نرم افزار معجم موضوعی بحار الانوار

نرم افزار «معجم موضوعی بحارالانوار» (بزرگترین دایره المعارف حدیث شیعه)، توسط مرکز کامپیوتری تحقیقات علوم اسلامی و برای سهولت بیشتر در امر تحقیق در زمینه ی روایات و علم حدیث تولید شده است.

در این برنامه متن کامل بحارالانوار بر اساس چاپ آخوندی (۲۵ جلد)، قابل انطباق بر نسخه چاپ بیروتی (۱۱۰ جلدی) قابل دستیابی است. ارائه پیش از ۲۱۹۲۹ کلید واژه، افزون بر ۱۰۸۷۱ نمایه ترکیبی، ۱۳۴۷۷ نشانی به همراه بیش از ۱۲۲۹۱۹ موضوع بر داشت شده از خصوصیات این برنامه است.

استفاده از سه لغت نامه معتبر به محقق امکان می دهد که به مفاهیم کاربردی در حوزه ی فقه و اصول دست یابد و پژوهش خویش را به گونه ای شایسته سامان بخشد.

کاربر می تواند به جستجو در متن و عناوین ابواب کتب بپردازد و با ترکیب ریشه ها، کلید واژه و نمایه ها حوزه تحقیق خود را در حوزه ی موضوعات حدیثی برنامه گسترش دهد . ارجاع اصطلاحات هم عرض در نظام مترادفات، تفکیک اصطلاحات چند معنایی در نظام مشترکات، ارائه ی فهرست مفاهیم وابسته در نظام مرتبطات و نیز دستیابی به دو محیط مستقل کاربری، از امکانات مفیدی است که در این برنامه ارائه شده است.

امکانات برنامه

قابلیت های اصلی این برنامه در دو معجم لفظی و موضوعی ارائه شده است:

الف) معجم موضوعی

معجم موضوعی دارای امکانات فراوانی به شرح ذیل است:

۱. کلید واژه

این بخش، شامل دو قسمت کلید واژه و ریشه است. در قسمت «کلید واژه»، فهرست کلیدواژه ها شامل کلید واژه های اصلی، مترادفات و الفاظ مشترک فعال است و از چهار طریق ترتیب الفبایی، تعداد نمایه، تعداد موضوعات و مراحلِ وصول از کلید واژه به موضوع قابل تنظیم است.

قابلیت مرتبط محض، از دیگر امکانات این قسمت است که به وسیله ی آن، مجموع مرتبطات یک واژه به فهرست کلید واژه های اصلی اضافه می شود. ضمن این که از طریق گزینه ی پنجره ی مرتبطات می توان کلید واژه های اصلی مرتبط با کلید واژه ی جاری را در پنجره های جداگانه مشاهده کرد.

یکی از راه های گسترده کردن محدوده ی پاسخ ها به هنگام تحقیق، جست وجو از طریق کلیدواژه های هم خانواده است. با استفاده از امکانات موجود در قسمت «ریشه» می توان به تمامی کلید واژه های مشتق دسترسی پیدا کرد و جواب های مربوط به آن را مشاهده نمود. به منظور بالا بردن سرعت قابلیت ترکیب بین ریشه ها، کلید واژه های اعلام، اشخاص و کتب نیز به فهرست ریشه ها افزوده شده اند.

۲. نمایه

در این قسمت، فهرستی از نمایه ها به ترتیب الفبایی ارائه شده است و به وسیله ی برگه ی «فهرست منتخب» می توان فهرستی از نمایه های دلخواه را فراهم ساخت و تحقیقات خود را در مورد آن ها سامان بخشید.

اما در قسمت «کلمات نمایه»، فهرستی از کلمات تشکیل دهنده ی نمایه ها مشاهده می شود که به ترتیب حروف الفبا چیده شده اند و می توان آنها را بر مبنای تعداد نمایه ها مرتب کرد و با انتخاب هر نمایه، به نمایه یا نمایه های مرتبط با آن نیز دست یافت.

3. موضوع

در این بخش نیز دو قسمت اصلی وجود دارد: در قسمت «موضوع»، موضوعات کتاب برنامه بر مبنای نام آنها به ترتیب حروف الفبای عربی و یا براساس تعداد فیش های هر موضوع فهرست شده اند.

