|
|
| سطر ۱: |
سطر ۱: |
| − | {{بخشی از یک کتاب}}
| + | #تغییر_مسیر [[قیام زید بن علی بن حسین (ع)#قیام زید در نظر ائمه علیهم السلام]] |
| − | درباره شخصیت [[زید بن علی بن الحسین]] و موضعگیرى [[ائمه اطهار]] علیهمالسلام در قبال [[قیام زید بن علی بن حسین (ع)|قیام زید]]، روایات مختلفی وجود دارد. [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهماالسلام ضمن تأیید شخصیت معنوى و عقیدتی زید، قیام او را هرچند به لحاظ ماهیت و هدف صحیح مىدانستند، اما به دلیل شرایط [[تقیه]] حمایت علنى از آن نکردند و نهضت مسلحانه را تنها راه ممکن و ضرورى تشخیص نمىدادند.
| |
| − | | |
| − | == روایات مختلف در مورد قیام زید ==
| |
| − | روایات در زمینه شخصیت [[زید بن علی بن الحسین]] و موضع گیرى [[امام باقر]] علیه السلام و سایر [[ائمه اطهار]] در قبال قیام او به سه دسته قابل تقسیم است:
| |
| − | | |
| − | *۱. روایاتى که زید بن على را شخصیتى مثبت، ارجمند و معتقد به [[ائمه اثنی عشر|ائمه اثنى عشر]]<ref>ر.ک: [[کفایة الأثر (کتاب)|کفایة الاثر]]، ۳۲۷؛ [[الارشاد]]، ۱/۱۶۸؛ [[اثبات الهداة]]، ۵/۲۹۴.</ref> و نیز [[امامت]] [[امام باقر علیه السلام|باقرالعلوم]] علیه السلام<ref>مناقب ابن شهر آشوب، ۲/۲۸۵، اشعار زید بن على در رثاى امام باقر علیه السلام.</ref> و [[امام صادق علیه السلام|جعفر بن محمد]] علیه السلام<ref>اختیار معرفة الرجال، ۳۷۶ و ۳۶۱؛ مناقب، ۲/۳۲۶ و ۳۴۷.</ref> معرفى مى کند، و قیام او را در راستاى اهداف [[ائمه]] و بر اساس رضایت آنان مى شناساند<ref>روضه کافى، ۲/۱۱۶؛ [[عیون اخبارالرضا]]، ۱، باب ۲۵؛ [[وسائل الشیعة]]، ۱۱/۳۶.</ref> و [[شهادت]] او و یارانش را فوزى بزرگ بشمار مى آورد.<ref>امالى صدوق، ۳۳۰؛ عیون اخبارالرضا ۱، باب ۲۵؛ مقاتل الطالبین، ۵۲.</ref>
| |
| − | | |
| − | *۲. روایاتى که به ظاهر موهم قدح و ذمّ است، ولى پس از تأمل و دقت نمى توان آن را به صورت قطعى، بیانگر مذمت دانست. از این گونه روایات وجود نوعى اختلاف نظر میان زید با امام باقر و امام صادق علیهما السلام و اصحاب خاص ایشان استفاده مى شود.<ref> ر.ک: اصول کافى، ۱/۳۵۶؛ [[مروج الذهب]]، ۲/۱۸۱؛ مناقب، ۲/۲۷۹. </ref>
| |
| − | | |
| − | *۳. روایاتى که آشکارا زید را به ادعاى [[امامت]] براى خود متهم مى کند و چنین مى نماید که قیام او به اجازه ائمه علیهم السلام نبوده، بلکه علیرغم نهى آنان و با نفى امامت ایشان صورت گرفته است!<ref>ر.ک: اثبات الوصیة، ۱۵۴؛ اثبات الهداة، ۵/۳۲۱؛ بحارالانوار، ۴۶/۲۵۲.</ref>
| |
| − | | |
| − | '''بررسی روایات:'''
| |
| − | | |
| − | [[جرح و تعدیل|جرح و تعدیل]] و داورى درباره این [[احادیث]] نیازمند مجالى جداگانه است،<ref> ر.ک: سیره و قیام زید بن على علیه السلام. </ref> و در این جا فقط به نکات اصلى و تعیین کننده اشاره مى شود. توجه به چند نکته مى تواند در بررسى این روایات مؤثر باشد:
| |
| − | | |
| − | *۱. سیاست کلى [[ائمه]] علیهم السلام بر دفاع از [[ولایت]] و [[امامت]] و نفى حکومت غاصبان و حاکمان جور بوده است، و هیچ کدام از آنان در اصل این موضوع اختلاف نظر نداشته اند و اگر برخى از آنان عملا به قیام مسلحانه روى آورده و بعضى راه [[تقیه|تقیه]] را در پیش گرفته اند، به جهت شرایط و مقتضیات و امکانات زمان بوده است.
