نماز جمعه

نماز جمعه نمازی است 2 رکعتی که در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر به صورت جماعت و با  کیفیتی خاص اقامه می شود.

اهمیت نماز جمعه

خداوند در سوره ی جمعه مسلمانان را به اقامه نماز جمعه دعوت نموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِن يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ‌ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ‌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون برای نماز جمعه ندا درداده شد، به سوی ذکر خدا بشتابید، و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید این برای شما بهتر است.

در روایات اسلامی برای نماز جمعه  فضیلت فراوانی بیان شده است. از جمله :

• امام محمدباقر علیه‌السلام: «علیكَ بِالجُمُعةِ فَإنَّها حَجُّ المساكین.» خود را به نماز جمعه ملزم کن (و بدان) که این حج فقرا و مستمندان است.

• امام جعفرصادق علیه‌السلام: «مامِن قَدَمٍ سَعَت الی الجُمُعةِ اِلاّ حَرّم اللهُ جسدَهُ عَلَی‌النّار.» هر کس که به سوی نماز جمعه قدم بردارد خداوند بدن او را بر آتش دوزخ حرام خواهد کرد.
• امام جعفرصادق علیه‌السلام: «مَن اَتی الجُمُعةَ ایماناً وَاحتِساباً اَستأنَفَ ‌العَمَل.»کسی که از روی ایمان و برای رضای خدا در نماز جمعه شرکت می‌کند دیگر گناهی بر او باقی نخواهد ماند.

از سوی دیگر ترک نماز جمعه بدون عذر به شدن مورد مذمت واقع شده است. چنانکه امام علی علیه السلام فرمودند: «مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثَلاثا مُتتابِعَةً لِغَيرِ عِلَّةٍ كُتِبَ مُنافِقا» هر كس سه جمعه متوالى، نماز جمعه را بى دليل ترك كند ، منافق نوشته شود.

رسول خدا نیز می فرمایند: «مَن تَرَكَ ثلاثَ جُمَعٍ تَهاوُنا بها طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ» هر كه شركت در سه نماز جمعه را از روى بى اعتنايى به آن ترك كند، خداوند بر دلش مُهر مى زند.

كیفیت نماز جمعه

نماز جمعه دو ركعت است و كیفیت آن مانند نماز صبح است. این نماز دارای دو قنوت است. قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است.

نماز جمعه دارای دو خطبه است كه مانند اصل نماز واجب بوده و باید توسط امام جمعه ایراد شود. بدون این دو خطبه، نماز جمعه محقق نمی شود و واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند.

حکم نماز جمعه در عصر غیبت امام زمان

اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم از موضوعات بحث برانگیز در میان فقهای شیعه است که عده‌ای به حرمت آن، عده‌ای به وجوب تعیینی آن و عده‌ای به وجوب تخییری آن نظر داده‌اند.

لازم به ذکر است بسیاری از فقهای ادوار میانی و متأخر شیعه به فتوای وجوب تخییری قائل‌اند، از جمله مُحقق حلّی، علامه حِلّی، ابن فهد حلّی، شهید اول، و محقق کرکی. مراد از وجوب تخییری نماز جمعه این است که در ظهر جمعه یا باید نماز جمعه خوانده شود یا نماز ظهر. همچنین ادله دیگری مانند سیره یاران ائمه و نیز فقهای متقدم مبنی بر اقامه نکردن نماز جمعه از جمله مستندات عدم وجوب تعیینی نماز جمعه است.

نظریه وجوب تخییری در میان فقهای متأخر (از قرن سیزدهم به بعد) مقبولیت یافته است و به طور کلی در میان فقهای اصولی، گرایش به نظریه وجوب تخییری نماز جمعه شایع‌تر است، هرچند شماری از آنان قائل به حرمت آن شده‌اند.

شرایط نماز جمعه

در نماز جمعه علاوه بر مقدمات و شروطی که در تمام نمازهای جماعت باید رعایت شود شروط دیگری نیز برای وجوب یا صحت نماز لازم است.

• وقت: فقهاء نسبت به وقت نماز جمعه، اختلاف نظر دارند، اگر چه مشهور فقهاء اسلام ابتداء وقت بجا آوردن نماز جمعه را هنگام زوال خورشید و فرا رسیدن ظهر دانسته‌اند
• جماعت: علمای اسلام _ اعم از امامیه و اهل سنت _ اتفاق دارند بر این که جماعت از شروط اقامه ی نماز جمعه می باشد، و اقامه ی آن به صورت فرادا صحیح نیست
• تعداد شرکت کنندگان: امام صادق علیه السلام می فرماید:«لاتکونَ جمعه ما لم یکن القوم خمسه»؛تا وقتی تعداد شرکت کنندگان به پنج نفر نرسد، نماز جمعه منعقد نمی گردد.امامیه اتفاق دارند بر این که بیش از هفت نفر در اقامه ی جمعه معتبر نیست و کمتر از 5 نفر هم کفایت نمی کند.
• خطبه: علمای اسلامی اتفاق دارند بر این که دو خطبه از شرایط نماز جمعه است، به جز مالک که یک خطبه را کافی دانسته اند، امام صادق علیه السلام می فرماید: «لاجمعه الا بخطبه و انّما جعلت رکعتین لمکان الخطبتین»، نماز جمعه تنها با خواندن خطبه انعقاد می یابد و علت دو رکعت بودن نماز جمعه نیز به جهت وجود دو خطبه آن است.

