تاریخ پس از ظهور (کتاب)

«تاریخ پس از ظهور» ترجمه فارسى حسن سجادی پور از کتاب «تاریخ ما بعد الظهور» اثر سید محمد صدر، مشتمل بر شرح وقایعى است که هنگام ظهور امام مهدى (عجل الله تعالی فرجه) و پس از استقرار دولت ایشان رخ مى‌دهد. این کتاب در واقع سومین جلد از دائرة المعارف چهار جلدی شهید صدر با عنوان «موسوعة الامام المهدى(ع)» در حوزة مهدویت است.

محتوای کتاب

کتاب با دو مقدمه از مترجم و مؤلف آغاز شده و مطالب در سه بخش و هر بخش در چندین فصل، ارائه شده است. مقدمه مترجم، ضمن نگاهى به زندگى مؤلف، به این نکته اشاره دارد که سخن از «تاریخ پس از ظهور»، به همان اندازه که جالب و درس‌آموز است، به همان اندازه نیز پُرچالش و لبالب از نادانسته‌هاست؛ زیرا تنها منبع آگاهى از آن، روایات اندکى است که به گشودن روزنه‌اى محدود در برابر دیدگان ما بسنده کرده و در مواردى، داراى مشکلات و کاستى‌هاى فراوانى مى‌باشد.

مقدمه مؤلف به بیان اهمیت مسأله تاریخ آینده جهان پرداخته و آن را وامدار بحث درباره امام مهدى(عج) دانسته است؛ زیرا معتقد است این تاریخ، یکى از شاخه‌هاى مباحث مهدویت مى‌باشد.

وى پس از توضیح مشکلات موجود در این بحث از قبیل رمزى بودن روایات نقل شده، درباره حوادث آینده و کلى‌گویى آن‌ها، راه‌هاى برون رفت از این مشکلات را بررسى کرده است؛ از جمله رفع آن‌ها از طریق اصول کلى برگرفته از قرآن و سنت.

بخش اول کتاب، به نشانه‌ها و مقدمات ظهور پرداخته و بعد از بیان مسائل اصلى که روز موعود برمبناى آن‌ها پدید مى‌آید، ارتباط روز ظهور با برنامه کلى الهى براى بشریت را بررسى کرده است. نویسنده در این بخش، درباره نتایج و تأثیرات غیبت کبرى در دوران پس از ظهور، نسبت به خود امام مهدى(عج)، اصحاب و امت اسلامى سخن گفته و معتقد است غیبت کبرى در مفهوم پردامنه‌اش، مى‌تواند سه معنا داشته باشد:

۱- به تأخیر افتادن روز موعود تا زمانى دور و موعودى نامعلوم

۲- طول عمر امام و معاصر بودن وى با نسل‌هاى بسیارى از امت اسلامى

۳- غیبت رهبر و بى‌اطلاعى مردم از شخص او

وى تعیین زمان ظهور از نظر شرایط و نشانه‌ها را به معناى تعیین زمان ظهورى که در روایات از آن نهى شده، ندانسته و کوشیده است تا خواننده را از برخى عناوین کلى که تصور مى‌شود، رویکرد عقاید مهدوى بدان سوست، در چهار محور زیر، آگاه سازد:

۱- دینى که امام(ع) بدان مى‌گرود و به جهانیان اعلام مى‌نماید.

۲- مذهبى که برمى‌گزیند.

۳- موضع او در برابر مفاهیمى چون: نژادپرستى، ملى‌گرایى و...

۴- شباهت یا عدم شباهت نظام حکومتى مهدوى با نظام‌هاى پیش از ظهور؛ مانند: سرمایه‌دارى و سوسیالیسم.

در مبحث بررسى علائم ظهور، همچون شورش سفیانى، فتنه دجال و کشته شدن نفس زکیه، تحلیل جدیدى از آن‌ها بدست داده است.

بخش دوم، حوادث دروان ظهور و برپایى دولت جهانى امام مهدى(عج) تا وفات ایشان را بررسى کرده است. درباره مدت حکومت امام مهدى(ع)، دو گونه روایات وجود دارد: شمارى مدت حاکمیت امام(ع) را ده سال یا کمتر دانسته و شمارى بیشتر از ده سال که روایات دسته نخست، شهرت بیشترى داشته و مؤلف در تحلیلى مبسوط، همان را ترجیح داده است.

نویسنده مهم‌ترین مؤلفه ایدئولوژى دولت مهدوى را امر جدید و کتاب جدیدى دانسته است که آن امام(ع) خواهد آورد و معتقد است، عباراتى هم چون سنّت و دعوت جدید، به این معنا نیست که امام عصر(ع) مردم را به دین جدید دعوت مى‌نماید. نویسنده به طور مستوفى، براى ارائه برداشتى صحیح و فراگیر از این روایات، به تلاشى درخور پرداخته است.

وى در مورد ضمانت‌هایى که براى تحقق سریع عدالت در جهان وجود خواهد داشت، به سه نوع ضمانت اشاره کرده است: ۱. ضمانت‌هاى موجود در سطح جامعه ۲. ویژگى‌هاى شخصیتى امام(ع) ۳. خصوصیات یاران آن حضرت.

مؤلف، پس از نقل روایاتى که به قابلیت‌هاى فرماندهى در یاران امام(ع) اشاره دارند، به ذکر روایاتى منسوب به امام على (ع) پرداخته که به طور مبسوط، نام و شهر یاران خاص امام مهدى(ع) در آن آمده و در ادامه، این روایات را نقد و رد کرده است.

نویسنده در بخش سوم، به طور خلاصه، به بررسى جهان پس از امام مهدى(ع)، ویژگى‌هاى دولت و جامعه مهدوى و برپایى قیامت پرداخته و تفصیل آن را مؤکول به کتاب بعدى خود با عنوان «الیوم الموعود بین الفکر المادى و‌الدینى» کرده است.

از جمله مباحث مورد نقد کتاب، مطالبى است که در فصل "آزمون امام از یاران خاص و امت اسلامى" مطرح شده است.

با آن که پاره‌اى از مطالب، محل گفتگو بوده و نویسنده در برخى مسائل؛ همچون معجزه، رجعت و تاثیر غیبت در تکامل رهبرى امام مهدى(ع) داراى دیدگاه‌هاى خاصى است؛ اما در نگاهى کلى، این کتاب اثرى ارزشمند است که چارچوب مباحث آن، علمى و تحلیلى بوده و هر کدام از عناوین آن مى‌تواند فتح بابى نوین در پژوهش‌هاى مهدوى باشد و در مجموع، مى تواند بخش عمده‌اى از نیازهاى جامعه به آثار مستدل و متقن در زمینه معارف مهدوى را برآورده سازد.

منابع

• نرم افزار تا حضور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.