کاربر:سید مهدی خدایی/یادداشت

جمال الدين شاه شيخ ابواسحاق بن محمود اينجو آخرین پادشاه از آل اینجو بود که قرن هشتم(۷۲۱−۷۵۸ ق) و در اواخر دوره ایلخانان بر فارس و اصفهان فرمانروایی کرد.

آل اینجو

در اواخر سلسله ایلخانان مغول به دلیل ضعف دولت مرکزی فرمانروایانی که پیش از این تحت امر شاهان ایلخانی بودند اعلام استقلال کردند، از جمله امير مبارزالدين مؤسس سلسله آل مظفر در کرمان و چوپانیان در آذربایجان و آل اینجو در اصفهان و فارس آل اینجو فرزندان امیر شرف الدین محمود اینجو بودند که از نزدیکان دربار ایلخانی و وکیل املاک خاصه ایلخانی در فارس بود. او پس از مرگ اولجایتو و به قدرت رسیدن ابوسعید ایلخانی بر منصب خود باقى ماند و قدرت و ثروت فراوان به دست آورد تا جایی که عملاً در ايالت فارس به صورت مستقل حکمرانی می کرد. بعد از ابوسعید آرپاخان به حکومت رسید و محمود اینجو را به قتل رساند و دو پسرش به نامهای جلال‌الدین مسعود و ابو اسحاق از فارس گریختند و مخفی شدند. مدتی بعد مسعود و ابو اسحاق به فارس بازگشتند و جلال‌الدین مسعود توانست حکومت شیراز را به دست آورد.

جنگ ابواسحاق با امیرمبارزالدین

در زمانی که جلال الدین مسعود در شیراز حکمرانی می کرد، یزد تحت حاکمیت امیر مبارزالدین محمد مؤسس سلسله آل مظفر بود. مسعود شاه در سال 740ق برادرش ابواسحاق را برای تصرف یزد فرستاد اما او نتوانست یزد را تصرف کند و به شیراز بازگشت سلسله دیگری که در این زمان بر بخشی از ایران حکومت می کردند چوپانیان بودند. که با آل مظفر و آل اینجو برای تصرف بخشهای بیشتری از ایران در نزاع بودند. در سال 741ق پیرحسین چوپانی توانست حکومت شیراز را از مسعود بگیرد با اینحال حکومت اصفهان را به ابواسحاق واگذاشت یک سال بعد ابواسحاق با همدستی ملک اشرف چوپانی به شیراز حمله کرد و توانست پیرحسین را از شیراز بیرون کند و حکومت شیراز را دوباره به برادرش مسعود بسپارد.

حکمرانی بر شیراز

پس از مدتی مسعود شاه به دست امیر باستی چوپانی کشته شد، اما پس از آن ابواسحاق توانست باستی را از شیراز بیرون کند و خود به تخت بنشیند.

درگیری های ابواسحاق و امیرمبارالدین

ابواسحاق در مدت امارتش بر شیراز بارها برای جنگ با امیر مبارزالدین محمد مظفری به کرمان که پایتخت آل مظفر بود لشکرکشی نمود اما هیچگاه به پیروزی نرسید

اولین لشگرکشی او به کرمان در صفر 748 بود. اما کار به مصالحه کشید و ابواسحاق بدون اینکه جنگی روی دهد به شیراز بازگشت.

مدتی بعد یکی از وزیران ابواسحاق به نام شمس‌الدین صاین به کرمان حمله کرد. اما از مبارزالدین شکست خورد و کشته شد و این بهانه ای شد برای ابواسحاق تا دوباره به کرمان لشگرکشی کند. اما باز هم موفق به شکست مبارزالدین نشد و بدون حصول نتیجه ای از راه یزد به شیراز بازگشت. و در یزد که در آن زمان تحت حاکمیت شرف‌الدین مظفر بود خرابی و ویرانی بسیار به بار آورد

ابواسحاق که خود را در شکست امیر مبارزالدین ناتوان می دید این بار تلاش کرد تا با نیرنگ او را مغلوب سازد. او با مبارزالدین عقد مودت ایجاد کرد و 5000 نفر را برای کمک به او برای مبارزه با اوغانیان و جرمائیان که از دشمنان مبارزالدین بودند کسیل داشت اما دستور داد که سپاهیانش وقتی به مقصد رسیدند با مخالفان همدست شده و مبارزالدین را مغلوب سازند اما این نیرنگ نیز به جایی نرسید.