| |
| − | | |
| − | *۲. پس از شهادت [[امام حسین]] علیه السلام، سایر ائمه اطهار هرگز زمینه اجتماعى را براى قیامى علنى و گسترده مناسب نیافتند، و با این که با تعالیم خویش، بغض ظالمان و حاکمان غاصب را در قلب [[شیعه|شیعیان]] خود تقویت مى کردند، ولى از اقدام هاى علنى که شالوده نظام حیاتى شیعه را در معرض متلاشى شدن قرار مى داد و بنیاد معارف شیعى را تهدید مى کرد، جلوگیرى مى نمودند.
| |
| − | | |
| − | *۳. مبارزه با حاکمان مستبد و فسادگر در هر شکلى که مایه زیان به موجودیت تشکیلات شیعى نمى شد، مورد منع آنان نبود، بلکه خود عملا در آن راستا قدم برمى داشتند.
| |
| − | | |
| − | *۴. [[شهادت در راه خدا|شهادت]] و کشته شدن در راه خدا و ارزش هاى الهى از والاترین سعادت ها در مکتب [[اهل بیت]] علیهم السلام به شمار مى آید، و هرگز وظیفه اى را به خاطر حفظ جان و فرار از [[مرگ]] ترک نکرده و ترک آن را اجازه نداده اند.
| |
| − | | |
| − | *۵. شرایط سخت [[تقیه]]، در موارد بسیارى سبب مى شده است که ائمه در محافل عمومى یا نزد جاسوسان حکومت و عناصر [[نفاق|منافق]] یا کم ظرفیت، [[احکام]] فقهى یا اعتقادى و سیاسى را به گونه اى بیان کنند که موافق شرایط تقیه است، نه آن گونه که خود اعتقاد داشته اند، (البته با رفع شرایط تقیه، نظریه حق را به اصحاب و شیعیان خود ابلاغ کرده و مى رسانده اند).
| |
| − | | |
| − | اگر نکات یاد شده مورد توجه قرار گیرد، مى توان از یک سو به علت وجود نقل ها و آراى مختلف در زمینه قیام [[زید بن علی بن الحسین|زید بن علی]] علیه السلام پى برد، و از سوى دیگر ملاکى در ترجیح یک نظریه بر نظریه دیگر به دست آورد. از جمله این که مقام تقیه همواره مقتضى آن بوده است که ائمه خود را از جریان هاى سیاسى و خطوطى که علیه حکومت ها فعال بوده اند، دور نشان دهند و لازمه چنین خط مشیى چنین بوده است که ائمه حرکت زید بن على علیه السلام را هر چند به لحاظ ماهیت و هدف صحیح مى دانسته اند، اما درباره آن به گونه اى داورى کنند که قیام او موجب هجوم دستگاه [[خلافت]] به تشکیلات شیعى نشود، و چه بسا امتناع برخى از اصحاب [[امام صادق]] علیه السلام از پیوستن به زید در جهت همین سیاست بوده است، اما تأیید شخصیت معنوى و قیام زید که در بیان معصومین آمده، هرگز قابل حمل بر تقیه نیست، زیرا هیچ نیرویى ایشان را ناگزیر به تقیه در جهت بزرگداشت مقام زید نمى کرده است تا آنان نظر به ملاحظات سیاسى از زید و قیام او دفاع کنند. بنابراین، دفاع ائمه از قیام زید و شخصیت وى، علتى جز والایى و ارجمندى او نزد ایشان نداشته است.
| |
| − | | |
| − | از آن جا که خط مشى تقیه سبب شده بود امام باقر و امام صادق علیهما السلام حمایت علنى از قیام زید نکنند و نیز قیام او تنش هاى عقیدتى اى را به دنبال داشت، برخى از شیعیان به گمان این که زید بن على از نظر امام صادق علیه السلام، داراى شخصیتى منفى است و امام حرکت او را باطل مى داند، نزد آن حضرت از زید به بدى یاد می کردند! اما امام صادق علیه السلام جلو ایشان را گرفته و مى فرمود: «لاتفعل، رحم الله عمّى زیداً...» یعنى، اقدام به چنین کارى نکن و سرزنش منماى! خداوند عمویم زید را مورد رحمت قرار دهد.