برگه ی «فهرست منتخب» نیز امکان تهیه ی فهرستی از موضوعات با ویژگی های موردنظر را در اختیار کاربر می نهد، اما در قسمت «کلمات موضوع»، فهرستی از کلمات تشکیل دهنده ی موضوعات فیش ها قابل دستیابی است.

۴. نشانی

در این صفحه، فهرستی از فیش های تحقیقاتی به همراه شماره، عنوان، عناوین سرفصل و نشانی هر فیش قابل مشاهده است؛ به علاوه فهرست نمایه ها و کلیدواژه های هر فیش به طور جداگانه در دسترس پژوهشگر قرار دارد.

قابلیت دیگری که در این بخش ارائه شده، انتقال به «پژوهش» و دستیابی به متن مربوط به فیش جاری است. علاوه بر این می توان از امکاناتی چون پاسخ بعدی، پاسخ قبلی و نمایش کتاب انتخابی نیز بهره برد.

۵. پژوهش

این بخش، برای سامان دادن تحقیقات در قسمت های مختلف برنامه، در نظر گرفته شده است؛ از این رو، از جمله کاربردی ترین و مهم ترین قابلیت های برنامه است. در دیگر بخش های اصلی، یعنی کلید واژه، نمایه، موضوع، نشانی، نمایش و جستجو گزینه های متعددی چون کلید واژه، نمایه، موضوع، نشانی و متن گنجانده شده که از طریق آنها می توان به بخش پژوهش منتقل شد و روند تحقیقات را در آنجا ادامه داد.

ب) معجم لفظی

امکانات معجم لفظی عبارت است از:

۱. نمایش

فهرستی از عناوین و مطالب کتاب انتخابی به همراه متن مربوط به آن، در این بخش گنجانده شده است و کاربر می تواند از قابلیت گزینش جلد و صفحه ی کتاب از راه های مختلف بهره مند شود؛ به گونه ای که با انتخاب شماره جلد مورد نظر به صفحه نخست همان جلد از کتاب منتقل می شود و با درج صفحه ی موردنظر، همان صفحه از کتاب نمایش داده می شود. از قابلیت های دیگر این بخش، تطبیق فهرست با متن انتخابی است که مشاهده ی عنوان باب و فصل و متن پژوهشی را امکان پذیر می سازد.

به منظور انجام پژوهش های تطبیقی و مقایسه مباحث مختلف با یک دیگر، امکان مطالعه ی همزبان دو بخش مختلف متن کتاب با استفاده از گزینه ی مقایسه در برنامه پیش بینی شده است که از جمله ویژگی های مهمّ بخش نمایش است.

۲. جستجو

از ویژگی های کاربردی این بخش، جست و جو در متن و جست و جو در عناوین، فصل ها و ابواب کتاب جاری است؛ هنگامی که «جستجو در متن» فعال باشد، فهرست کلمات متن کتاب به صورت الفبایی در دسترس قرار می گیرد و می توان به کاوش در متن کتاب مورد نظر پرداخت و چنان چه «جستجو در فهرست» فعال باشد، عملیات جستجو تنها در عناوین کتاب انتخابی انجام می شود.

همچنین امکانات ویژه ای برای فهرست سازی و انجام عملیات گوناگون در فهرست های ایجاد شده، در برنامه تعبیه شده است. با استفاده از این قابلیت پیشرفته می توان فهرست های پویا و متنوعی از کلمات را به شکل های مختلف تهیه کرده، آنگاه آنها را در متن کتاب جست و جو کرد و یا با یک دیگر ترکیب ساخت و پژوهشهای نوینی را به انجام رساند.

۳. فرهنگ لغات

در این برنامه، سه لغت نامه ی معتبر العین، لسان العرب و مجمع البحرین جهت فهم معانی لغات دشوار گنجانده شده است. «فرهنگ لغات» دارای دو قسمت «ریشه» و «مشتق» با کارایی های متفاوت است.

۴. سایر امکانات

استفاده از ۳ محیط مستقل کاربری و نیز بهره گیری از امکانات پژوهشی متنوعی چون علامت گذاری، حاشیه نویسی و دستیابی به گزینه پژوهش فعال، از دیگر قابلیت های این نرم افزار است.

منبع

http://www.noorsoft.org/، بخش تولیدات نرم افزاری، بازیابی: 21 مهر 1392