بعد از این واقعه ابواسحاق باز هم از پای ننشست واین بار خود به یزد لشگرکشی کرد تا شرف الدین مظفر را از آنجا بیرون کند. او شهر یزد را مدت زیادی محاصره کرد اما به دلیل مقاومت شرف‌الدین مظفر کاری از پیش نبرد و به شیراز بازگشت

مدتی بعد در سال 749ق ابواسحاق در صدد تسخیر کرمان برآمد. او این بار امیر سلطان شاه جاندار را روانه کرمان کرد اما او به اسحاق خیانت کرد و خود را تسلیم مظفریان کرد و به آنها پیوست.

ابواسحاق باز هم دست از جنگ برنداشت و شخصاً به سوی یزد رفت و در اوایل رمضان 750 به نزدیک آن شهر رسید او چند ماه یزد را محاصره کرد و باعث بروز قحطی در آن دیار شد که تعداد زیادی از اهل یزد را به کام مرگ کشید. با این حال این بار نیز نتوانست یزد را تسخیر کند و به شیراز بازگشت

مرگ ابواسحاق به دست امیر مبارزالدین

در 753ق ابواسحاق بیک جکاز را به همراه برادرزاده اش امیرکیقباد بن کیخسرو با سپاهی به سوی کرمان فرستاد. اما آنها شکست خورده و گریختند. پس از این جنگ مبارزالدین که از لشگرکشی های مکرر ابواسحاق به تنگ آمده بود با لشگرش به سمت شیراز حرکت کرد. ابواسحاق ترسان شد و عضدالدین ایجی، را برای وساطت نزد مبارزالدین فرستاد اما بی فایده بود و مبارزالدین تصمیم قطعی برای از بین بردن ابواسحاق گرفته بود.

مبارزالدین شیراز را مدت زیادی محاصره کرد. ابواسحاق هم که دیگر امیدی به مقابله با امیر مبارز الدین نداشت ایام را به میگساری می‌گذراند و به گفتۀ مورخان، کس را یارای آن نبود که حقیقت اوضاع را به اطلاع وی برساند

طولانی شدن محاصره شهر باعث شد مردم شیراز یکی از دروازه‌های شهر را به روی امیر مبارزالدین بازکنند و او وارد شهر شود. ابواسحاق به اصفهان گریخت سپس به لرستان رفت و با نیروهایی که اتابک نورالورد پسر سلیمان شاه در اختیارش نهاد برای جنگ با مظفریان به گندمان اصفهان رفت اما هراسان شد و بدون اینکه جنگ کند به شوشتر رفت.

ابواسحاق مدتی بعد به اصفهان رفت و در آن شهر پناه گرفت.مبارزالدین شهر را محاصره کرد. با فرا رسیدن فصل زمستان کار محاصره را به سلطان شاه واگذاشت و خودش برای تسخیرلرستان راهی آن دیار شد. محاصره شهر در زمستان کار را برای مردم اصفهان سخت کرد و باعث شد مردم گروه گروه به سلطان شاه بپیوندند و در نهایت او را به شهر راه دهند.

ابواسحاق دستگیر شد و در میدان شعادت شیراز که خودش آن را بنا کرده بود روز جمعه 21 جمادی‌الاول ٧٥8ق در 37 سالگی در حضور مبارزالدین اعدام شد.

