آیه 98 نحل

متن آیه

«فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ».

[16–98] (مشاهده آیه در سوره)

ترجمه

و چون قرآن بخوانی از شیطان رجیم به خدا پناه ببر.

نزول

کلبى گوید: علت نزول این آیه چنین بوده که رسول خدا صلى الله علیه و آله در ابتداى وحى روزى بر در خانه کعبه ایستاده بود و سوره والنجم را قرائت می‌نمود.

بعضى از کفار نیز حاضر بودند چون به این آیات رسید «أَفَرَأَیتُمُ اللَّاتَ وَالْعُزَّى، وَ مَناةَ الثَّالِثَةَ الْأُخْرى ؛‌ اى مشرکین آیا دو بت بزرگ لات و عزّى را دیدید (که بدون اثر است) و سومین بت دیگر خود را به نام منوة دیدید که (جمادى بى‌نفع و ضرر است)».

به ناگاه بر زبان وى این عبارات برفت (تلک الغرانیق العلى، منها الشفاعة ترتجى) کفار قریش وقتى که این عبارات را از پیامبر شنیدند، پنداشتند که محمد خدایان آن‌ها را مى ستاید. لذا شاد خاطر شدند ولى متوجه نشدند که پیامبر آن عبارات را از جهت انکار و استخفاف و سبک شمردن بت ها بر زبان می‌راند و منظورش این بوده که این لات و عزّى و منوة که مشرکین و کفار آن را بزرگ داشته و به شفاعت آن خود را امیدوار می‌دانند کارى از آن‌ها ساخته نیست (چنانچه ترجمه آن عبارت نیز همین است) ولى اهل مکه پنداشتند که محمد سخن از روى اعتقاد می‌راند لذا شادمان شدند تا این که رسول خدا سوره والنّجم را تا به آخر قرائت نمود و به آیه سجده آن که رسید خدا را سجده نمود.

در این حالت در خانه کعبه باز بود در حالتى که بت ها هم در میان آن بوده است باز کفار مکه پنداشتند که محمد به خدایان و بت هاى آن‌ها سجده می‌کند لذا همه به سجده افتادند و به پیروى از پیامبر سجده نمودند.

این خبر در مکه پیچید که محمد به آئین بت‌پرستان گرویده و از طرفى نیز شایع گردید که اهل مکه با این سجده دین محمد را پذیرفتند و قرآن او را هم استماع نمودند و مسلمان شدند، جبرئیل نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول اللّه این چه کلماتى بود که بر زبان خود راندى و خلقى را از آن گفتار به اشتباه انداختى، رسول خدا صلی الله علیه و آله به جبرئیل گفت: مگر من نمى بایستى؟

آن را گفته باشم؟ جبرئیل گفت: نه، پیامبر اندوهگین شد و سپس آیه 52 سوره حج «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک مِنْ رَسُولٍ وَلا نَبِی إِلَّا إِذا تَمَنَّى أَلْقَى الشَّیطانُ فِی أُمْنِیتِهِ؛ ما پیش از تو هیچ فرستاده و پیامبرى نفرستادیم مگر هنگامى که (آیات ما را) می‌خواند، اهریمن در خواندن او چیزى مى افکند» نازل گردید.

پیامبر گفت: اى جبرئیل اگر از این پس اهریمن و دیو در سخن من چیزى بیفکند، چه بکنم خداوند این آیه را فرستاد یعنى هر وقتى که خواستى قرآن بخوانى «اعوذ باللّه من الشیطان الرّجیم؛ پناه می‌برم به خداوند از (شرّ) اهریمن و دیو رانده شده» بگو تا خداوند شیطان و دیو را از تو دور نماید.

چنان که این موضوع در ضمن آیه 52 در سوره حج و نیز در ضمن آیه 45 در سوره زمر نیز ذکر و عنوان شده است.

منابع

• قرآن کریم، ترجمه عبدالمحمد آیتی.
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه، ص 487.

پیوندها

• سوره نحل
• سوره نحل/متن و ترجمه سوره