امامیه

این صفحه مدخلی از فرهنگ شیعه است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

در گذشته نام عمومى مذاهبى بوده است كه به امامت و خلافت بلافصل حضرت علىّ بن ابى طالب (ع) و امامت فرزندانش معتقد بوده‌اند؛ امّا امروزه بر يك مذهب اطلاق مى‌شود كه آن را مذهب جعفرى يا اثنى عشرى نيز گويند. از القاب اين مذهب است: اهل ايمان، اصحاب الانتظار و قائميّه.

اماميّه معتقد است كه حضرت على (ع) و يازده تن از نسل او- تا حضرت مهدى (ع)- به نصّ پيامبر (ص) و نصب الهى، امام و پيشواى مسلمانان‌اند. حضرت مهدى (ع)، واپسين امام، در آخرالزّمان ظهور مى‌كند و جهان را به عدل و داد راه مى‌نمايد. اين امامان به ترتيب، عبارت‌اند از: على بن ابى طالب، حسن بن على، حسين بن على، على بن الحسين، محمّد بن على، جعفر بن محمّد، موسى بن جعفر، على بن موسى، محمد بن على، على بن محمّد، حسن بن على و سرانجام، حضرت مهدى (ع). واپسين امام (ع) از سال 329 ق. تا كنون از انظار غايب گشته است.

اعتقادات

اماميّه وجود امام را عقلًا واجب مى‌دانند و بر آن‌اند كه مردم براى تحقّق نيكى و حفظ شريعت به امام نيازمندند. نيازمندى مردم و دين به امام معصوم تا قيامت باقى است و وجود جهان بدون او ناممكن است . در نظرگاه اماميّه، امام از كاستى و كژى و عيب‌هاى ظاهرى و درونى پيراسته و به صفات نيك اخلاقى آراسته است و داراى فضايل نفسانى است.

ويژگى‌هاى امام عبارت‌اند از:

الف. عصمت:

مراد آن است كه شخص امام بايد از داعيه عمدى يا سهوىِ معصيت و ترك طاعت برى باشد.

ب. برخوردارى از نص:

شخص امام تنها از گذر نصّ خداوند يا پيامبر و يا امام پيشين به امامت مى‌رسد.

ج. افضليّت:

امام بايد از همه مردمان برتر باشد.

برخى ديگر از اعتقادات ويژه اماميّه عبارت‌اند از: عصمت همه انبياء و امامان (ع)، بداء و رجعت. اماميّه در احكام عملى نيز ويژگى‌هايى دارند؛ از جمله آنكه مسح پا را در وضو واجب مى‌شمارند. لزوم ذكر «حىّ على خير العمل» در اذان و اقامه و پنج تكبير در نماز ميّت از ديگر ويژگى‌هاى فقهى اماميّه است. اماميّه- بر خلاف اهل تسنّن- نكاح مُتعه (ازدواج موقّت) را جايز مى‌دانند و نيز معتقدند كه در يك مجلس، سه طلاق تحقّق نمى‌يابد و فُقّاع حرام است و در استنباط احكام و تعاليم دينى نمى‌توان از قياس و استحسان بهره جست.

امام باقر و صادق (ع) بنيان‌گذاران و شارحان بزرگ فقه شيعى‌اند. مجموعه احاديث اين دو امام (ع) در چهار كتاب الكافى، الاستبصار، التهذيب و من لا يحضره الفقيه گرد آمده است كه «الكتب الاربعه» لقب گرفته‌اند. مبانى فقهى اماميّه عبارت‌اند از: قرآن، سنّت، اجماع و عقل.

