غار حرا

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

حِراء، از كوههاى مشهور مكه كه وحى اولین‌ بار در آنجا بر حضرت محمد صلی‌ اللّه‌ علیه‌ و آله نازل شد و از این‌رو به آن جبل‌النور نیز گفته‌اند. این كوه در شمال‌ شرقى مكه (ابن‌جبیر، ص130؛ بلادى، ص 82)، در مقابل كوه ثَبیر واقع است (یاقوت حموى، ذیل مادّه) و شهرت آن به سبب غارى است كه در آن قرار دارد و حضرت محمد هر سال مدتى را در آن به خلوت و عبادت می‌گذراند و خدا آن حضرت را در آنجا به رسالت مبعوث كرد بنا به فرموده امام على علیه‌السلام، پیامبر اكرم پیش از بعثت هر سال مدتى در حراء مجاور می‌شد. (فاسى، ج1، ص279؛ نیز رجوع کنید به تحنث)

شكل كوه مخروطى است و از دیگر كوههایى كه شهر مكه بر دامنه آنها واقع شده، مستقل است، (قائدان، ص107) در حالى كه كوههاى اطراف مكه از سمت شمال تا حدود شهر جده، واقع در هفتاد كیلومترى مكه امتداد دارند. (خادمى، ج2، ص156)

بنابر منابع متقدم، فاصله كوه حراء تا مكه یك فرسنگ (رجوع کنید به ابن‌جبیر، همانجا؛ ابن‌بطوطه، ج1، ص158) یا سه میل (ابن‌جبیر، ص192؛ یاقوت حموى، همانجا؛ فاسى، ج1، ص280؛ قس حمیرى، ص190) است.

اكنون، حراء را در چهار تا شش كیلومترى مكه (مسجدالحرام) می‌دانند. (قائدان، همانجا؛ شهیدى، ص62) حراء امروزه، به‌ سبب توسعه شهر مكه، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان هاى مسكونى آن را احاطه كرده است. (قائدان، همانجا)

این كوه مشرف بر مِنا (ابن‌جبیر؛ ابن‌بطوطه، همانجاها) و در كنار راه مِنا ـ عرفات است. (قائدان، همانجا) ارتفاع آن از سطح دریا 560 متر است. (عبدالغنى، ص 22) حراء كوه مرتفعى است كه فقط از یك مسیر می‌توان از آن صعود كرد و آن راهى است كه از دیگر جاها جدا شده است. (حمیرى، همانجا)

آب و سبزه نیز در آن دیده نمی‌شود. (یاقوت حموى، همانجا) قله حراء حدود چهل مترمربع مساحت دارد. اطراف قله باز است و هیچ صخره یا مانعى در برابر كسى كه می‌خواهد اطراف را تماشا كند، وجود ندارد. فاصله بین غار و قله حدود بیست متر است. براى رسیدن به آن از میان دو صخره بسیار نزدیك به ‌هم عبور می‌كنند. پس از آن، غار نمایان می‌شود. (خادمى، ج2، ص157)

از عجایب غار حراء، این است كه انتهاى آن كاملاً به‌ سوى مسجدالحرام و كعبه و دهانه آن تقریباً به سمت بیت‌المقدّس است. (قائدان، ص108) از بالاى كوه حراء مسجدالحرام و گلدسته‌ها دیده می‌شوند. (خادمى، همانجا)

وسعت دهانه غار به اندازه‌اى است كه یك شخص متوسط ‌القامت می‌تواند از آن عبور كند و در آنجا به نماز بایستد. داخل آن از هنگام طلوع تا غروب آفتاب روشن است، اما گرماى سوزان به آن نفوذ نمی‌كند. (قائدان، ص 107ـ108)

برخى مورخان، غار حراء را با غار ثور ــ كه پیامبر اكرم هنگام هجرت از مكه به مدینه، به آن پناه برد ــ اشتباه كرده‌اند. (رجوع کنید به ازرقى، ج2، ص288؛ فاسى، همانجا؛ نهروالى، ص440)

روایت شده است كه حضرت آدم علیه‌السلام خانه كعبه را از سنگهاى پنج كوه بنا كرد كه یكى از آنها كوه حراء بود. (هیثمى، ج3، ص288؛ فاسى، ج1، ص91) گفته شده كه كوه حراء همان كوه فاران است كه در تورات (كتاب اول سموئیل نبى، 1:25) از آن یاد شده، اما ظاهراً فاران نامى است كه به همه كوههاى مكه اطلاق شده است نه فقط كوه حراء. (عاملى، ج1، ص197)

این كوه در دوره جاهلیت نیز محترم بوده و در اشعار جاهلى از آن یاد شده است، از جمله در اشعار عَوف ‌بن اَحْوَص و ابی‌طالب عموى پیامبر. (رجوع کنید به بكرى، ذیل مادّه؛ فاسى، ج1، ص281؛ نهروالى، همانجا) نخستین كسى كه در كوه حراء اعتكاف نمود، عبدالمطلب، نیاى پیامبر بود. (ابن‌اثیر، ج2، ص15؛ براى آگاهى بیشتر رجوع کنید به تحنث)

برخى فقها زیارت غار حراء را از مستحبات اعمال حج ذكر كرده‌اند. (رجوع کنید به شهید اول، ج1، ص468؛ سبزوارى، ص695؛ قس ابن‌ تیمیه، ج15، جزء26، ص 68)

از گذشته تاكنون، مردم به زیارت غار حراء می‌روند و گفته شده است كه دعا در آنجا مستجاب می‌شود. (ابن‌جبیر، ص 190؛ فاسى، ج1، ص199، 280)

گفته‌اند از معجزات پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله آن بود كه كوه حراء در زیر پاى آن حضرت به حركت درآمد و سپس به فرمان پیامبر از حركت بازایستاد. (رجوع کنید به ابن‌حنبل، ج2، ص419؛ طبرسى، ج1، ص326؛ مقریزى، ج5، ص57)

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، جلد 12، ذیل مدخل حراء از فریده حشمتی.