ابواسحاق در شعر حافظ

سلوک و سیاست شیخ ابواسحاق: ابن بطوطه که در سفر شیراز، ابواسحاق را دیده بوده، وی را مردی خوبروی و خوش قامت و نیکوخوی و فروتن خوانده است (همانجا). از این‌رو مردم شیراز به او علاقۀ فراوانی نشان می‌دادند. مردی بخشنده و نیکوکار نیز بود و به گفتۀ همو (1/227) در این زمینه می‌خواست از پادشاهان هند تقلید کند. چنانکه یک بار رکن‌الدین صاین را به صلۀ قصیده‌ای که در پاسخ سوزنی سمرقندی سروده بود، 7 بدرۀ زر بخشید (دولتشاه، 81). او خود نیز شعر می‌سرود و ذوق ادبی داشت و شعرا را می‌نواخت. گروهی از اینان در دربار او گرد آمده بودند که مشهورتر از همه حافظ شیرازی است. حافظ در قصاید و غزلیات خود بارها از او نام برده و از دورۀ حکمرانی او به خوشی یاد کرده و بر «دولت مستعجل» او افسوس خورده است (نک‌ : ص 406). همچنین عبید زاکانی شاعر هزل سرای پرآوازه، در د.ران اقامت خود در شیراز برای کسب دانش، از حمایت ابواسحاق بهره‌مند شد (دولتشاه، 217) و پس از مرگ فجیع او قصیده‌ای در رثای وی سرود (براون، 1/307). غیر از شعرا چند تن از دانشمندان هم به دربار ابواسحاق راه داشتند و از عطایای او بهره‌مند می‌شدند. چنانکه شمس‌الدین محمد بن محمود آملی اواخر عمر را در شیراز زیست و اثر مشهور خود نفایس الفنون فی عرایس العیون را به ابواسحاق تقدیم کرد و مقدمه را با نام او آراست (آملی، 7-9؛ بیانی، 414). نیز شیخ امین‌الدین محمد کازرونی که از مشاهیر طریقت فارس در سدۀ 8ق بود و در کازرون سکنی داشت، همواره مورد توجه ابواسحاق بود و او و برادرش مسعود شاه نهایت احترام را دربارۀ او مرعی می‌داشتند. مسعود شاه مکتوب مفصلی به او نوشته که نسخه‌ای از آن در مجموعه‌ای در کتابخانۀ مجلس محفوظ است. این امین‌الدین کازرونی را حافظ نیز ستایش کرده است (قزوینی، محمد، 62). از دانشمندان دیگر عصر او رکن‌الدین یحیی بن منصور بود که بیانی شیوا داشت و وعظ نیکو می‌پرداخت و ابواسحاق منصب خطابت مسجد جامع عتیق شیراز را به او سپرده بود (جنید شیرازی، 208). قاضی عضدالدین ابجی نیز مورد توجه ابواسحاق بود و چنانکه اشاره شد، یک بار از جانب او به سفارت نزد مبارزالدین رفت و نیز ابواسحاق مالیات املاک او را به عنوان سیورغال بخشید (خواندمیر، دستورالوزراء، 327). پیر یحیی جمالی صوفی هم از هنرمندان و خطاطانی بود که مورد توجه ابواسحاق بود. از او چند قطعه از قرآن به خط ریحان و رقاع برجای مانده که آنها را در 745 و 746ق به نام شیخ ابواسحاق کتابت کرده و اکنون در موزۀ پارس شیراز محفوظ است (بیانی، 348). ابواسحاق به احکام نجوم اعتقادی راسخ داشت و همۀ کارها و تصمیمات مهم خود را به توصیۀ منجمان با اوضاع فلکی تنظیم می‌کرد، اما در پایان حکومت هنگامی که شیراز در محاصرۀ مظفریان قرار گرفته بود، از این اعتقاد باطل خود نزد خواجه قوام‌الدین حسن اظهار پشیمانی کرد (میرخواند، 4/488). از ابواسحاق سکه‌هایی نقره در 1352ش در قدمگاه فارس به دست آمد بر یک طرف آن عبارات «لااله الا اللـه، محمد رسول اللـه» و طرف دیگر نام او با عبارات «ضرب شیراز» دیده می‌شود. باتوجه به اینکه در سکه‌های پادشاهان آن عصر به‌ویژه سلاطین آل مظفر همگی نام خلفای چهارگانه دیده می‌شود، می‌توان احتمال داد که او بر مذهب شیعه بوده یا به آن گرایش داشته است (سامی، 121). از اشعار بازمانده از ابواسحاق چنانکه گذشت، به‌ویژه دو رباعی که در هنگام مرگ سروده، مشهور است و در بیشتر کتب تذکره ضبط شده است (هدایت، 1/7-8؛ صبا، 19). غیر از اینها مکتوب مفصلی از او بر جای مانده که از زندان خطاب به مبارزالدین محمد نوشته و بی‌آنکه اظهار عجز و التماس کند، از وی خواسته است که پس از کشتن او اطرافیانش را به جرم همدستی با وی آزار نرساند (نوایی، «حبسیۀ شاه»، 546-547). ابواسحاق در آبادانی شیراز و اطراف آن کوشا بود. میدان سعادت شیراز را ــ که در همانجا به قتل رسید ــ او بنا نهاد و در گوشه‌ای از آن کاخی عظیم نظیر ایوان مدائن ساخت. ابن بطوطه که خود شاهد ساختمان این کاخ بوده، وصف ساختن آن را به خوبی بیان کرده و افزوده است که مردم شیراز با شادمانی و