اماميّه از نظر كلامى، داراى روشى ميانه است و بيش‌تر به روش كلامى معتزله نزديك است. نفى جبر و تفويض و اعتقاد به «امر بين الامرين» و مخلوق دانستن قرآن، از جلوه‌هاى روش اعتدال‌گرايى اماميّه است. در مذهب اماميّه، زيارات و ادعيه جايگاهى ويژه دارند. دعاهاى پرشورى همانند كميل و ابوحمزه ثمالى و آنچه در صحيفه سجّاديّه آمده است، از نمونه‌هاى ادعيه و مناجات اماميّه‌اند. اماميّه اعيادى ويژه نيز دارد؛ از جمله عيد غدير خم كه روز اعلان خلافت و ولايت حضرت على بن ابى طالب (ع) است.

فِرَق اماميّه:

اماميّه- همچون ديگر مذاهب اسلامى- به فرقه‌هايى تقسيم شده است. پيش از شهادت امام حسن عسكرى (ع) فرقه‌هايى چون اسماعيليّه، واقفيّه و فطحيّه پديد آمده بودند؛ امّا در دوره پس از شهادت ايشان، اماميّه به بيش از چهار فرقه انشعاب يافت كه امروزه از ميان آنها تنها اثنى عشريّه بر جاى مانده است (الملل والنّحل، 284؛ فرق الشّيعة، 96؛ المقالات والفرق، 116- 102). در سده‌هاى اخير دو ديدگاه در اماميّه پديد آمد:

اخبارى و اصولى. مؤسّس ديدگاه اخبارى، ملّا محمّد امين استرآبادى (م. 1033 ق.) صاحب كتاب فوائدالمدنيّة است. اخباريان، شيوه اصولى را برنمى‌تابيدند و معتقد بودند كه احكام شريعت را تنها از نصوص ائمّه (ع) مى‌توان گرفت. نفى تقليد نيز يكى از اركان اين ديدگاه است. در برابر اينان، بيش‌تر فقهاى اماميّه، پيرو ديدگاه اصولى بوده و هستند. بنابر اين ديدگاه، منابع احكام شرعى اسلام، تنها نصوص معصومين (ع) نيست؛ بلكه عبارت است از:

قرآن، سنّت، عقل و اجماع. براى استنباط احكام شرعى مى‌توان از قواعد اصول فقه بهره جست؛ از جمله برائت، استصحاب و عمل به ظن. اخبار را بايد از يكديگر تميز داد و ميزان اعتبار و اصالت آنها را سنجيد. برجسته‌ترين شخصيّت علمى اصولى، كه سرانجام بساط اخبارى‌گرى را برچيد، آقا سيّد محمد باقر وحيد بهبهانى (م. 1208 ق.) است.

در عصر اخير فرقه‌هايى كه برخى از آنها را نمى‌توان شيعه شمرد، از ميان شيعيان سربرآوردند. از آن جمله است فرقه بابيّه به سركردگى على محمّد باب شيرازى و نيز فرقه بهائيّه به سركردگى حسين على بهاء. شيخ احمد احسائى (م. 1241 ق.) نيز فرقه شيخيّه را بنيان نهاد. اساس فكرى اين فرقه، آميزه‌اى است از تعابير و مفاهيم فلسفه قديم، به ويژه آثار فكرى سهروردى و اخبار و احاديث اهل بيت (ع). فرقه‌هاى بابيّه و بهائيّه، در حقيقت، از اين فرقه سر برآوردند. بنابر نظر مشهور شيعه، اين فرقه‌ها اهل بدعت و از گمراهان به شمارند.

نقش اماميّه را در شكوفايى و بالندگى فرهنگ و تمدّن اسلامى نمى‌توان انكار كرد.

شيعيان در هر شاخه‌اى از علوم و فنون، نخبگانى به جهان اسلام تقديم كرده‌اند و چهره‌هاى تابناكى پرورانيده‌اند. هم اينك مذهب اماميّه يا شيعه اثنى عشريه، مذهب رسمى كشور ايران است و در كشورهايى همچون عراق، بحرين، جمهورى آذربايجان و لبنان نيز پيروان بسيارى دارد.

منبع

فرهنگ شيعه‌، جمعى از نويسندگان‌، زمزم هدايت‌، قم‌، 1386، ص 130 تا 132

پیوند

شیعه

امامت