شرایط امام جمعه

شرایط امام جمعه عبارت است از:

• تمامی شرایطی که باید امام جماعت دارا باشد؛ مانند خرد، ایمان، پاکی، عدالت، بلوغ و مرد بودن؛

• سزاوار است که امام جمعه سخنور و بلیغ بوده، با مراعات اوضاع و احوال، و با عباراتی فصیح و رسا برای مردم سخن بگوید؛

• از آنچه در نقاط مختلف و در محیطش می گذرد با اطلاع و نسبت به مصالح اسلام و مسلمانان آگاه باشد؛
• شجاع باشد و در راه خدا از سرزنش هیچ کس نهراسد، بلکه در اظهار و بیان حق و ابطال باطل، صریح باشد؛
• مراعات آنچه را که باعث تأثیر و نفوذ کلامش در دل های مردم می گردد؛ مانند رعایت اوقات نماز، پوشیدن لباس صالحان و اولیا و التزام عملی به گفته هایش؛
• اجتناب از آنچه که موجب کاهش نفوذ کلامش در دل های مردم می شود؛ مانند پرحرفی، شوخی بیش از حد؛
• اخلاص برای خدا؛
• اعراض از دلبستگی به دنیا؛
• دوری از ریاست طلبی که رأس خطاهاست؛
• مستحب است که امام جمعه، عمامه و عبا بپوشد و خود را با لطیف ترین لباس آراسته و معطر سازد. و با وقار و سنگین باشد، و چون بر بالای منبر قرار گرفت سلام کند و در برابر مردم قرار گیرد و بر کمان، عصا یا شمشیر تکیه کند، و قبل از شروع به خطبه بنشیند تا اذان به وسیله ی مؤذنان گفته شود؛
• به هنگام ایراد خطبه واجب است ایستاده سخن بگوید: و اگر نتواند بایستد دیگری را برای امامت برگزیند؛
• امام و خطیب یکی باشد؛
• خطیب باید با صدای بلند و یا با بلندگو سخنان خود را به گوش مردم برساند؛
• واجب است با نشستن کوتاه، میان دو خطبه فاصله اندازد.

آداب نماز جمعه

آداب نماز جمعه عبارتند از:

• مستحب است امام جمعه و نمازگزاران در حال خطبه باوضو باشند.
• مستحب است امام جمعه در حال خطبه خواندن کلامی نگوید که خارج از خطبه باشد، ولی بعد از خطبه برای امام و مأموم اشکالی ندارد.
• مستحب است امام جمعه رو به روی نمازگزاران قرار گیرد.
• مستحب است بعد از خواندن خطبه و قبل از نماز برای سعادت جامعه اسلامی دعا کند؛امام صادق علیه السلام فرمود: «زمان استجابت دعا، لحظه ای است که خطبه به پایان برسد و صفوف نمازها مرتب و نمازگزاران آماده ی نماز گردند؛ همچنین لحظه ی آخر روز جمعه (وقت غروب آفتاب) زمان استجابت دعا است»
• مستحب است سبقت گرفتن برای شرکت در نماز جمعه.امام صادق علیه السلام می فرماید:«خداوند روز جمعه را بر سایر روزهای هفته برتری داده است و بهشت زینت داده می شود برای کسی که روز جمعه وارد بهشت شود؛ پس کسی که زودتر شرکت کند به نماز جمعه، زودتر وارد بهشت می شود. در روزهای جمعه دربهای آسمان برای بالارفتن اعمال بندگان خدا گشوده می شود»

اولین نماز جمعه در اسلام

مسعودی (م ٣45 ه. ق) می نویسد: ورود رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه روز دوشنبه دوازدهم ربیع الاوّل بود. پس ده سال تمام در مدینه ماند، به هنگام ورود آن حضرت در دهکده قبا، بر «سعد بن خیثمه» وارد شد و مسجد قبا را بنا نمود و روزهای دوشنبه، سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه را در قبا ماندند. سپس صبح روز جمعه پس از برآمدن روز به سوی مدینه حرکت فرمود، در بین راه محلّه به محلّه گروهی از انصار مهار شتر آن حضرت را در دست گرفته از ایشان می خواستند تا نزد آنان فرود آید.

رسول خدا صلی الله علیه و آله مهار را کشیده، می فرمود: «راه را برای شتر باز گذارید که او مأمور است» . و همچنان به راه خود ادامه می داد تا در محلّه «بنی سالم بن عوف» وقت نماز فرا رسید. پس رسول خدا صلی الله علیه و آله با مردم نمازجمعه خواند و این اوّلین نمازجمعه ای بود که در اسلام اقامه گردید.

منابع

• فيض كاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى، الوافي - اصفهان، چاپ: اول، 1406 ق.
• ابن بابويه، محمد بن على، الأمالي( للصدوق) - تهران، چاپ: ششم، 1376ش.
• ابن بابويه، محمد بن على، من لا يحضره الفقيه - قم، چاپ: دوم، 1413 ق.
• مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار (ط - بيروت) - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
• شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة - قم، چاپ: اول، 1409 ق.
• علی قاضی عسکر ، نماز جمعه، ناشر :مشعر، سال چاپ :1390ش
• علی محمدی، بانگ وحدت، ناشر :مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، سال چاپ :1381
• پایگاه اندیشه قم.
• ویکی شیعه