رضا در ساختن این کاخ یاری می‌کرده‌اند (1/226). افزون بر آن ابواسحاق برای مسجد جامع عتیق شیراز عمارتی موسوم به خدای خانه ساخت که هم‌اکنون بر جای استوار است. خدای خانه اطاق مکعب شکلی است که در وسط مسجد قرار دارد و دور تا دور آن ایوانی به عرض 2 متر بنا شده و در 4 گوشۀ آن 4 ستون مدوّر مناره مانند دیده می‌شود. این بنا که شباهتی به کعبه دارد، در 752ق ساخته شده است (مهراز، 409). تاشی خاتون، مادر ابواسحاق نیز همتی بلند داشت و در ساختن آثار و اماکن مذهبی کوشش می‌کرد. او در 744ق قبّه‌ای عالی بر شاهچراغ شیراز برآورد و مدرسه‌ای بزرگ نزدیک آن ساخت و گروهی از علما را در مجاورت آن سکنی داد (زرکوب، 198؛ جنید، 290-292). تاشی خاتون املاک زیادی هم از بلوک میمند وقف این امام‌زاده کرد و در شبهای دوشنبه خود به آنجا می‌رفت و در غرقۀ مخصوصی جای می‌گرفت. در آن مجلس پس از ختم قرائت قرآن و صرف طعام، موعظه شروع می‌شد (نوایی، «شیخ ابواسحاق شیرازی»، 59). در موزۀ پارس شیراز قرآنی 30 پاره موجود است که آن را پیر یحیی جمالی صوفی در 746ق به خط ثلث زیبایی کتابت کرده و تاشی خاتون آن را در همین بر آستانۀ شاه چراغ وقف کرده است (همانجا؛ قزوینی، محمد، 291). مآخذ: آملی، محمد بن محمود، نفائس الفنون، به کوشش ابوالحسن ابوالحسن شعرانی، تهران، 1377ق؛ ابن بطوطه، محمد بن عبداللـه، سفرنامه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران، 1337ش؛ براون، ادوارد، تاریخ ادبی ایران، ترجمۀ علی اصغر حکمت، تهران، 1357ش؛ بیانی، شیرین، تاریخ آل جلایر، تهران، 1345ش؛ جعفری، جعفر بن محمد، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران 1343ش؛ جنید شیرازی، ابوالقاسم، شدّالازار، به کوشش محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران، 1328ش؛ حافظ، شمس‌الدین محمد، دیوان، به کوشش پرویز ناتل خانلری، تهران، 1359ش؛ حافظ ابرو، عبداللـه بن لطف‌اللـه، ذیل جامع التواریخ رشیدی، به کوشش خانبابا بیانی، تهران، 1350ش؛ خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب‌السیر، تهران، 1333ش؛ همو، دستورالوزراء، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1355ش؛ دولتشاه سمرقندی، تذکره الشعراء، به کوشش محمد رمضانی، تهران، 1338ش؛ زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران، 1350ش؛ سامی، علی، «سکه‌های شاهان آل اینجو و آل مظفر در فارس...»، مجموعۀ مقالات چهارمین کنگره تحقیقات ایرانی، به کوشش محمد حسین اسکندری، شیراز، 1353ش؛ شبانکاره‌ای، محمدبن علی، مجمع الانساب، به کوشش میرهاشم محدث، تهران، 1363ش؛ صبا، محمد مظفر حسین، تذکرۀ روز روشن، به کوشش محمد حسین رکن‌زادۀ آدمیت، تهران، 1343ش؛ عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1353ش؛ غافاری کاشانی، احمدبن محمد، تاریخ نگارستان، به کوشش مرتضی مدرس گیلانی، تهران، 1340ش؛ غنی، قاسم، بحث در آثار و افکار و احوال حافظ، تهران، 1366ش؛ فصیح خوافی، احمدبن محمد، مجمل فصیحی، به کوشش محمود فرخ، مشهد، 1339ش؛ قزوینی، محمد، تعلیقات بر شدالازار (نک‌ : هم‌ ، جنید شیرازی)؛ ؛ کاتب، احمدبن حسین، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1358ش؛ کتبی، محمود، تاریخ آل مظفر، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1335ش؛ مجدی، مجدالدین محمد، زینت المجالس، تهران، 1342ش؛ مستوفی بافقی، محمد مفید، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1340ش؛ ؛ مهراز، رحمت اللـه، بزرگان شیراز، تهران، 1348ش؛ میرخواند، محمد بن خاوند شاه، روضه الصفا، تهران، 1339ش؛ نطنزی، معین‌الدین، منتخب التواریخ، به کوشش ژان اوبن، تهران، 1336ش؛ نوایی، عبدالحسین، «حبسیۀ شاه شیخ ابواسحاق»، مهر، 1331ش؛ س 8، شم‌ 9؛ همو، «شیخ ابواسحاق شیرازی»، اطلاعات ماهانه، 1330ش؛ شم‌ 37؛ وزیری کرمانی، احمد علی خان، تاریخ کرمان (سالاریه)، به کوشش محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران، 1340ش؛ هدایت، رضاقلی خان، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336ش. سیدعلی آل داود