| |
| − | | |
| − | تصریح ائمه به شخصیت والاى زید و درستى قیام وى، آن گاه صورتى علنى پیدا مى کند که [[بنی امیه]] از میان رفته و دیگر تأیید زید، خطرى را متوجه تشکیلات شیعى نمى سازد. وقتی زید بن [[موسى بن جعفر]] (زید النّار) در عصر خلافت [[مأمون]] در [[بصره]] خروج کرد و خانه هاى [[بنى عباس]] را آتش زد، او را دستگیر کردند و نزد مأمون فرستادند، مأمون گفت او را به حرمت برادریاش با [[امام رضا علیه السلام|على بن موسى]] مى بخشم و سپس به [[امام رضا]] علیه السلام گفت: اگر برادر شما خروج کرد و چنین و چنان کرد، قبل از او [[زید بن علی بن الحسین|زید بن علی]] نیز قیام نمود و کشته شد. و اگر به خاطر شما نبود او را مى کشتم، زیرا عملى که مرتکب شده است، کوچک نیست.
| |
| − | | |
| − | [[امام رضا]] علیه السلام در پاسخ مأمون فرمود: برادر مرا با زید بن على قیاس مکن! زیرا زید بن على از دانشمندان خاندان [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله بود، براى خدا غضب کرد و با دشمنان خدا جنگید تا در راه خدا کشته شد. پدرم از پدر خویش ـ [[امام صادق علیه السلام|جعفر بن محمد]] ـ نقل کرد که آن گرامى مى فرمود: خداوند عمویم زید را مورد رحمت قرار دهد، زیرا او در طلب خشنودى و رضاى آل محمد بود و اگر در قیام خود پیروز مى شد به آن چه دعوت کرده بود وفا مى کرد... مأمون پرسید: مگر زید بن على از جمله کسانى نیست که بدون حق ادعاى [[امامت]] کرده است؟ امام رضا علیه السلام فرمود: خیر! زید ادعاى امامت نداشت و به چیزى دعوت نمى کرد که صلاحیت آن را دارا نباشد، او داراى [[تقوا]] بود و مى گفت: من شما را به آن چه مورد رضاى خاندان رسالت است فرا مى خوانم.<ref> عیون اخبارالرضا، ۱/۲۴۸. </ref>
| |
| − | | |
| − | از این [[حدیث|حدیث]] استفاده مى شود که آن چه در محافل خصوصى ائمه نسبت به حقانیت قیام زید مطرح مى شده است، حتى به گوش [[بنى العباس]] که در آن روز مخالف حکومت بنى امیه بشمار مى آمدند نرسیده و فردى چون مأمون از آن بى اطلاع بوده است و زمانى امام رضا علیه السلام صریحا آن را اعلام مى دارد که دوران آن تقیه گذشته است.
| |
| − | | |
| − | روایاتى که زید را متهم به ادعاى امامت مى کند، از نظر کمّى اندک و از نظر [[سند حدیث|سند]] ضعیف و غیر قابل اعتماد است و آن روایات نمى تواند با روایات مدح او مقابله نماید.
| |
| − | | |
| − | == فلسفه نهى از قیام زید ==
| |
| − | سؤالى که در این میان باقى مى ماند این است که اگر اصل قیام [[زید بن علی بن الحسین|زید بن علی]] مورد امضاى [[ائمه]] علیهم السلام بوده و حرکت او صحیح و بایسته بشمار مى آمده است، پس نهی هاى مکررى که از سوى [[امام باقر]] و [[امام صادق]] علیهما السلام نسبت به قیام او صورت گرفته است، چیست؟
| |
| − | | |
| − | پاسخ این است که اگر روایات مدح را بپذیریم و روایات قدح و ذمّ را ضعیف و ناتوان بشناسیم، در این صورت لازمه جمع میان نهى از قیام زید و ستایش مقام علمى و عملى او این است که بگوییم: نهى ائمه، نهی ارشادى و به جهت دلسوزى و شفقت بوده است.
| |
| − | | |
| − | نهضت زید از نظر خود او امرى بایسته و ضرورى بود، او دیگر طاقت نداشت که شاهد بى حرمتى [[بنی امیه|بنى امیه]] به ساحت [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] و نظارهگر [[ظلم]] و بىعدالتى آنان باشد، و تنها راه را در [[جهاد]] مسلحانه علیه آنان مى دید، اما ائمه علیهم السلام از سوى دیگر، با این که در اصل ضرورت مبارزه با ظلم، با او هم نظر بودند، ولى بر اساس اطلاعاتى که تنها در اختیار آنان بود و بینشى که نسبت به شرایط سیاسى داشتند، حرکت نظامى و نهضت مسلحانه را تنها راه ممکن و ضرورى تشخیص نمى دادند.
