضی مطهری؛

مرحوم آیت الله شیخ محمداسماعیل صائنی؛

آیت الله مصطفی اعتمادی حفظه الله؛

و آیت الله شیخ حسین نوری حفظه الله.

بهره‌مند شدند و پس از آن شرکت در دروس خارج را آغاز کردند. در این مقطع، در درس خارج مرحوم حضرت امام خمینی شرکت کردند و هم‌زمان و نیز پس از تبعید ایشان از دروس خارج علمای بزرگی همچون:

مرحوم آیت الله العظمی محقق داماد؛

مرحوم آیت الله العظمی شیخ مرتضی حائری؛

مرحوم آیت الله العظمی میرزا هاشم آملی؛

مرحوم آیت الله العظمی شریعت‌مداری؛

مرحوم آیت الله العظمی اراکی و مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی بهره‌مند شدند.

فعالیت سیاسی قبل از انقلاب

آیت الله زنجانی هم‌زمان با تحصیل و تدریس به مبارزات سیاسی و اعتقادی با رژیم پهلوی اهتمام داشت . ایشان پس از چندین بار بازداشت موقت و ممنوع‌المنبر شدن، در سال 1351 هجری شمسی از سوی عوامل سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) بازداشت و به یک سال زندان محکوم شدند. پس از طی دوره محکومیت در زندان کمیته مشترک و زندان قصر از زندان آزاد شدند و پس از آن هم به فعالیت‌های تبلیغی و روشنگرانه خود ادامه دادند. ایشان در جایی به نقل خاطره‌ای از یکی از دفعات بازداشت شدنشان پرداختند که بخشی از آن بدین شرح است:

«آن موقع منزل ما در حرم‌نمای قم بود که قدیمی‌ها آن جا را به ‌خوبی می‌شناسند. خاطرم هست که روزی بعد از تدریس منظومه به منزل آمدم و برای رفع خستگی استراحت کردم. در خواب دیدم که چندین عقرب سیاه به من هجوم آورده‌اند و یکی دهان مرا چسبیده، یکی دست و یکی پاها و... همان لحظه از خواب جَستم و ناگهان متوجه شدم چند نفری وارد خانه شده‌اند؛ فهمیدم آن خواب در جا تعبیر شده است و این‌ها همان مأموران امنیتی رژیم هستند که برای دستگیری من آمده‌اند».

فعالیت پس از انقلاب

آیت الله زنجانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی وارد بدنه قانون‌گذاری و اجرائی کشور شدند و هم‌زمان با فعالیت در حزب جمهوری اسلامی، بعد از طی تجربه‌ای کوتاه در مسند امور قضائی کشور با رأی مردم ماه‌نشان، از توابع استان زنجان، به دوره اول مجلس شورای اسلامی راه یافتند و خدماتشان در دوره‌های دوم و سوم مجلس شورای اسلامی نیز به نمایندگی از سوی مردم زنجان ادامه یافت. در همان دهه اول انقلاب بود که چند عضو خانواده ایشان از جمله برادر و برادر همسرشان در جنگ تحمیلی به درجه رفیع شهادت نائل شدند و فرزند ارشدشان نیز به توفیق جانبازی در راه انقلاب اسلامی نایل شد.

حضور دوازده ساله ایشان در مجلس شورای اسلامی و ایفای نقش در هیئت رئیسه مجلس فرصتی فراهم آورد تا از نزدیک با مسائل و مشکلات کلان سیاسی و اجتماعی کشور آشنا باشند و در مسندها و کمیسیون‌های مختلف مجلس به ایفای نقش بپردازند. ایشان در طول سالیان حضور در مجلس شورای اسلامی و در ادوار مختلف، علاوه بر ریاست کمیسیون‌های تخصصی مجلس مانند آئین‌نامه داخلی مجلس، تعاون، قضائی و پیشگیری از وقوع جرم، به عنوان نایب رئیس مجلس شورای اسلامی، عضو شورای سرپرستی و نظارت بر سازمان صدا و سیما، عضو شورای فرهنگ عمومی کشور و عضو برخی از شوراهای مشورتی و تصمیم‌گیری شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور بودند. در سال‌های پایانی عمر امام راحل و سال‌های پایانی حضورشان در مجلس شورای اسلامی بود که با حضور در شورای بازنگری قانون اساسی نقش مؤثری در بازنگری سند قانونی و بنیادی جمهوری اسلامی ایران ایفا کردند.

همچنین در کنار سمت‌های قانون‌گذاری و اجرائی، در تأسیس و عضویت در شورای مرکزی مجمع روحانیون مبارز، شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم و شورای مرکزی مجمع نمایندگان ادوار مجلس نیز حضور داشتند. ایشان در عین آن که در دوران نمایندگی مجلس به امر تدریس و تبلیغ در حوزه و دانشگاه اشتغال داشتند، در همان سال‌های اولیه انقلاب هم کتاب‌های متعددی با موضوعات عقیدتی، فقهی و اخلاقی به رشته تحریر درآوردند که در همان زمان هم منتشر شد.