منابع

• قزوینی، یحیی بن عبداللطیف، لب التواریخ، تهران، 1363ش
• معلم یزدی، علی بن محمد، مواهب الهی، به کوشش سعید نفیسی، تهران، 1326ش
• عبدالرزاق سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1353ش
• زرکوب شیرازی، احمد بن ابی‌الخیر، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران، 1350ش
• میرخواند، محمد بن خاوند شاه، روضه الصفا، تهران، 1339ش

نیازمند منبع از نرم افزار تراث 2

قزوینی،لب التواریخ، ص 263

معلم یزدی، مواهب الهی، 93-99

معلم یزدی،مواهب الهی، 144.

قزوینی،لب التواریخ، ص 263

عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ص178

زرکوب شیرازی،شیرازنامه، ص 112-115

میرخواند،روضه الصفا،ج4، ص 470

معلم یزدی،مواهب الهی،ص 158-159

معلم یزدی،مواهب الهی،ص161

عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 207 و 208

معلم یزدی،مواهب الهی،ص 166

عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 216 و 218

معلم یزدی،مواهب الهی،ص188

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 226

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 233

معلم یزدی،مواهب الهی،ص 217

میرخواند،روضه الصفا،ج4، ص 481

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 239

میرخواند،روضه الصفا،ج4، ص 481

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 253

معلم یزدی،مواهب الهی،ص 245

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 266

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 262-268

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 277

عبدالرزاق،مطلع سعدین و مجمع بحرین ج1 ص 248 تا 285