آیه محو و اثبات

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

درباره دگرگونی‌های ناشی از تغییر شرایط

به آیه 39 سوره رعد 'آیه محو و اثبات' می‌گویند: «یَمْحُواللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ»؛ خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اصل کتاب نزد اوست.

'محو' به معنای از بین بردن آثار شیئی است. مثلاً وقتی گفته می‌شود: نوشته‌ای را محو کردم یعنی خطوط و نقش آن را از بین بردم. 'اثبات'، نهادن چیزی در جایی است که از آن‌جا تکان نخورد.

این آیه درباره معجزات و کتاب‌های آسمانی پیامبران نازل شد و استدلالی است بر این که چرا بعضی از کتاب‌های آسمانی جای بعضی دیگر را می‌گیرند؛ یعنی خداوند هر چیزی را بخواهد محو می‌کند؛ همان‌گونه که به مقتضای حکمت و اراده خویش اموری را اثبات می‌کند. این آیه منحصر به مسئله نبوت نیست؛ بلکه یک قانون کلی و عمومی را بیان می‌کند که: تحقق موجودات و حوادث عالم دو مرحله دارد:

• 1. مرحله قطعیت که هیچ‌گونه دگرگونی در آن راه ندارد. (در این آیه از آن به 'ام‌الکتاب' تعبیر شده است.)
• 2. مرحله غیرقطعی و مشروط که از آن به مرحله 'محو و اثبات' تعبیر می‌شود؛ به بیان دیگر علم خداوند دو مرحله دارد: 'علم به مقتضیات و علل ناقصه' و 'علم به علل تامه'. آنچه مربوط به مرحله اول است، از آن به لوح محو و اثبات تعبیر می‌شود و آنچه مربوط به مرحله دوم است، امّ‌الکتاب و لوح محفوظ خوانده می‌شود.

به هرحال، محو و اثبات معنای جامعی دارد که هر گونه دگرگونی بر اثر تغییر شرایط یا وجود موانع را شامل می‌شود.

این آیه عرصه اختلاف‌ نظر مفسّران است و قائلان به صحت نسخ و بداء به این آیه استناد کرده‌اند؛ البته 'بداء' فقط از معتقدات شیعه است و اهل‌سنت آن را نمی‌پذیرد.

منابع

• ویکی علوم اسلامی، آیه محو و اثبات، بازیابی: 14 بهمن 1392.