اما پس از پایان سه دوره نمایندگی مجلس، مجدداً در ساحت فعالیت‌های علمی تمرکز گزیدند تا فاصله‌ای که خدمت به نظام و مردم در سنگرهای مختلف، در پیوستگی تحصیل علم و تدریس ایشان ایجاد کرده بود را برطرف کنند. ایشان ضمن نگارش و تحریر دو رساله در مرتبه استادیاری دانشگاه به تدریس، تحقیق و راهنمایی علمی دانشجویان و در عین حال تدریس درس خارج فقه و اصول پرداختند که فعالیت‌های ایشان در این دو عرصه ادامه دارد.

قریب به دو دهه حضور و تماس نزدیک و مؤثر ایشان با مسائل سیاسی و اجتماعی کشور از ابتدای دهه 50 تا انتهای دهه 60، منشأ آن شده است تا ایشان یکی از معدود فقهای صاحب رساله در عصر پس از مشروطه و اولین فقیه صاحب رساله پس از انقلاب باشند که با سابقه طولانی حضور در عالی‌ترین نهاد قانون‌گذاری کشور و همچنین نهادهای علمی دانشگاهی بتوانند درک ملموسی از مسائل و مشکلات پیش روی جامعه مسلمین، به ‌ویژه مسائل مستحدث و جدید دنیای کنونی داشته باشند و به استنباط و تقریر آرای شرع مقدس در شئون مختلف فردی و اجتماعی زندگی مقلدان مسلمان بپردازند؛ به نحوی که این آراء کمترین فاصله را با مقتضیات نصوص دینی داشته باشد و در عین حال بتواند سئوالات و نیازهای جدید فردی و اجتماعی مؤمنان را پاسخ دهد و در پیچ و خم زندگی پیچیده امروز، آن‌ها را در صحنه ادای تکالیف دینی‌شان یاری رساند.

معظم‌له که سال‌ها مدیریت گروه پژوهشی «اندیشه سیاسی در اسلام» را در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی بر عهده داشتند، زمانی با اشاره به حضور خود در پژوهشکده می‌فرمودند: «خیلی از آقایان تصور می‌کنند که فقیه، باید در دفترش بنشیند تا مردم به حضورش شرفیاب شوند؛ اتفاقاً من مشکل را از همین ‌جا می‌دانم، چرا که اگر ما روحانی‌ها این فاصله را ایجاد نمی‌کردیم، جوانان امروز بیش از پیش به روحانیت نزدیک بودند».

از ابتدای انقلاب تاکنون بیش از ده مجلد از بین حدود بیست مجلد آثار مختلف اعتقادی و تحقیقی نگارش یافته به قلم ایشان بارها منتشر شده است. مرجع عالی‌قدر هم‌اکنون در حوزه علمیه مقدسه قم به امر تدریس و تحقیق «خارج فقه و اصول» اشتغال دارند و علاوه بر آن سال‌هاست که اهتمام خود را به کرسی دانشگاهی یاد شده و همچنین تدریس حوزوی حکمت و فلسفه، به‌ویژه اسفار اربعه صدرالمتألهین را حفظ کرده‌اند.

خانواده

ایشان در سال 1345 با خانواده‌ای مذهبی در زنجان وصلت کردند و اکنون فرزندانشان دارای مدارج عالیه علمی از دانشگاه‌های معتبر کشور هستند.

منابع

• سایت حضرت آیت الله العظمی بیات زنجانی دام‌ظله

آرشیو عکس و تصویر

• 

  اسدالله بیات زنجانی در نوجوانی

• 

  اسدالله بیات زنجانی در اسارت ساواک

• 

  اسدالله بیات زنجانی و فرزندانشان

• 

  از راست: ناشناسان، سید علی حسینی خامنه ای، اسدالله بیات زنجانی، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی)، سید محمد حسینی بهشتی و ناشناس

• 

  از راست: محمدعلی رجایی، میرکریم موسوی کریمی (عبدالکریم موسوی اردبیلی)، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی) و اسدالله بیات زنجانی در دوره اول مجلس شورای اسلامی

• 

  از راست نشسته: منوچهر متکی، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی)، ناشناس، اسدالله بیات زنجانی و سید علی اکبر پرورش - ایستاده: محمدجواد باهنر در مجلس اول شورای اسلامی

• 

  از راست نشسته: اسدالله بیات زنجانی، محمد یزدی، اکبر هاشمی بهرمانی (رفسنجانی)، سید محمد موسوی خوئینی ها، مرتضی الویری - ایستاده از راست: منوچهر متکی، علی قائمی امیری، فضل الله حسینی برمایی، سید جلیل سیدزاده، علی محمد بشارتی، مصطفی کتیرایی

• 

  از راست: سید موسی شبیری حسینی زنجانی و اسدالله بیات زنجانی