| |
| − | | |
| − | در نگاه ائمه علیه السلام زید به گونه [[واجب]]، موظف به قیام نبود، زیرا اگر او براستى چنین وظیفه اى داشت، هرگز او را به ترک تکلیف الهى دعوت نمى کردند. از سوى دیگر قیام او ممنوع و باطل نیز نبود، زیرا اگر حرکت او باطل و [[حرام]] بود، هرگز ائمه وى را به نیکى یاد نمى کردند.<ref>ر.ک: مرآة العقول، ۱/۲۶۱؛ زید الشهید، ۴۳.</ref> در نتیجه تنها راهى که مى توان فرض کرد این است که زید براى مقابله با ظلم و [[فساد]] حاکمان بنى امیه، میان دو راه مخیر بوده است: راه قیام علنى و راه مبارزه پنهانى. او راه اول را ضروری تر مى دانست و ائمه راه دوم را شایسته تر مى شمردند. از این رو، براى راهنمایى وى، سعى داشتند تا او را از قیام مسلحانه منع کنند. چنین است که گاه، کشته شدن سریع او و عدم پیشرفت نظامى را به او متذکر مى شدند؛<ref>اثبات الوصیة، ۱۵۰؛ الخرائج والجزائح، ۱/۲۸۱؛ کشف الغمة، ۲/۳۴۷؛ الفصول المهمة، ۲۱۶ـ۲۱۸؛ اثبات الهداة، ۵/۳۲۱.</ref> و زمانى بی وفایى مردم را.
| |
| − | | |
| − | سرانجام، زید راه خویش را انتخاب کرد و در پى بى حرمتی هاى مضاعف [[هشام بن عبدالملک|هشام]] به خاندان رسول الله صلی الله علیه وآله و به شخص وى، دست به قیام زد و به فرموده حضرت رضا علیه السلام، براى خدا و در راه خدا به شهادت رسید. و بر اساس روایاتى که از [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله نقل شده است: زید و یارانش در [[قیامت]] گام بر گردن مردمان مى نهند و به [[بهشت]] وارد مى شوند.<ref> کفایة الاثر، ۳۲۸؛ بحارالانوار، ۱۱/۴۱؛ تنقیح المقال، ۱/۴۶۹. </ref>
| |
| − | | |
| − | با این همه، نهى [[ائمه]] علیهم السلام از قیام زید، نیز بى حکمت نبود. قیام زید براى او به صورت یک [[تکلیف]] شناخته شد و او با انگیزه اى مقدس به آن چه تشخیص داده بود عمل کرد، ولى حرکت او به شدت و به سرعت سرکوب شد، و آن چه با بدن و سر او انجام دادند، بر رعب و وحشت مردم و سکوت و خفقان فضاى سیاسى افزود و منحرفان و سست باوران با تبلیغ نادرست اندیشه ها و اهداف وى، جریان هاى فکرى و عقیدتى نادرستى را پدید آوردند و در جبهه متشکل [[شیعه]]، انشعاب «[[زیدیه|زیدیه]]» شکل گرفت!
| |
| − | | |
| − | قیام و شهادت زید هر چند در [[خراسان]] بازتاب وسیع و گسترده اى پیدا کرد و شیعیان خراسان به جنبش آمدند و حرکت هاى نهانى خود را علیه دستگاه [[خلافت]] آشکار ساختند<ref> تاریخ یعقوبى، ۲/۳۲۶.</ref> و این جریان همواره گسترش یافت تا به اضمحلال خلافت [[بنی امیه|امویان]] انجامید، اما سوگمندانه زوال خلافت امویان، مشکلى را از جامعه اسلامى نگشود و از شدت جور و استبداد نکاست، زیرا [[عباسیان]] بر جاى امویان تکیه زدند و راه ایشان را پى گرفتند!
| |
| − | | |
| − | هرچند این مشکلات و انحراف ها از ناحیه زید بن على صورت نگرفت و او تنها به آن چه تکلیف خویش مى دانست عمل کرد، ولى [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم السلام افق هایى را مى دیدند که از دید زید بن على که فاقد بینش [[امامت]] بود قابل پیش بینى نبود!
| |
| − | | |
| − | ==پانویس==
| |
| − | <references />
| |
| − | | |
| − | ==منابع==
| |
| − | | |
| − | * زندگى سياسى امام باقر علیهالسلام، احمد ترابى، صفحه ۲۰۲.
| |
| − | | |
| − | ==مطالب مرتبط==
| |
| − | *[[زید بن علی بن الحسین]]
| |
| − | *[[قیام زید بن علی بن حسین (ع)]]
| |
| − | [[رده:تاریخ اسلام]][[رده:تاریخ تشیع]][[رده:قیام زید]]
| |
